Geen twijfel mogelijk, de zomer wordt Braziliaans. Het grootste land van Zuid-Amerika heeft de wereld veel te bieden en dan hebben we het niet alleen over de lancering van ‘Brahma’, latino levensstijl in een design bierflesje.

:: Info : www.inbev.com ; www.trama.com ; www.tramavirtual.com ; www.saopaulofashionweek.com.br; www.brahma.com

Vraag een Braziliaan wat ginga is en hij zal breed grijnzen en met één hand een glooiende lijn in de lucht tekenen. Dezelfde glooiing die u straks in uw palm voelt als u een flesje Brahma naar de mond brengt. Ik verklaar mij nader. Als Belgen en Brazilianen iets gemeen hebben, dan is het dat ze vaak grote dorst hebben en die dorst graag met bier lessen. In België al iets langer dan in de Nieuwe Wereld : het voormalige Interbrew beweert dat de oorsprong van het bedrijf teruggaat tot in 1366. Brahma, later de Companhia de Bebidas das Americas werd in 1888 gesticht. En laat die twee brouwerijen met traditie nu het geweldige idee gekregen hebben om als Inbev de qua volume grootste brouwerij ter wereld te stichten en een gloednieuw bier te lanceren. Brahma global of kortweg Brahma komt deze lente vrijwel gelijktijdig op de markt in België, Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de VS, Canada, Rusland en Oekraïne. Een belangrijke lancering dus en daar hoort natuurlijk een imagocampagne bij. Nu hadden ze het zich bij Inbev gemakkelijk kunnen maken en samen met Brahma de droom bottelen van het Brazilië zoals we het kennen van de reisbrochures : Copacabana, heupwiegende schoonheden in tanga’s, sambaballen, gebloemde teenslippers, groen-gele voetbalshirts. Maar de doelgroep van Brahma, creatieve en stijlbewuste urban professionals (m/v) met een neus voor originaliteit en authenticiteit paai je niet met een paar wuivende palmbomen. Bovendien is er in Brazilië op dit ogenblik wel meer aan de hand.

President Luiz Inácio Lula da Silva, bijvoorbeeld. De gebaarde kikker, zoals zijn tegenstanders hem oneerbiedig noemen, is de eerste verkozen regeringsleider afkomstig uit de arbeidersklasse. Als gewezen vakbondsmilitant probeert hij sinds 2002 iets te veranderen aan de abominabele sociale verhoudingen in zijn uitgestrekte land : 20 procent van de bevolking heeft 80 procent van de rijkdom in handen. Een opmerkelijke maatregel is het financieren van een project waarbij één miljoen gezinnen uit de middenklasse toegang krijgen tot computers met zogenaamde open source software, die collectief ontwikkeld wordt. Daarmee haalde hij zich de woede op de hals van Microsoft, dat zijn dure Windows-systeem geboycot zag.

Bovendien wil de regering in arme buurten om te beginnen duizend internetcentra openen met gratis toegang én met gebruik van gratis software. En als geste zette hij muziek van zijn gedreadlockte minister van cultuur Gilberto Gil gratis op het net, tot ergernis van de grote muziekmaatschappijen. Met dit soort maatregelen trekt Brazilië een wereldwijd debat open over hoe kennis en cultuur geproduceerd en verspreid kunnen worden.

Eben Moglen, professor recht aan Columbia University en raadsman van de Free Software Foundation noemt Brazilië “een casestudy die een belangrijke voortrekkersrol zal spelen in gesprekken over het intellectuele eigendom”.

Ginga bij de bron

Kortom, er waait een frisse wind door Brazilië en die drang naar vernieuwing laat zich op alle vlakken voelen. Het is niet toevallig dat in de Parijse Samaritaine van april tot juni een Braziliaans mode-evenement loopt, op de interieurbeurs in Milaan ontwerpen van de broers Fernando en Humberto Campana te zien zijn, een film als Cidade de Deus in de prijzen valt, coole bladen als iD en Mojo Braziliaanse muzikanten als Max de Castro en Fernanda Porto in de schijnwerper zetten en Le Monde een artikel brengt over Trama, het grootste onafhankelijke Braziliaanse muzieklabel. Brazilië is in, er hangt daar iets in de lucht, Brahma had op geen beter moment gelanceerd kunnen worden. En laat het voornoemde Trama, samen met de performer en allround avant-garde artiest Speto en modegoeroe Emanuela Carvalho nu door Inbev aangezocht zijn om bij de lancering van Brahma als ambassadeurs van de nieuwe Braziliaanse creativiteit te fungeren. Waarmee we opnieuw bij ginga belanden, dat sleutelbegrip van de latino mentaliteit waarmee de Brazilianen hun moeiteloze flair en inventieve optimisme tegenover het leven verklaren. “Komen we er niet rechtstreeks, dan met een omweg” betekent ginga, vandaar ook het typerende gebaar dat de Brazilianen er bij maken.

Waar kan ik ginga beter bestuderen dan aan de bron, met name São Paulo, het hoofdkwartier van Brahma én Trama. São Paulo heeft niet de recht-in-je-gezicht charme van de cidade maravilhosa Rio de Janeiro. Met zijn alles bij elkaar zeventien miljoen inwoners is het de grootste stad van Zuid-Amerika en het belangrijkste zakencentrum van Brazilië. Enigszins overdonderd staar ik vanuit de taxi naar de skyline van louter wolkenkrabbers : dit lijkt Chicago wel. Het plensregent en dat zal het de rest van de week met grote hardnekkigheid blijven doen. Regenseizoen heet zoiets, ook een manier om met het andere Brazilië kennis te maken. Het verkeer is een hel, geen wonder dat rijke zakenlui zich bij voorkeur per helikopter verplaatsen, ook al om professionele kidnappers te slim af te zijn. São Paulo, oord van contrasten : troosteloze favella’s in de voorsteden, riante tuinwijken rond het schitterende Ibirapuera-park, waar – met eigen ogen vastgesteld – de mooiste mannen ter wereld rondjes joggen. Op straathoeken zitten andere mannen op klapstoelen. Ze verkopen niets, eerst is het mij een raadsel wat ze daar doen. Dan weet ik het : dit is een soort burgerwacht die in de betere buurten elke verdachte beweging registreert.

Toch zal elke Paulhista je ervan overtuigen dat zijn stad van heel Brazilië de aangenaamste is om in te wonen. Nergens anders is de middenklasse zo goed vertegenwoordigd, en samen met de culturele diversiteit vertaalt zich dat in een groot aanbod aan musea, kunstgalerieën, hippe mode- en interieurzaken en ultragesofisticeerde restaurants en clubs. Nergens betere sushi en sashimi gegeten trouwens. São Paulo heeft ook zijn eigen Rodeo Drive, de Rua Oscar Freire, waar de Chanels,Diors en Louis Vuittons van deze wereld vertegenwoordigd zijn, naast bijvoorbeeld de kleurrijke concept store annex restaurant Clube Chocolate, waar zowel internationale en inheemse designer wear als bloemen, chocola, geestige hebbedingetjes, juwelen en wufte lingerie te koop zijn. En dan heb ik het nog niet over de hotels gehad. In de schaduw van het Ibirapuera-park ontwierp Ruy Ohtake, net als de peetvader van de Braziliaanse architectuur Oscar Niemeyer een liefhebber van de golvende lijn, het Unique, een hotel als een gestrande pakketboot, met reusachtige patrijspoorten en op het dak een bloedrood zwembad met adembenemend uitzicht over de grootstad. Alles is hier design : van de etnische sculpturen in de monumentale lobby over de postmoderne tunieken met binders en gespen van het restaurantpersoneel tot de geboetseerde trekken van de barman. Het logo is een veertje. Pure ginga als je het mij vraagt.

