De Rivièra aan de Zwarte zee

De trappen van Odessa, Pantserkruiser Potemkin, de Conferentie van Jalta, de charge van de lichte brigade : dramatische momenten uit de Europese geschiedenis die zich afspeelden tegen een betoverend mooi decor. Na Kiev vorige week trekken we nu naar het westen en het zuiden van Oekraïne.

De nachttrein is het Oekraïense transportmiddel bij uitstek, en ook de boeiendste manier om je te verplaatsen. In de gemiddelde coupé slaap je met vier. Elke wagon heeft zijn begeleidster, die slaaplinnen bezorgt, thee en koffie serveert, en als bijverdienste pakketjes vervoert : de ene koerier komt ze afleveren, een andere pikt ze op bij aankomst. De nachtelijke reis heeft zo zijn geplogenheden. Iedereen trekt loszittende kleding aan, eten en drinken worden bovengehaald, en de inzittenden maken kennis. Het gesprek kabbelt voort, politiek staat steeds op de agenda. Stilaan worden de bedden opgemaakt en iedereen kruipt onder het linnen. De trein is bovendien uitzonderlijk goedkoop : voor een vijftigtal grivna (8,5 euro) legde ik de 500 kilometer af tussen Kiev en Lviv. Een nacht in een hotel kost gemakkelijk het viervoud. Je kunt je bagage achterlaten in de stations.

Lviv ligt in het westen van Oekraïne, volop in Centraal-Europa, niet ver van Polen, Slowakije en Hongarije. De regio kende een bewogen geschiedenis : in de dertiende eeuw was het gebied onafhankelijk, honderd jaar later werd het geannexeerd door Polen, en in de achttiende eeuw maakte het deel uit van het Oostenrijks-Hongaarse rijk. Pas in de Tweede Wereldoorlog verschenen de Sovjets op het toneel. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het historische centrum van Lviv, dat je met een gammele tram bereikt vanaf het station, een schitterende inventaris is van Europese bouwstijlen. In de gezellige kasseistraatjes staan rococo, neoklassiek, renaissance en gotiek naast elkaar. De groene koepels en rode daken waarover je uitkijkt van op Castle Hill, geven de stad een air van Florence. En de begraafplaats Lychakivsky is ronduit indrukwekkend.

Europa verdeeld

Ons volgende doel is de Côte d’Azur van Oost-Europa : de Krim. Dit grote schiereiland, 350 kilometer breed, aan de onderbuik van Oost-Europa, was lang geleden een tussenstop op de noordelijke zijderoute. In 1475 werd het ingelijfd bij het Ottomaanse rijk. Driehonderd jaar lang ontwikkelden de Tataren er een gesofisticeerde islamitische beschaving, terwijl ze hun kost verdienden met de slavenjacht in het naburige Rusland, Oekraïne en Polen. Ze konden dan ook niet op veel sympathie rekenen toen de Russen de regio veroverden in 1783. Het gros van de Tataren vluchtte naar Turkije, zij die nog overbleven, werden na de Tweede Wereldoorlog door Stalin gedeporteerd. Pas sinds 1989 mogen ze terugkeren naar de Krim, waar ze soms nog in tentenkampen leven. Zestig procent van de inwoners hier is van Russische origine : Russisch is de voertaal, prijzen worden regelmatig in roebel gegeven. Na de verkiezingen van 2004 is er zelfs sprake geweest van een secessie.

De transporthub is Simferopol, vanwaar het nog een anderhalf uur rijden is naar Jalta, het Cannes van de Krim. De stad is wondermooi gelegen aan een baai omringd door heuvels. Ze kende een snelle groei in de negentiende eeuw, als toevluchtsoord van de Russische adel in hun gevecht met tuberculose. Na de revolutie werd het een vakantiebestemming voor arbeidsvolk en elite. De lange zeedijk, naberezhna Lenina, is la promenade des Russes, een flaneerplek die bruist van het leven. Grote cruiseschepen meren er aan, en zelf kun je er dineren op een immens betonnen galjoen dat gebouwd is op pilaren in de zee. Een kunstmarkt en straatmuzikanten zorgen voor een ontspannen sfeer, en een stoeltjeslift brengt je de heuvel op voor een schitterend uitzicht. Het westelijke deel van de promenade is voorbehouden aan openluchtbars.

