De nieuwe vrienden van het vinyl
Wie denkt dat de elpee voorgoed verleden tijd is, heeft het mis. Steeds meer liefhebbers keren terug naar het goede oude tastbare vinyl. Het aanbod volgt.
Net op het moment dat de grammofoonplaat zowat begraven leek, neemt het elpeeaanbod weer toe. Vriendelijker voor de muziek én de portemonnee, zo luiden de argumenten van de nieuwe lichting vinylliefhebbers. Zelfs de grote winkelketens bieden hier en daar weer vinyl te koop. Zo staan er in de Brusselse Free Record Shop sinds meer dan een jaar al een paar rekken 12-inch-maxi’s. “Voor de dancemuziek blijft er nu eenmaal een publiek voor vinyl bestaan”, zegt de verkoper.
Niet veel verder, in de Brusselse Greepstraat, is Music Mania een van die platenwinkels die altijd bij vinyl is blijven zweren. En daar heeft zaakvoerder Geert Van den Balck geen spijt van. “Bij de opkomst van de cd hebben veel platenmaatschappijen hun vinylperserijen in de aanbieding gezet. Overnemers van toen varen er nu wel bij. In onze winkel gaat de verkoop van vinyl in stijgende lijn, samen met het aanbod. Firma’s die helemaal op cd’s overgeschakeld waren, hebben moeten vaststellen dat platen nog steeds aftrek vonden, dus zijn ze ook maar opnieuw met vinyl begonnen.”
Maar zijn de ouderwetse grammofoonplaten effectief aan een gedeeltelijke terugkeer begonnen of is deze tendens maar van tijdelijke aard? Dat is nog steeds de vraag. Uit de verkoopcijfers van de Belgische platenindustrie blijkt niet meteen een hernieuwde belangstelling, maar in die gegevens is de stijgende import niet opgenomen. Vinylwinkeltjes en platenbeurzen schieten in ons land als paddestoelen uit de grond – om er vaak even snel weer in weg te schrompelen. “Er zijn momenteel veel te veel platenbeurzen”, zucht een 51-jarige platenliefhebber. “Vaak worden die door mensen georganiseerd die alleen geld willen halen uit de verhuur van standplaatsen. Als je Nederland en Frankrijk erbij neemt, kun je makkelijk drie beurzen per weekend bezoeken.”
Hoezeer de grote platenmaatschappijen in de jaren ’80 ook hun best hebben gedaan vinyl uit de wereld te bannen, helemaal zijn ze daar nooit in geslaagd. Met name vanuit de hoek van de dancemuziek bleven er platen op de markt komen. Scratchen, mixen en samplen doe je nu eenmaal met gegroefde platen.
“Toen de cd werd doorgedrukt, kwamen er behalve hiphop, techno en allerlei andere dance niet veel platen meer uit”, weet Geert Van den Balck nog. Het waren moeilijke momenten voor zijn winkel, maar toch bleef hij koppig met de verkoop van vinyl doorgaan. “Kleine, alternatieve firmaatjes uit Engeland hebben de distributie gaande gehouden. Een firma als Mo Wax perste niet anders dan triphop in zwarte groeven. De undergroundmuziek heeft het vinyl voor een flink stuk gered. Daarvoor waren wel kleine winkels als de onze nodig, want voor grote ketens bracht het niet genoeg op. Uiteindelijk komt het voordeliger uit als je een nieuwe plaat slechts op één formaat uitgeeft, op cd dus.”
Gedwongen door de vraag zijn de platenfirma’s gedeeltelijk op hun stappen teruggekeerd. Ook voor andere genres bleef er immers een hardnekkig vinylpubliek bestaan. Van veel cd’s komen er tegenwoordig opnieuw versies op elpee uit, zij het lang niet meer in dezelfde oplagen als vroeger. Die tijd komt nooit meer terug, daar is iedereen het wel over eens. “Eigenlijk kun je veel zaken vinden op vinyl, alleen moet je er meer geduld voor oefenen”, zegt Jo, een platenliefhebber uit het Gentse. “Omdat de uitgaven beperkt zijn, moet je er vaak naar op zoek.” In zijn winkel doorloopt Geert voor ons zijn rekken. Naast een hele muur dance, hiphop en aanverwante muziek staan de genres waarvan het aanbod de laatste jaren toeneemt: heruitgaven van jazzgrootheden als Monk, Davis en Hancock, oude platen van het Blue Note-label, maar ook volledig nieuwe platen zoals Acme van de Jon Spencer Blues Explosion, de verzamelaar Donkeys 92-97 van Tindersticks, zelfs Tori Amos en No Security, de laatste van The Rolling Stones. Jazz, blues, experimentele techno, rock… alleen de grote hoop van de doorsneepopmuziek is niet op vinyl verkrijgbaar. “Zodra iets op vinyl verschijnt, proberen we het aan te schaffen, zelfs heavy metal”, zegt Geert. “Ook al moeten we het uit waar dan ook importeren.”
