In de meeste Aziatische metropolen zijn mondmaskers onmisbare accessoires geworden. Ook Europa lijkt klaar om stijlvol gemuilkorfd te worden. “We beginnen nu pas te beseffen dat luchtvervuiling evenveel slachtoffers maakt als tabak”, vertelt trendwatcher Joeri Van den Bergh.

In de nasleep van de klimaattop in Parijs staat het vizier van veel overheden en milieuorganisaties nog altijd gericht op de opwarming van de aarde en hoe die ingeperkt kan worden. Ondertussen kan een andere sluipmoordenaar rustig zijn gang blijven gaan. Luchtvervuiling veroorzaakt elk jaar drie tot zeven miljoen vroegtijdige overlijdens wereldwijd. Volgens een Europees rapport vallen er in België ongeveer twaalfduizend slachtoffers per jaar. Vooral Vlaanderen scoort abominabel. “De luchtkwaliteit in Vlaanderen behoort tot de slechtste in de Europese Unie”, zegt Tim Nawrot, milieu-epidemioloog en fijnstofspecialist aan de Universiteit Hasselt.

Onderzoek van professor Nawrot toonde aan dat luchtverontreiniging vijf procent van alle hartinfarcten uitlokt. “Er is lang gedacht dat luchtvervuiling voornamelijk longziekten veroorzaakte, maar het heeft eigenlijk veel sterkere cardiovasculaire gevolgen. En nu zijn er ook gegevens over de invloed op de cognitieve aspecten en het risico op dementie. Wij doen ook onderzoek naar de vroegste stadia van het leven en daaruit blijkt dat luchtvervuiling een invloed heeft op de energieproductie en doorbloeding in de placenta, met een lager geboortegewicht tot gevolg. In een moderne samenleving mogen we dat toch niet meer normaal vinden.”

SLUIPEND GIF

“PM2,5 wordt het nieuwe uv”, gaat Joeri Van den Bergh van InSites Consulting verder. PM2,5 (PM=Particulate Matter) is de term voor stofdeeltjes met een maximale diameter van 2,5 micrometer. Die deeltjes ademen we in en komen dus in onze longen terecht, de kleinste partikels verdwijnen in de bloedbaan en richten lichamelijke schade aan. “Momenteel geeft Frank Deboosere in zijn weerberichten nog de uv-index mee, maar het zou me niet verbazen dat hij binnenkort ook melding zal maken van de fijnstofdeeltjes in de lucht. Zeker in België is dat geen overbodige luxe. In Brussel alleen sterven elk jaar minimaal 632 mensen vroegtijdig door luchtvervuiling. PM2,5 is een sluipend gif dat we allemaal inademen en waar we ons nog niet terdege van bewust zijn.”

LUCHTBEWUSTZIJN

Volgens Van den Bergh komt er in 2016 wel een einde aan dat niet-bewustzijn. “Als je in Europese luchthavens rondloopt, zie je almaar meer Aziaten met mondmaskertjes. Zij doen dat niet in de eerste plaats om zich te beschermen tegen smog, maar wel om verspreiding van bacteriën tegen te gaan, vaak als ze zelf al wat ziek zijn. In Azië is dat een heel normale praktijk. De mondmaskermarkt in Japan is er een van maar liefst 230 miljoen dollar, jaarlijks. Het zit in hun cultuur om hun luchtwegen te beschermen. En wij zouden dat misschien beter ook doen, want de luchtkwaliteit in de Benelux en in Zuidoost-Europa is vaak niet veel beter dan in Azië. In de Verenigde Staten is er meer bewustzijn hieromtrent. Veel inwoners van New York hebben een ‘air purifier’ in huis die dag en nacht aanstaat en heel wat schadelijke stofdeeltjes uit de lucht haalt. Bedrijven als Dyson scoren momenteel goed met hun luchtzuiveraars. Zulke systemen zullen in de toekomst trouwens ingebouwd worden in het ventilatiesysteem van nieuwe of gerenoveerde huizen, om zo alle kamers van gezonde lucht te kunnen voorzien.”

HIPPE MONDMASKERS

Ook Google zal in de nabije toekomst grote invloed uitoefenen op ons milieubewustzijn. Het Amerikaanse technologiebedrijf heeft niet alleen zijn kantoren uitgerust met Aclima-sensors, die de kwaliteit van de lucht in de gaten houden, maar ook zijn Streetview-wagens. Die brengen al anderhalf jaar ook de luchtkwaliteit in kaart, maar de gegevens daarvan zijn nog niet beschikbaar. “Wanneer Google die data openbaar maakt, zal dat een enorme impact hebben. Het zou me dan niet verbazen mochten we in Europa ook steeds meer mensen met mondmaskers zien. De Zweedse start-up Airinum heeft recent zijn Kickstarter-project met overweldigend succes afgerond. Het bedrijf maakt hippe mondmaskers voor dagelijks gebruik. Een duidelijk signaal dus dat ook jongeren goede luchtkwaliteit hoog in het vaandel schrijven.”

WOLK VOL STOF

Voor professor Tim Nawrot is de luchtkwaliteit in Vlaanderen nog niet zo alarmerend dat we plots met ons allen maskers moeten gaan dragen. “De situatie in stedelijke gebieden in Azië is minstens tien keer erger, maar we moeten ons er wel van bewust zijn dat we hier in een vervuilde hotspot leven, in een wolk vol stof. Mensen met een goede gezondheid zullen weinig last ondervinden van die slechte luchtkwaliteit, maar omdat iedereen eraan blootgesteld is – dus ook foetussen, kinderen en senioren – is de impact toch groot. We halen in België de normen niet die door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn vooropgesteld. De gemiddelde Belg verliest een jaar van zijn leven door luchtverontreiniging. De laatste jaren is er echter wel een zeer lichte verbetering merkbaar, vermoedelijk onder invloed van de economische crisis. In de jaren vijftig was het alleszins nog veel erger gesteld met de luchtkwaliteit.”

ZIEKTEKOST STIJGT

Om de situatie te blijven verbeteren, moet de hele wereld inspanningen leveren. Want de vervuiling die boven ons land hangt, is niet enkel afkomstig uit onze wagens, onze energieproductie, onze industrie en landbouw. “De overheid kan natuurlijk wel haar deel doen. Toch zie je dat er meer drang is om almaar uit te breiden dan om de luchtkwaliteit te verbeteren. Kijk naar de Antwerpse haven, daar verbreden en verdiepen ze dokken om nog meer schepen te kunnen lossen. Maar om al die goederen naar het Europese hinterland te vervoeren, heb je ook veel meer vrachtwagenvervoer nodig. Als wetenschapper stel ik me daar wel vragen bij. Op een gegeven moment moeten we ons toch gaan afvragen hoe groot de economische voordelen zijn tegenover de nadelen. De ziektekost gaat uiteindelijk zo hoog zijn dat blijven uitbreiden geen zin meer heeft. Onze wegen zijn bovendien al overvol. Dat de diesel hier nog zoveel goedkoper is dan benzine, vind ik ook onbegrijpelijk. België is het enige land dat zo van diesel houdt, terwijl de gezondheidsrisico’s bekend zijn. Als consumenten vinden we het wel normaal dat ons drinkwater veilig is en dat ons voedsel gecontroleerd wordt. Maar die evidentie zou ook moeten gelden voor luchtkwaliteit : waar je ook woont, moet je gezonde lucht kunnen inademen. Dat vind ik een basisrecht.”

Door Sebastiaan Bedaux & illustratie Maïté Van Keirsbilck

“Als consumenten vinden we het normaal dat ons drinkwater en ons voedsel veilig zijn. Dat zou ook moeten gelden voor de luchtkwaliteit”