De Fiat Multipla is een andere monovolume. Hij staat in het New Yorkse Museum of Modern Art en kan met verschillende energiebronnen rijden. Ontwerper Roberto Giolito legt uit waarom.

De Fiat Multipla is een opvallende verschijning en oogt als een statement waar niemand omheen kan. Een groot deel van het publiek ervaart deze Fiat als een oorveeg, een kleiner deel als een uiting van een sterke persoonlijkheid. Wie de wagen van naderbij bekijkt en er een paar dagen mee optrekt, ontdekt zeer praktische kwaliteiten. Het Museum of Modern Art in New York koos de Multipla vrijwel onmiddellijk nadat hij op de markt kwam als een belangrijk voorbeeld voor de tentoonstelling Different Roads: de ontwerpers hebben duidelijk andere wegen bewandeld.

Roberto Giolito, met wie we een tafel in een Turijns restaurant delen, is de man achter de Multipla.

“We wilden een kleine monovolume ontwerpen die compatibel moest zijn met de Italian way of life, en dus korter moest uitvallen dan vier meter. Tegelijkertijd wilden we er ook zes stoelen in kwijt én een flinke bagageruimte, wat in vrijwel alle monovolumes ontbreekt. De te volgen weg was volledig vrij, als we maar binnen de vier meter bleven en absolute voorrang gaven aan de passagiersruimte. We werkten van binnen naar buiten, ontwierpen eerst het interieur en daarna de vorm errond. Dat klinkt logisch, maar wordt bij het ontwerpen van auto’s maar zelden toegepast. Meestal gaat men uit van een aantrekkelijke vorm. Pas in een tweede stadium probeert men binnenin ook nog voldoende ruimte te vinden voor de inzittenden. De resultaten van die aanpak rijden overal rond en de gevolgen zijn duidelijk: de meeste auto’s zijn niet erg praktisch omdat functionaliteit werd opgeofferd aan de vorm.”

Giolito en zijn ploeg begonnen met een rechthoek waarop ze zes stoelen zetten, in alle mogelijke combinaties. “De klassieke monovolume heeft veel weg van een gang waarin de mensen achter elkaar zitten. Wie op de achterste rij zit, heeft vrijwel geen contact met wie voorin zit. En de bagageruimte is minimaal. Dat vonden we jammer, en dus wierpen we de erfenis van de Espace-dynastie, die al zovele jaren op de ontwerpers van monovolumes weegt, resoluut van ons af en grepen we naar twee rijen van elk drie stoelen. Waarbij de minste stoel van de voorste rij wat naar achteren staat. Daarnaast zorgden we voor vele omvormmogelijkheden.”

Het resultaat verraste vriend en vijand. De Multipla kreeg niet de vloeiende wigvorm mee van alle bestaande monovolumes, maar is opgebouwd uit op elkaar geplaatste modules. Op het onderste, lage gedeelte zit een duidelijk gescheiden greenhouse, met grote, bijna verticaal opgestelde zijruiten.

“Die oplossing is niet zo nieuw. Giorgietta Giugiaro toonde bij wijze van spielerei van zijn ontwerpbedrijf al een duidelijk voorbeeld met de Kapsula, een concept car waarbij de motorkap ook helemaal geen deel uitmaakt van de main body.”

De Multipla oogt niet alleen anders, hij is ook anders. In de plaats van een zelfdragend chassis kozen de ontwerpers voor een spaceframe, een skelet dat uit aan elkaar gelaste, stalen profielen bestaat waarop vervolgens het plaatwerk wordt bevestigd. Zo’n spaceframe is niet alleen eenvoudiger om te produceren, het is ook goedkoper, bezit een grotere rigiditeit dan een zelfdragend koetswerk en meer mogelijkheden om verschillende variaties op eenzelfde thema te ontwerpen.

“Eigenlijk gaat het om een geheel van stalen profielen, waarvan de vorm afhangt van het gebruikte computerprogramma, niet van de peperdure persvormen zoals die bij de doorsneeauto worden gebruikt. Staal verkozen we boven aluminium omdat de secties dan smaller konden uitgevoerd worden, waardoor grotere ruitoppervlaktes mogelijk werden. Zo kon het contact met de buitenwereld worden vergroot.”

De wanden van de Multipla neigen niet naar elkaar maar staan zo goed als verticaal – een gevolg van de zorg voor de passagiersruimte en het comfort van de inzittenden.

“Daarvoor moet je eerst naar de inzittenden en hun behoeftes kijken. Mensen willen in een auto ook nog een beetje kunnen bewegen, willen wat lucht, zich kunnen draaien. In een Multipla kan iedereen met gemak een krant openplooien of converseren. In de tijd van de koetsen had je ook rechte wanden, maar die waren voor een andere behoefte geschapen: het moest voor vrouwen met brede hoeden mogelijk zijn om ongehinderd in zo’n karos plaats te nemen. Soms vergeten ontwerpers een beetje de behoeftes van hun klanten. Ik vind Jaguars bijzonder goed uitziende, aangename wagens – en dat is gedeeltelijk te danken aan het feit dat ze zo’n laag profiel hebben. Maar je kan er niet eens een krant in lezen.”