Voor de ware platenliefhebbers blijft vinyl over een aantal onvervangbare troeven beschikken. Bij de omzetting van geluid naar een digitale code en terug gaat er bij cd’s een dimensie verloren, vinden ze. Cd’s zijn “koud”, “te perfect”, “niet van deze wereld”. “Er ontbreekt een klankkleur”, vindt de ene. “Van melkpoeder maak je ook geen echte volle melk meer”, vergelijkt een andere.
Alleen in de klassieke muziek lijkt vinyl niet meer te zullen herrijzen. En dat is niet alleen omdat klassieke muziek met zijn stille en vaak subtiele passages met krassen en andere bijgeluiden op vinyl een stuk minder te genieten valt – hoewel dat veel klassiekliefhebbers juist niet stoort. “Klassieke muziek wordt sowieso al in kleinere hoeveelheden uitgebracht dan andere genres”, zegt Johannes de Jong van Le Domaine du Disque in de Brusselse Ravensteinstraat. “Wil een firma toch nog een plaat op vinyl uitgeven, dan wordt de prijs algauw een probleem. Bij 1000 frank voor een elpee haakt de klant af. Bovendien is de digitale-opnametechniek er in de loop der jaren op vooruitgegaan. In plaats van 3DDD- heb je nu al 4DDD-opgenomen schijven: dat betekent dat het geluid in nog fijnere fragmenten digitaal wordt omgezet.”
Maar voor de vinylfanaat is een plaat méér dan het geluid dat uit de luidsprekers komt. Een vinylplaat, daar heb je houvast aan. Je kunt de groeven zien, voelen zelfs. “Toen de eigenaar van de Jazz Corner in de Antwerpse Kerkstraat enkele jaren geleden overleed, bleek die nog een hele garage vol met vinyl te hebben”, herinnert Radio 3-presentator Marc Van den Hoof zich. “Bij de uitverkoop waren de vinylplaten heel snel weg. Maar om de cd’s verkocht te krijgen, daar hebben ze lang over gedaan.”
Als verzamelobject moet de cd het duidelijk afleggen op de grammofoonplaat. In winkels en op beurzen lopen collectioneurs rond die zelfs naar lege hoezen hoge boden durven doen. Anderen kopen een nieuwe elpee alleen maar om hun collectie aan te vullen en nemen de cd-versie om naar te luisteren. Ook de nieuwe uitgaven spelen maar wat graag op het vinylfetisjisme in. Zo heeft de hoes van de verzamelaar van Tindersticks een opmaak die aan de jaren ’60 herinnert en zijn de zijkanten zoals vroeger aan de buitenkant dichtgeplakt. Bij de weinige platenperserijen die Vlaanderen nog heeft, moet elke nieuwe plaat of hoes weer gekker zijn dan de vorige. Sommige maatschappijen laten een beperkt aantal genummerde platen persen om de verzamelaars te verleiden. Alleen durft die aanpak de prijzen nogal eens fors de hoogte in te jagen, zeker wanneer het om special vinyl of virgin (maagdelijk) vinyl gaat.
Omdat vinyl in kleinere aantallen geperst wordt dan vroeger, zou de gemiddelde kwaliteit van de platen sowieso al gestegen moeten zijn. Bij virgin vinyl verhoogt de kwaliteit nog eens door het nieuwe vinyl dat gebruikt wordt, geen omgesmolten platen zoals vroeger vaak het geval was. In dikke platen van 180 gram laat dit vinyl een diepere en bredere gravering en op de draaitafel een grotere dynamiek toe.
Dat je geen pick-up meer zou vinden, mag je niet afschrikken. Goede platendraaiers vind je nog genoeg, ook al is het aanbod niet meer zo gevarieerd als vroeger. “Klanten komen mij steeds vaker om platendraaiers of naalden vragen”, zegt Geert Van den Balck. “De laatste twee jaar is me dat echt opgevallen. Als ik kon, verkocht ik die er ook nog bij.”
Last but not least: mochten de platenmaatschappijen de prijzen van de cd verlagen, dan zou het aantal vinylkopers misschien wel weer afkalven. Nu houden veel muziekliefhebbers het om financiële redenen bij de grammofoonplaat. “Toen de cd’s op de markt kwamen, hebben de grote maatschappijen (in casu Sony en Philips, BV) de hogere prijzen van de cd’s altijd verantwoord door de investeringen aan te halen die ze voor de ontwikkeling hebben moeten doen”, zegt de Gentse organisator van platenbeurzen Bob Driege. “Als die investeringen waren terugverdiend, zouden de prijzen zakken. Maar nu zien we dat net het omgekeerde is gebeurd. Ach, de cd is ook maar een tussenstap. Over twintig of dertig jaar gaat alles op de grootte van een bankkaart. Daar kunnen ze dan, als het moet, weken en weken muziek op zetten. Maar dat zullen ze natuurlijk niet doen, het moet verkoopbaar blijven.”
Vynilla-Fairs organiseert platen- en cd-beurzen: op zondag 14 februari in zaal Gruzenberg in de Hallen van Kortrijk, op zondag 14 maart in het ICC, Citadelpark Gent, en op zondag 21 maart in Alpheusdal, Williotstraat, Berchem. Info: Tel. (09) 233.77.38.
(Met dank ook aan deejay Low.)
Bart Vandergeten / Tekening Tom Hautekiet
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier