Parfums noemen zichzelf androgyn. Biseksualiteit wordt uitgeroepen tot relatievorm van de toekomst. De nieuwe man, de nieuwe vrouw. Op naar uniseks-2000. Verwarring in de rolpatronen ? Mannelijkheid in crisis ? Of zoektocht naar de eeuwige jeugd ?

Lene Kemps

De astrologe van de Sunday Times, een dame met de onwaarschijnlijke naam Shelley Von Strunckel, heeft een eenvoudige verklaring voor het verschijnsel. Voor de tweede keer deze eeuw komt Uranus de planeet van onconventionaliteit in het huis van de Waterman. Dat betekent een radicale verandering op het domein van de seksualiteit. De vorige keer dat een soortgelijk sterreneffect zich opdrong, was in 1912. En we weten allemaal wat er toen gebeurd is. Vrouwen knipten hun haar, bonden hun borsten in, gooiden hun korset weg, kregen het stemrecht en dansten de charleston tot in de jaren twintig. Deze keer heeft Uranus, Aquarius bereikt op 12 januari 1996 en zal daar tot 2003 blijven. Volgens Von Strunckel zullen daardoor onze opvattingen over seks, rolpatronen en relaties volledig veranderen. Lag bij de vorige planetaire beweging het accent op vrouwen, dan zullen het deze keer mannen zijn die zichzelf in vraag stellen.

In de mannenmode volgens Paco Rabanne en Helmut Gaus toch een profetisch verschijnsel is deze vraagstelling allang begonnen. Van het gebruik van glanzende en zachte stoffen, vroeger beperkt tot de avond, kijkt niemand nog op. Bontjassen, astrakan broeken en angoratruien zijn een vast onderdeel van de garderobe. Elke zichzelf respecterende dancinguitbater heeft een paardenstaartje, en op de laatste defilés maakten haarwrongen hun opgang. Vivienne Westwood toonde een volledig vrouwelijk silhouet voor mannen, met ronde heupen en hoge hakken. Jean-Paul Gaultier organiseerde een haute-couturedefilé voor mannen, compleet met de bruid aan het einde van de show. Het kwam niet eens belachelijk of choquerend over. Het was louter de extreme bevestiging van een ondertussen vertrouwd verschijnsel.

?Gedurende de hele 19de en 20ste eeuw was de mannenmode de motor van de vrouwenmode”, zegt Florence Muller (modegeschiedkundige). ?Zowel wat stoffen als wat coupe en inspiratie betrof, leenden vrouwen elementen uit de sportswear en de mannengarderobe. Voor de eerste keer sinds lang is nu de mannenmode in beweging, doordat ze typisch vrouwelijke elementen opneemt. Op het niveau van coupe gaat er bijvoorbeeld veel aandacht naar de taille : hemden worden gecentreerd, broeken zakken tot op de heupen. Daardoor wordt de opbouw van het lichaam minder streng en macho, maar rond en sensueel. Het lichaam wordt soepel en beweegt anders. Schouders versmallen, truien worden dicht op het lichaam gedragen. De borst wordt smaller en platter. Karakteristiek voor de macho is de V-vorm : van de brede schouders naar de taille. Vandaag wordt die V afgewezen. De nieuwe man poseert met zijn hand op de heup, of met de armen sensueel achter zijn hoofd gevouwen. Zijn lichaamstaal is vrouwelijk.”

Het is uiteraard niet de eerste keer dat mannen- en vrouwenmode naar elkaar toegroeien. In de 17de eeuw droegen beide geslachten pruiken en make-up, waren heren in hun geborduurde jas even koket als dames in hun japon. In de romantische periode droegen mannen een redingote die de taille accentueerde en de heupen ronder maakte. George Sand koos voor een kostuum. Dichterbij in de jaren zeventig waren er jeans en fluwelen jasjes voor beide geslachten. Telkens wijst het wegvallen van de kledinggrenzen op een vervagen van de traditionele scheiding tussen mannen en vrouwen.

?De klassieke patronen worden al langer in vraag gesteld”, zegt Florence. ?Vrouwen hebben een aantal alternatieven uitgeprobeerd en min of meer een antwoord gevonden. De triomferende carrièriste van de jaren tachtig die alles onder controle heeft, bestaat niet meer. Dames zijn teruggekeerd naar natuurlijkheid en een zachte vrouwelijkheid. Voor mannen liggen de zaken moeilijker. De machoman van weinig woorden wordt alom belachelijk gevonden. Hugo I’m the Boss is aan de deur gezet. Maar wie is de nieuwe man ? In dat opzicht werkt het androgyne bevrijdend. Het is een vehikel om dubbelzinnigheid te bekennen, om te tonen dat iedereen twee gezichten heeft. Het is een manier om de stereotypen los te laten, om te benadrukken dat mannen fragiel zijn en recht hebben op momenten van zwakheid.”

De foto die het debat op gang heeft gebracht : de cK one-groep ; overal aangehaald als hét voorbeeld van de nieuwe androgynie. Jongeren die wachten, praten, staren, ruziën. Een beeld dat nog het best kan omschreven worden als een modieuze file aan een hip bushokje. Wat is er zo androgyn aan dat beeld ? De tengere Kate Moss. De hoekige Jenny Shimizu. In latere beelden duiken Donovan Leitch (mascara incluis) en Trish Goff (de nieuwe Audrey Hepburn) op. Hun uitstraling is misschien verwarrend, maar uiteindelijk is het duidelijk tot welke sekse ze behoren.

?Dat is het punt niet”, zegt Florence. ?Het gaat niet om mannen en vrouwen, maar om een massa onderling verwisselbare eenheden : een groep. Natuurlijk is het duidelijk wie de jongens en de meisjes zijn, maar dat wordt nergens benadrukt. De meisjes nemen agressieve houdingen aan, de jongens poseren uitdagend. Er wordt wat lichaamstaal betreft geen verschil gemaakt. Het gaat om jongeren, punt.”

Charlotte Raven is in The Observer al even gefascineerd door de jongens op de cK One-foto en de androgynie die van hen uitgaat. Ze besluit : ?Het is niet hoe ze eruitzien, maar hoe ze zijn. Androgynie is geen kledingcode meer. Het is een woord dat slaat op een verandering binnenin. Een radicale verandering in het hart van het begrip mannelijkheid. Deze jongens, hoe vertrouwd ze ook lijken, zijn op een vreemde manier anders. Ze lenen een versie van de vrouwelijkheid die allang in onbruik is. Ze stellen zich op als passief, narcistisch, seksueel beschikbaar, kinderlijk en schattig.”

Dat is exact de terminologie die fotografe Bettina Rheims gebruikt in haar voorwoord voor de fotoreeks Modern Lovers (1990) : androgyne types in zwart-wit, tegen een grijze achtergrond, een natuurlijke pose. ?Ik heb veel tijd met hen doorgebracht”, schrijft ze. ?En ik begreep niets van hun generatie die zo verschillend is van de mijne. Hun zelfopgelegde eenzaamheid en narcisme waren me een raadsel.” Ze beschrijft hoe ze alle moeite deed om een van hen te worden, maar hoe haar op een bijna vernederende manier werd duidelijk gemaakt dat dit nooit het geval zou zijn. De nieuwe androgynie heeft een licht hautaine blik die zegt : wij zijn anders. De blik eigen aan alle jongeren die denken dat ze onsterfelijk zijn en de wereld kunnen veranderen.

Androgynie veronderstelt adolescentie, of de illusie ervan. De persoon in kwestie mag dan volwassen zijn, het lichaam is niet meegeëvolueerd. Het is blijven staan op dat moment vóór het begint te veranderen. Twiggy was het. Kate Moss is het met haar kleine borstjes en rechte heupen. Lee Williams, door Steven Meisel gebombardeerd tot het icoon van de nieuwe androgynie, is het door zijn lange wimpers en zachte lichaam. Ze kunnen 25 of 15 zijn, maar ze hebben de dubbelzinnigheid van een sekse die nog niet gedefinieerd is. Bettina Rheims schrijft dat haar modellen niet ouder zijn dan twintig. ?Wanneer ze ouder waren, lukte het niet. Dan werden ze bijna karikaturen.”

?Androgynie is niet het ontbreken van het seksuele”, aldus Florence. ?Het is een harmonieuze ontmoeting tussen de twee geslachten. Een ideaal dat we altijd hebben nagestreefd en dat in de liefde nog steeds als opperste doel geldt : je wederhelft vinden, die ander die je compleet maakt.”

Rei Kawakubo van Comme des Garçons toont haar mannenkleren al enkele seizoenen op piepjonge modellen. Ook Yohji Yamamoto liet jonge jongetjes defileren. Hij zei : ?Ik wilde mijn kleren tonen op een tenger en breekbaar lichaam. Volwassenen dragen te veel met zich mee.” Misschien zijn de kleine jongetjes niet meer dan een blanke lei. Een onbeschreven leven. Een wit doek om dromen en verwachtingen op te projecteren.

Florence Muller ziet in de huidige androgynie een onbewuste verheerlijking van de adolescentie. Niet alleen een vervagen van de grenzen tussen de seksen, maar een wegvallen van de leeftijden. ?We worden steeds ouder. Tachtig is geen uitzondering. Er is een verlangen naar een voortdurende verjonging. Misschien willen we onbewust het volwassen worden uitstellen en de adolescentie rekken. Vroeger werd de overgang van jongen naar man en van meisje naar vrouw duidelijk gemaakt door uiterlijke tekenen. De eerste lange broek, het eerste korset, de eerste lippenstift. Die momenten van erkenning bestaan niet meer. De nieuwe androgynie is een teken van uiterste verwarring. We weten niet meer wat mannelijk en vrouwelijk is, en zelfs niet meer hoe oud we nu eigenlijk zijn.”