Congresgebouw vol Gisèle-lookalikes

Styliste en modejournaliste Emanuela Carvalho is onze gastvrouw op de São Paulo FashionWeek. Emanuela, hyperslank en met een huid van karamel is een echte duizendpoot : ze schrijft over stijl en trends in de Braziliaanse Vogue, doceert aan modescholen en verzorgt de styling van films en reclamecampagnes (onder meer de Braziliaanse versie van de Lux brings out the star in you-spot). Voor de lancering van Brahma ontwierp ze de outfits van het promoteam. De São Paulo Fashion Week die twee keer per jaar in het Pavilhão da Bienal plaatsvindt, heeft niet dezelfde impact als de shows in Parijs, Milaan en New York, maar trekt meer en meer internationale modejournalisten aan. Naomi Campbell was hier al vaak op de catwalk te zien, naast de immens populaire Gisèle Bundchen die hier voor eigen publiek optreedt.

Tijdens de modeweek loopt trouwens een aan haar gewijde fototentoonstelling en Vogue verspreidt een speciaal Gisèle-nummer. En in het druk gonzende congresgebouw stikt het van de Gisèle-lookalikes : rijzige, atletische meisjes met lang honingkleurig haar in jeans en lingerietopje, de favoriete uitrusting van de Braziliaanse jonge vrouw.

Designer van veertien

Meer en meer Braziliaanse ontwerpers treden wereldwijd op de voorgrond. Carlos Miele, bekend om zijn onthullende outfits voor Britney Spears en Madonna, heeft al een paar jaar een winkel in het ultracoole Newyorkse meatpackersdistrict. Andere bekende namen zijn Reinaldo Lourenco en Gloria Coelho. De jongste ster aan het Braziliaanse modefirmament is hun veertienjarige zoon Pedro Lourenco, aan wie vorige herfst het New York Timeswomen’s supplement een bijdrage wijdde. Het wonderkind tekende op zijn negende zijn eerste eigen collectie, waaronder grappige plasticblouses. Vorig jaar zakte Elettra Rossellini, dochter van Isabella, speciaal naar São Paulo af om zijn show te lopen. Aan ambiance trouwens geen gebrek op de Fashion Week : op een van de Tramafeestjes duikt opeens Ricky Martin op, tieneridool af, maar nog altijd populair genoeg om links en rechts individuen (m/v) hartritmestoornissen te bezorgen.

Al bij al ben ik onder de indruk van de variatie en de verfijning van het Braziliaanse modeaanbod. Vooral de vrouwencollectie van de ontwerper Fause Haten met een sterk nostalgische jaren-veertiginspiratie kan mij zeer bekoren. Emanuela Carvalho : “Die variatie is het gevolg van de globalisering : de Braziliaanse mode trekt de wereld in en de wereld komt naar de Braziliaanse mode toe. Het resultaat is een interessante kruisbestuiving die leidt tot een vernieuwde creativiteit en differentiatie. Tegenwoordig is Braziliaanse mode veel meer dan bikini’s en strandjurkjes. Een sterke trend is die van de verpersoonlijking : customizar,individualizar, personalizar is de boodschap. Goed, je ziet veel jeans, maar elke vrouw draagt ze op een andere manier, met leuke en originele accessoires.”

Over één ding raken Emanuela en ik het niet eens. Ik ben geïntrigeerd door het grote aantal klinieken voor plastische chirurgie in São Paulo en tijdschriften als Plástica & Beleza, vol advertenties van artsen met prijzen en afbetalingsplannen voor de meest uiteenlopende ingrepen en zeer grafische uiteenzettingen over de gebruikte technieken, als ging het om een doe-het-zelfcursus. Maar Emanuela houdt bij hoog en laag vol dat Braziliaanse vrouwen weliswaar gesteld zijn op sensuele vormen, maar zich niet vaker laten vertimmeren dan andere. Ach, ik begrijp het wel. Een obsessie met lichamelijke schoonheid past natuurlijk niet in het relaxte ginga-verhaal.

Literatuur aan de waslijn

Wie daar wel prima in past is Speto, alias Paulo Cesar Silva (33), een hip- hopadept met een dromerige oogopslag en een knoert van een button in één oorlel die met zijn graffiti, computergraphics en live performances ook buiten Brazilië meer en meer bekendheid krijgt. Speto gaat prat op zijn straatopvoeding ; hij stamt uit een artistiek gezin, maar vond zijn draai pas toen in de jaren tachtig de skateboard- en hiphopcultuur opkwam. Zijn graffiti op de Avenida Paulhista, de grootste boulevard van São Paulo, werden opgemerkt door onder anderen de zanger Alice Cooper, die hem vroeg om tijdens zijn optredens in Brazilië met de spuitbus aan de slag te gaan. Speto : “Aardige kerel, Alice Cooper, heel rustig, heel simpel, totaal anders dan zijn stage act. En geen greintje pretentie.” Hetzelfde kan van Speto gezegd worden. Op geen enkel moment meet hij zich het imago van de begenadigde artiest aan, kunst is voor hem een stiel als alle andere. Zijn werk kent vele inspiratiebronnen. In de eerste plaats de literaturacordel, letterlijk waslijnliteratuur : ballades en epische verhalen in versvorm die op pamfletten of folhetos gedrukt werden, met oorspronkelijk een houtgravure, of toch een soort gestencilde houtgravure als cover. Ze waren bedoeld om hardop voorgelezen te worden en hingen op markten en andere openbare plaatsen te koop aan wasknijpers. De literatura de cordel is van de meest populaire uitingen van Braziliaanse volkskunst en wordt nog altijd druk beoefend, ook al heeft ze nu dankzij de nieuwe illustratietechnieken meer de allure van comics. Speto is een groot liefhebber van cordelkunst, maar gaat net zo goed aan de slag met beschilderde kalebassen, Russische matroesjka’s, technieken uit de Chinese papiersnijkunst of Japanse manga. En als het hem zint, gooit hij er nog wat katholieke iconen, hindoesymbolen, Polynesische totems of Braziliaanse zwarte magie tegenaan. Ik mag hem graag met de spuitbus aan het werk zien, op de loeiharde soundtrack van een band als Beatchoro die traditionele percussie combi-neert met scratching. Ontspannen en toch heel geconcentreerd, een doorgeefluik voor de meest uiteenlopende creatieve impulsen. Ginga in motion, als je ’t mij vraagt.

Somos um movimento de musica staat op de Trama T-shirts te lezen en het is waar, Trama is eerder een muzieklaboratorium dan zomaar een platenlabel. De stichters van Trama zijn João Marcello Bôscoli (33) en André Szajman (34), twee ondernemers op gympen en zowel afzonderlijk als samen redelijk onweerstaanbaar. Van die mensen die je echt blij maken dat je ze hebt leren kennen. Bôscoli moet zowat de meest imponerende muzikale pedigree van heel Brazilië hebben. Vader Ronaldo was een van de pioniers van de bossanova, een oom pende The Girl from Ipanema. João’s moeder, Elis Regina, was tot haar ontijdige dood de meest aangebeden zangeres van heel Brazilië. Haar naam doet bij ons misschien niet meteen een licht opgaan, maar als u ooit een vrouw Águas de Marco of een andere melancholische song van Carlos Antonio Jobim hoorde zingen, is de kans groot dat het gevoelige, glasheldere stemgeluid dat van Regina was. Oude foto’s tonen een mooie vrouw met sprankelende ogen, op live opnamen klinkt haar klaterende lach. Niet te geloven dat ze in 1982 stierf aan een overdosis.

João zelf is een begenadigd muzikant en muziekproducer. In 1997 verliet hij Sony en stichtte samen met Szajman, Trama, wat zoveel betekent als weefsel of web. Szajman stamt uit een van de invloedrijkste families uit Braziliës financiële sector. Bôscoli : “Die kerel heeft een bank, is dat niet belachelijk ?” Het is typerend voor de manier waarop ze omgaan met elkaar en hun medewerkers (gemiddelde leeftijd 24). Veel body hugs en practical jokes, net twee overjaarse kwajongens in een speeltuin. Maar wel met een zakencijfer van 6 miljoen dollar. Hun hoofdkwartier in de volkse wijk Santo Amaro is een voormalig autodepot, monochroom wit geschilderd en omringd door een voetbalterrein, een heliport en een ruimte voor optredens en party’s. Hun tweede honk is een opnamestudio in een gewezen koffieplantershuis in de chique wijk Jardins, waar alle Braziliaanse grootheden (Jobim, Regina , Gilberto Gil ,Bebel Gilberto, Caetano Veloso) ooit werkten. Er hangt een heel speciale sfeer en een geïmproviseerd miniconcert met jazzy nova zangeres Patricia Marx en de toevallig binnenspringende singer/songwriter Jair Oliveira is van een zeldzame ontroering. Alles ademt hier muziek, in de meest uiteenlopende ritmes : drum’n’bass, lounge, rap, post- Jorge Ben funk, maar ook meer traditionele genres als tropicalismo. João : “Wij werken vooral vanuit de buik. Het moet klikken met een artiest. Als wij besluiten met iemand samen te werken, dan is dat een soort huwelijk, dat een grote impact heeft op zijn en ons leven. Wij fungeren als agent, producer, distributeur. Tachtig procent van onze artiesten zijn jong en avant-garde, 20 procent vaste waarden, zoals Baden Powell. Meer dan zestien, achttien artiesten kunnen we niet in huis hebben. Soms moet je moeilijke keuzen maken : we hebben al vijf muzikale weirdo’s in huis, financieel kunnen we het ons niet permitteren om nog een zesde binnen te halen.”

Tot voor kort kreeg Trama dagelijks tachtig tot honderd demo’s per dag toegestuurd. Dat bracht André op het idee om Trama Virtual te creëren, een portaalsite waar zo’n negenduizend labelloze artiesten en groepen hun eigen webpagina met songs uploaden, die door zo’n driehonderdduizend gebruikers beluisterd en beoordeeld worden. Daarnaast lanceerde het huis de website Trama Universitário met drie rubrieken : muziek, carrière en algemene informatie. De bedoeling is de Braziliaanse studenten te verenigen, hun horizon te verruimen en hen in contact te brengen met potentiële werkgevers. Szajman : “De grote muzieklabels zeuren almaar dat ze geld verliezen door piraterij. Anderzijds hebben ze in hun archieven allerlei waardevol materiaal liggen waar niets mee gebeurt. Wij kopen patenten op om die muziek via remixen nieuw leven in te blazen. Omdat wij zo’n diversiteit van producten en diensten aanbieden, kunnen wij het ons ook permitteren om gratis muziek te verspreiden. Neem nu de dubbel-cd Jogos de armar van Tom Zé, in 2003 door Rolling Stone als een van de belangrijkste artiesten van het decennium uitgeroepen. De tweede cd is vrij van rechten, een cadeautje voor de liefhebbers van sampling. De nieuwe digitale technologie betekent een revolutie in de distributie van de muziek. Het zou dom zijn om daar niet ten volle gebruik van te maken. Anderzijds : de technologie moet altijd in dienst staan van de muziek, niet omgekeerd.” De samenwerking met Brahma zien de Tramaboys als een buitenkans om met hun muziek verre buitenlanden te veroveren.

Tiens, Brahma, misschien vraagt u zich wel af hoe dat nieuwe bier eigenlijk smaakt. Niet dat ik nu zo’n groot kenner ben, maar ik kan me voorstellen dat ik deze zomer bij dorstig weer graag zo’n helder flesje aan mijn lippen zet. Geen fluitjesbier, daarvoor heeft het te veel body. Maar zonder bittere nasmaak. Het hoparoma is onmiskenbaar. Of is dat de ginga die ik ruik ?

Tekst Linda Asselbergs l Foto’s Cristina Villares en Jacques Dequeker

“De Braziliaanse mode trekt de wereld in en de wereld komt naar de Braziliaanse mode toe. Die interessante kruisbestuiving leidt tot een vernieuwde creativiteit.””Soms moet je kiezen : we hebben al vijf muzikale weirdo’s in huis, we kunnen het ons niet permitteren om nog een zesde binnen te halen.””De grote muzieklabels zeuren dat ze geld verliezen door piraterij. Anderzijds liggen hun archieven vol materiaal waar niets mee gebeurt.”