De truc met de rib

In heel wat talen (het Engels, Frans, Latijn, Italiaans…) is het woord voor mens hetzelfde als dat voor man. Dat verraadt natuurlijk een opvatting : de man is de mens, de vrouw is slechts een variant daarvan, een afgeleide. Vergelijk het Hebreeuwse woord dat in het scheppingsverhaal voor man wordt gebruikt met dat voor vrouw : de eerste wordt iesh genoemd, de tweede iesha. Letterlijk vertaald, betekent dat mannin. Begrijpelijk eigenlijk, want het is Adam die geschapen werd, Eva werd slechts uit een van zijn ribben gemaakt. (Een onwaarschijnlijke mythe, en een veelbetekenende omkering, want alle andere mannen op aarde komen, zoals bekend, uit een vrouw.)

Op de vraag door wie de man geschapen werd, volgt niet in alle tijden hetzelfde antwoord. In het laatantieke christendom zal men zeggen dat hij een schepping van de duivel is. Evenwel : slechts tot aan zijn middel. De vrouw daarentegen was dat in haar geheel. Haar lichaamssappen waren buitengewoon onrein. Was de man door de uitstorting van het sperma slechts Ă©Ă©n dag bevuild, de vrouw was het door haar menstruatie, omdat men echt op zeker wou spelen, bijna een halve maand. In de derde eeuw na christus mocht een menstruerende vrouw in de kerk niet meer in de buurt van het altaar komen. In de zesde eeuw was een bevalling zoiets bezoedelend geworden dat een priester de jonge moeder nadien moest reinigen.

Hoe is het zover kunnen komen ? Wel, het begon allemaal met De moord op de Moedergodin, zo schrijft historicus en godsdienstfilosoof dr. Joop Abbes in zijn zopas bij uitgeverij Pelckmans verschenen gelijknamige werk. In de tijd, zegt Abbes, dat het verband tussen seksualiteit en voortplanting nog onduidelijk was, stond de vrouw op de voorgrond. Zij werd immers gezien als degene die de kinderen geheel zelfstandig voortbracht waardoor de man er zo maar een beetje bijliep. Bij de volkeren van de nieuwe steentijd werd de voorname plaats van de vrouw in het sociale leven gesymboliseerd door het matriarchaat en de vrouwelijke afstammingslijn.

Het godsdienstig geloof van deze volkeren werd beheerst door de Grote Godin. Zij komt voor onder vele namen : Istar, Astarte, Isis, Astoreth… Deze Moedergodin werd vereerd door jagers en voedselverzamelaars ; later maakten de akkerbouwers van haar de Grote Graanmoeder. Men zag de aarde als een vrouwenbuik, die door haar vruchtbaarheid nieuw leven voortbracht. Archeologisch onderzoek heeft, aldus Abbes, overigens aangetoond dat in de gebieden waar deze matriarchale gemeenschappen leefden, er zeer waarschijnlijk geen oorlog bestond. De nederzettingen waren niet versterkt en men heeft ook geen andere sporen van oorlogsvoering gevonden.

Bij nomadische veehoudende volkeren lag dat allemaal een beetje anders. Zij ontdekten al snel dat de schapen geen lammeren baarden als ze lange tijd van de bokken gescheiden bleven. Het verband tussen seks en voortplanting werd ontdekt, of met andere woorden : de mannen ontdekten dat hun rol essentieel was. En dus moet het niet verbazen dat deze volkeren de Moedergodin verworpen, ja ze heftig bestreden, en een Vadergod vereerden. Door de ontdekking van het verband tussen vrijen en nageslacht werd het plots ook belangrijk om precies te weten wie welk kind bij welke vrouw had verwekt. Waardoor het nuttig werd de vrouwen onder de mannen te verdelen en deze verdeling streng te bewaken.

Bovendien, zegt dr. Abbes, moest wat de man is aangedaan in de matriarchale maatschappij worden gewroken. Voor de eeuwenlang geknakte trots van de man, zullen de vrouwen moeten lijden. Zijn zij niet allemaal even zondig als Eva ? En zo wordt er stilaan een beeld geschilderd dat eeuwen zal meegaan : de vrouw als bandeloos en hersenloos tweederangswezen.

Hoe gewelddadig ook, de onderdrukking van de Godin en haar volgelingen was niet definitief, steeds stak haar verering weer de kop op. Zo keert ze terug ?in de schoonste gedaante die zij kon aannemen?, namelijk die van de heilige en goddelijke wijsheid : de Aya Sophia. En weldra zou zij een veilig tehuis vinden in de persoon van Maria, de moeder van Jezus : Maria Theotokos, de Godbarende. Een definitie die, schrijft Abbes, de weg opende voor de verering van Maria als een substituut voor de Moedergodin.

De eeuwige strijd tussen de seksen speelt zich dus ook op hemels niveau af. Mens- en godsbeelden hangen immers nauw met elkaar samen. God schiep de mens naar zijn beeld, zegt het Genesisverhaal. Maar niet in alle versies is Adam meteen een man. Er is een vertaling die zo klinkt : ?En God schiep den mens naar zijn beeld ; mannelijk en vrouwelijk schiep hij hem.? In deze visie was de oermens een masculofeminien oftewel androgyn wezen, dat pas later door God in twee werd gespleten. Ook in het Symposium van Plato vinden we een legende die vertelt dat de oorspronkelijke mensen rond waren en vier handen en vier voeten hadden, alsmede twee hoofden en dubbele geslachtsorganen. Hier was het Zeus die Apollo de opdracht gaf ze van elkaar te scheiden tot ?aparte? mannen en vrouwen. Sindsdien proberen ze vruchteloos en steeds opnieuw in het minnespel deze eenheid te herstellen. Een goddelijke straf. Een heel goddelijke.

Pol Moyaert Tekening Sandra Schrevens

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content