In het Livadiapaleis, ten westen van Jalta, dwaalt de geest rond van tsaar Nicolaas II, die het gebouw liet optrekken in 1911. Hij en zijn familie hebben hier slechts viermaal verbleven, vooraleer ze werden geëxecuteerd. In 1945 werd hier de Conferentie van Jalta gehouden, waar de naoorlogse machtsverhoudingen werden vastgelegd. Het grootse witte gebouw en de omringende tuinen vormen een schitterend decor voor deze geladen geschiedenis. Wat verder ligt het Zwaluwennest : dit kasteeltje op de uiterste rand van een klif is één van de meest gefotografeerde plekjes van het land. En zo’n zestien kilometer buiten Jalta ligt het paleis Alupka, dat in 1828 werd gebouwd in opdracht van een rijke gouverneur. Het is een bizarre mengeling van stijlen : de achterkant ziet eruit als een Schots kasteel, de kant aan de zee als een islamitisch heiligdom. Het interieur voegt er onder meer een laagje barok aan toe. Aan de voet van het park ligt een van de weinige openbare stranden, dat ondanks de keien te klein is om de massa te slikken. Verderop vertrekt er een kabellift naar de rand van het plateau, honderden meters boven de kustlijn.

Slagveld

Nog verder westwaarts, zo’n zestig kilometer van Jalta, ligt Balaklava. Reeds in de tijd van Homerus was dit een piratennest, en in de vijftiende eeuw zwaaiden de Genuanen hier de plak ; van hun fort blijven nog restanten over. Vandaag is het een sfeervol dorpje op het eind van een lange baai, maar het ging er niet altijd even idyllisch aan toe. Op 28 oktober 1854, tijdens de Krimoorlog, was deze plek het toneel van een bloedige veldslag, die door Alfred Lord Tennyson werd vereeuwigd in zijn beroemde gedicht The Charge of the Light Brigade. De Krimoorlog werd uitgevochten tussen de Russen en een coalitie van Turken, Fransen en Engelsen, die een uitbreiding van het tsarenrijk richting Middellandse Zee probeerden tegen te houden. Ondanks de hoge tol, 250.000 doden, is het conflict vandaag vooral nog bekend door het werk van één persoon : Florence Nightingale, die hier met haar onverdroten inzet als verpleegster mee de basis legde voor het Rode Kruis. Ook later bleef Balaklava een militaire rol spelen : in één van de immense natuurlijke grotten aan de baai, die nu te bezichtigen zijn, werden ooit in het grootste geheim Russische onderzeeërs gebouwd.

De grootste stad van de Krim is Sevastopol, dat ook een stevige militaire geschiedenis heeft. Een 349 dagen durende belegering tijdens de Krimoorlog veegde de havenstad helemaal van de kaart. Een dramatische gebeurtenis die erg levendig wordt weergegeven in een indrukwekkend panoramaschilderij. In 1942 was het de beurt aan de nazi’s : na een belegering van 250 dagen stonden er nog tien gebouwen overeind. Vervolgens werd dit de – voor buitenstaanders tot 1996 niet toegankelijke – thuisbasis van de sovjetvloot. De Russische oorlogsbodems liggen hier nog steeds broederlijk gemeerd naast de Oekraïense.

Als de kustlijn de Côte d’Azur is, dan moet het binnenland de Provence zijn ? Wel, niet echt. Het landschap en het klimaat zijn er wel naar, alleen ontbreekt de levenskunst, de beschaving. Dat komt ervan als je de bevolking met de regelmaat van de klok deporteert en alle restanten van hun cultuur neerhaalt. Zowat het enige wat nog herinnert aan de Tataren, is het paleis van de kan in Bakhchysaray. In deze toenmalige hoofdstad moest op bevel van Catharina de Grote alles neergehaald worden wat met de islam te maken had. Alleen voor dit paleis maakte ze een uitzondering, omdat ze het zelf zo romantisch vond. En gelijk had ze : het is een schitterende plek, met een onnoemelijke charme en verfijning. Het stadje heeft nog meer te bieden. Na een zware klimtocht, waarbij je een charmant kloostertje passeert, kom je bij de oude grottenstad van Chufut-Kale, een sfeervol ommuurd ensemble van grotten en ruïnes met een wijds uitzicht over de vallei. Rond de tiende eeuw leefden hier christenen, in de vijftiende eeuw werd het de Tataarse hoofdstad, en nog later de verblijfplaats van een dissidente joodse sekte.