De verticaal geplaatste ruiten bezitten andere troeven: ze vangen minder zon. Zo wordt het serre-effect, dat zo nadrukkelijk aanwezig is in moderne auto’s, een stuk kleiner. Ten slotte is de afstand tussen het hoofd van de passagiers en de ruiten een stuk groter, wat niet zonder belang is bij een zijdelingse crash. En als je het portier opent, krijg je de regendruppels van het dak niet op je schouders. En bij dat alles kozen we voor een plat dak, zodat de wagen niet onnodig hoog uitvalt.”

Door de rechte wanden ontstond er wel een groot frontaal oppervlak, en dat is nadelig voor de aërodynamica en dus voor het verbruik. Om daaraan te verhelpen, kreeg de voorruit een vorm die de wind op een gracieuze manier langs de flanken voert.

Ook het dashbord is buitengewoon onconventioneel. Boordinstrumenten en ventilatiemonden staan bovenop de boordplank, als een driedimensioneel geheel dat boven het werkpaneel uitsteekt.

“We wilden een driedimensionele werkplek waarbij de instrumenten en de bedieningsorganen weg van het stuurwiel werden gezet zodat ze gemakkelijker te gebruiken vallen”, zegt Giolito.

De Multipla is ook onderhuids helemaal anders. In de ruimte onder de vloer is er plaats voor extra tanks. Daar worden voor de ecologisch geïnspireerde rijders, die veel belang hechten aan lage uitstoot, drie of vier flessen met methaangas gemonteerd.

“Die oplossing is handiger en zorgt voor een schonere emissie dan bij LPG, waarbij altijd achteraf naar een oplossing voor de montage moet worden gezocht. Wij gingen uit van het idee dat de moderne automobilist ook zoekt naar minimale emissies, en met methaan zitten we dicht in de buurt, in ieder geval onder de strenge Californische ULEV-normen. Dus gingen we van bij het eerste ontwerp op zoek naar een oplossing waarbij methaan kon worden gebruikt terwijl de opslagruimte ervoor toch die niets zou afdoen aan de bagageruimte.”

Maar daar houdt het niet mee op. De klant heeft de keuze tussen een auto die uitsluitend door methaan wordt aangedreven, de zogenaamde Blupower, een met twee soorten brandstof (benzine én methaan), of zelfs een met hybride-aandrijving. Die laatste komt tegen het jaareinde op de markt, en heeft een klassieke verbrandingsmotor die verbonden is met een elektrische motor die hem bijspringt of vervangt tijdens het rijden. De elektrische motor ontvangt stroom van batterijen, die op hun beurt opgeladen worden door een generator. Wanneer de wagen – bijvoorbeeld in de stad – enkel op elektriciteit rijdt, komt hij 70 kilometer ver, terwijl hij toch een snelheid van 80 km/uur kan bereiken.

Roberto Giolito: “De eigenzinnige vorm en de duidelijke filosofie van de Multipla bleven ook buiten de autowereld niet onopgemerkt. Het gerenommeerde maandblad voor architectuur Abitare vergeleek de Multipla met de vrouwenschoenen van Fornarina, omdat die beide staan voor wat ze zijn: een duidelijke persoonlijkheid. Maar terwijl de schoenen van Fornarina met hun zware rubberen zolen de haat van een bepaalde groep vrouwen tegen het meisjesachtige en het elegante vertegenwoordigen, straalt de Multipla functionaliteit uit.

De eerste kopers zijn ook allesbehalve Fiat-klanten. In het midden van Italië, waar we niet zo hoog scoren, zag ik evenveel Mulitpla’s als A-klasses van Mercedes. Daar is de Multipla het archetype van de mensen die lak hebben aan modeverschijnselen en uiterlijk vertoon, alleen oog hebben voor functionaliteit en probleemloos aanvaarden dat de uiterlijke vorm een gevolg is van de interne constructie. Bij de Multipla worden de profielen getoond. Waarom zouden we ze verstoppen? Op de tentoonstelling in het Londense designmuseum met Multipla luidde het thema The appeal of reason, en dat lijkt me een vlag die de lading volledig dekt. Als de Multipla er anders uitziet, is dat een gevolg van de accenten die binnenin werden gelegd. En die alles te maken hebben met respect voor de gebruiker.”

Roberto Giolito is niet ontevreden met zijn ontwerp, maar kijkt ook met meer dan gewone aandacht naar de wereld om zich heen. Noemt de Renault Scénic en de Audi TT elk op hun terrein fraaie voorbeelden van goed design. En roemt de vormgeving van de Audi A6 omdat op zo’n indrukwekkende manier vorm werd gegeven aan het koetswerk. De Smart vindt hij een gemiste kans. “De ontwerpers hebben zich helaas een beetje beperkt tot het inkorten van de lengte, terwijl de toekomst van de auto over veel meer gaat. Ik had ten minste verwacht dat de eerste Smart ook technologisch vernieuwend zou zijn en meer rekening zou houden met de hedendaagse noden in de stad. Die allereerste Smart had een elektrische auto horen te zijn, omdat alleen zo een deel van de problemen van het verkeer in de grootsteden ingrijpend kan worden aangepakt. En dan hadden de ontwerpers drie troeven ineens kunnen uitspelen: op het vlak van geluid, emissie en plaats.”

Pierre Darge