Filmlegende

Tijd om de nachttrein te nemen naar die andere mythische naam : Odessa. Dit was het wilde Oosten, een niemandsland tussen de Tataren en de Slaven, tot Catharina de Grote het gebied inlijfde en herdoopte tot Nieuw-Rusland. Ze gaf generaal Potemkin de opdracht hier het Sint-Petersburg van het zuiden te bouwen. Odessa was het Sjanghai van de negentiende eeuw, een vrijhandelsstad die het toevluchtsoord werd voor gevluchte slaven, misdadigers, dissidenten, joden en avonturiers uit alle windstreken. Met de opstand op het oorlogsschip Potemkin in 1905 lag de stad mee aan de basis van de Russische Revolutie. En onder meer door de verbeten partizanenstrijd tegen de nazi’s bleef ze in de gratie van Stalin. Al kon de joodse bevolking daar niet echt van profiteren : in het begin van de twintigste eeuw maakten ze een kwart van de bevolking uit, maar ook hier hebben pogroms, deportaties en emigratiegolven ertoe geleid dat deze beschaving nagenoeg geheel verdwenen is. Niettemin is dit een uitzonderlijk charmante stad, de leukste van Oekraïne en volgens velen van de hele vroegere Sovjet-Unie. En ja, de trappen van Odessa liggen er in hun volle glorie bij, alle 192. Ze vormden de setting van één van de mythische passages uit de filmgeschiedenis : de kinderwagen die in Pantserkruiser Potemkin van Eisenstein hypnotiserend traag de trappen afstruikelt, te midden van de eerste moordpartij van de Russische Revolutie.

Aan de voet van de trap ligt de centrale pier van de haven. Bovenaan een stadje met een uitzonderlijke homogene bouwstijl, voor het overgrote deel pastelkleurige neoklassieke en rococogebouwen. De straten liggen voor het grootste gedeelte in een rechtlijnig dambordpatroon, en zijn bezaaid met platanen. Nabij de helling bevindt zich de uitgaansbuurt, met talloze cafés, bars, restaurants en stijlvolle winkels. De wandelstraten komen uit op de stadstuinen, overdag een snuisterijenmarkt, ’s avonds een ontmoetingsplaats. De centrale markt ligt anderhalve kilometer verder, naast het station. Een niet te missen belevenis : je kuiert er in nauwe gangen tussen tientallen piepkleine standjes, en in de open groentemarkt.

De Lonely Planetreisgids typeert de inwoners zeer raak : stijlvol, gecultiveerd, grappig, schrander en niet snel onder de indruk van wat dan ook. Odessa heeft een undergroundgevoel : dit zijn levensgenieters die hun avonden spenderen in één van de vele parken, met schaken, kuieren en liefhebben. Tegelijk is dit een no-nonsensestad : er is een belangrijke internationale haven, heel wat industrie en… veel georganiseerde misdaad (waar je zelf geen last van hebt). Een decadente plek ook, met een brede waaier aan clubs, en het nationale centrum voor dating- en huwelijksbureaus. En om de hedonistische kant ten volle te ontdekken is er Arkadia, het strand op een goede tramrit van het centrum.

Praktisch

Algemeen :

Oekraïne is nog niet echt ingesteld op toeristen, vandaag zijn het nog voornamelijk Russen die de weg kennen. Maar met de Lonely Planetreisgids in de hand is het mogelijk om je probleemloos een weg te banen. Goed opgeleide jongeren spreken meestal wat Engels, de ouderen zelden.

Reis :

SN Brussels vliegt dagelijks op Kiev. De prijzen variëren sterk, dus zoek naar een goedkope datum. Je kunt voor minder dan 300 euro heen en terug.

De Krim is een fascinerende bestemming voor een zomervakantie van twee weken. Trek dan drie dagen uit voor een trip (per trein en/of veerboot) naar Odessa. Ook ten oosten van Jalta valt er het nodige te zien : de botanische tuinen van Nikitsky, het charmante dorpje Hurzuf, en een heel stuk verder het Karah-Dahnatuurreservaat.

Logeren :

De toeristische dienstverlening zit nog gevangen in de oude stijl. Je kunt beter de staatsgerunde hotels vermijden : duur en weinig klantvriendelijk. Net als in Kiev kun je op de Krim gemakkelijk een privéappartement huren. Je vindt de nodige adressen in de Lonely Planet. Een alternatief zijn de oude sovjetsanatoria die verspreid liggen langs de kust.

Reistijd :

Lente of herfst, gezien de uitzonderlijke hitte in de zomer en koude in de winter.

Documenten :

Op dit moment enkel een paspoort dat nog zes maanden geldig is.

Munt :

1 euro is 6,1 grivna. Er is geen zwarte markt, je vindt overal wisselkantoren en bankautomaten.

Telecom :

Er zijn gsm-netwerken (check eerst met uw operator). Internetcafés zijn er steeds te vinden.

Info :

Over de Krim : www.visitcrimea.com/index.htm.

Over Odessa : www.odessaglobe.com/english-/information.htm.

Algemeen: www.ukraine.com, www.brama.com

Tekst en foto’s Marc Goldchstein