CONTOUREN VAN EEN NIEUWE WERELD

Produceren we binnenkort niet meer in China maar in microfabrieken om de hoek ? Verstoppen we onze ideeën niet langer achter patenten, maar zetten we ze online zodat iedereen ermee aan de slag kan ? Het zijn maar enkele ideeën voor een nieuw soort economie waarvan twee Belgen, Michel Bauwens en Gunter Pauli, de gangmakers zijn. De toekomst in acht stellingen.

STELLING 1 HET KAPITALISME HEEFT AFGEDAAN.

Gunter Pauli : Nee, maar de huidige vorm van kapitalisme faalt op cruciale vlakken. Zo slaagt de vrije markt er niet in om armoede uit de wereld te helpen. En dat moet toch ons streefdoel zijn : beantwoorden aan de basisbehoeften van de wereldbevolking, inclusief aan die van de honderd miljoen levende organismen waarmee we de aarde delen. En soms denken we dat we goed bezig zijn, terwijl het omgekeerde waar is. Ik was ooit CEO van Ecover. Ik geloofde in onze biologisch afbreekbare zeep, en was ervan overtuigd dat Ecover een duurzaam bedrijf was. Tot ik, tijdens een bezoek aan Zuidoost-Azië, inzag dat de palmolie die in de zepen van Ecover wordt verwerkt de tropische oerwouden in gevaar brengt. Ik, goeroe van groen, werkte mee aan het vernietigen van de biotoop van de orang-oetan. Kort na die schok heb ik de wereld laten weten dat ik een flop was. En heb ik openbaar gemaakt dat Ecover, en andere bedrijven, de mensen foefjes wijsmaken. Maar door tegen de lamp te lopen, heb ik verlichting gekregen.

Michel Bauwens : Het economische systeem dat op eindeloze groei is gebaseerd, heeft zijn tijd gehad. Er zijn voldoende indicatoren die dat be-wijzen. Neem de klimaatveranderingen. De sociale ongelijkheid. De vervuiling. De afbrokkelende welvaartsstaat : als de wereld doordraait zoals vandaag zullen onze jongeren nooit op die welvaart kunnen rekenen die voor onze generatie nog min of meer vanzelfsprekend is.

Maar het kapitalisme kan ook los van eindeloze groei worden gezien. Vandaag maken producenten van vaatwassers, mobilofoons, auto’s enzovoorts bewust gebruiksvoorwerpen die binnen een aantal jaar vervangen moeten worden. Dat is pervers. Maar het hoeft niet pervers te zijn. De invulling van vraag en aanbod kan en zal veranderen.

STELLING 2 EEN NIEUW BEGIN BETEKENT EEN NIEUW SYSTEEM.

Gunter Pauli : De meeste ondernemers maken nog altijd producten tegen zo laag mogelijke kosten. Terwijl iedereen weet dat deze obsessie voor het goedkoopste niets oplost. Vandaag is China goedkoper. Morgen wordt het Afrika. Problemen zoals werkloosheid, armoede, vervuiling… verplaatsen zich, maar worden niet opgelost.

Mijn Zero Emission-systeem wordt in een tweehonderdtal projecten in de wereld doorgevoerd. De basisfilosofie ervan luidt : in plaats van zoveel mogelijk kosten te drukken, moeten we zo veel mogelijk economische en sociale meerwaarden bieden. Ik kan dat concreet toelichten. In China heb ik, samen met diverse wetenschappers uit allerlei domeinen, onlangs een revolutionaire papierfabriek helpen bouwen. We maken papier niet langer van bomen, maar van steengruis en puin afkomstig van mijnen. Bovendien behoeft het papierproductieproces geen water. Dat zijn meerdere overwinningen in één. En om die meerwaarden gaat het ons. Het puinafval – dat meestal in dorpen opgehoopt ligt en voor astma zorgt – wordt gerecycleerd. Er sneuvelen geen bomen. Er wordt kostbaar water gespaard. En als bindmiddel gebruiken we petflessen, die worden aan het gruis toegevoegd. Lokale werkgelegenheid is gegarandeerd. En noem maar op. Kosten drukken is binnen dit productiesysteem van de fabriek niet het vertrekpunt. Onze drijfveer is ‘het veel beter doen’. En zoals deze papierfabriek kan ik dus nog meer dan honderdvijftig totaal verschillende voorbeelden geven.

Michel Bauwens : Er zal – het is een kwestie van tijd – een nieuw economisch systeem ingeburgerd raken. Ik zie veranderingen al plaatsvinden. Het is niet eenvoudig om het peer-to-peer-systeem kort en bondig uit te leggen. Het komt erop neer dat we kennis als een gemeenschappelijk goed zien, als een bron die vrij door iedereen kan worden gevoed en geraadpleegd. Waarschijnlijk is de Wikipedia het bekendste voorbeeld van dit principe. Duizenden auteurs maken, overal in de wereld, samen een encyclopedie.

Hebt u al van Wikispeed gehoord ? Dat is een groep ingenieurs die, wereldwijd, samen auto’s ontwerpen. Een multinational wil dat een wagen niet langer dan tien jaar meegaat. Maar de ingenieurs van Wikispeed willen een auto ontwikkelen die het verschil zal maken. En die dus zuinig, milieuvriendelijk, duurzaam,… is. Zo’n open systeem – waarin iedereen welkom is – werkt op vele vlakken vernieuwend. Het kent bijvoorbeeld geen commandohiërarchie. Alleen wie ingenieuze oplossingen bedenkt, zal op bewondering van zijn passiegenoten (peers) kunnen rekenen en een belangrijkere rol in het ontwerpproces kunnen spelen. Meer en meer bedrijven investeren in deze nieuwe manier van ‘maken’.

STELLING 3 EUROPA IS EEN VERKALKT CONTINENT. VERNIEUWING KOMT VAN DE NIEUWE WERELD.

Gunter Pauli : Achttien maanden geleden begonnen mijn gesprekken over de papierfabriek op basis van steengruis en petflessen in China. Vandaag draait het bedrijf op volle toeren. Als ik ditzelfde idee in Brussel had voorgedragen, zat ik op dit moment voor Europa nog altijd haalbaarheidsrapporten uit te werken. Voor mij is Europa passé als innovatieve kracht. Europa analyseert zich kapot. En ondertussen laat het alle uitdagingen aan zich voorbijgaan. De angst om een risico te nemen, is zo groot dat Europeanen uiteindelijk niets meer doen. Dat is het drama van de westerse maatschappij : lethargie.

Michel Bauwens : Hacker spaces, co-working spaces. Dat zijn de plekken waar ik als spreker uitgenodigd word en waar het verlangen naar alternatieven echt voelbaar is. De jongeren die in die plekken werken, dromen niet alleen. Ze doén ook. Weet je wat ik zou doen als Europese regering ? Ik zou de jongeren financieel en logistiek ondersteunen in hun zoektocht naar alternatieven voor de bestaande systemen. In Brazilië en Ecuador, waar ik werk, schept de overheid een wettelijk kader voor peer-to-peer-productie. De voormalige Braziliaanse minister van Cultuur zette meer dan vijfduizend digitale productiecentra op, de meeste liggen in de favela’s. De Centrale Bank van Brazilië steunt officieel lokale munten, omdat ze inziet dat die alternatieve economie niet in te dammen is, en een toekomst heeft. Europa denkt dat het is vastgeroest. Daarom doet het vandaag niets anders dan bezuinigen. Maar bezuinigen is een negatieve term die verstikt. Er wordt niets geprikkeld. Terwijl prikkeling de mens juist aanzet tot beweging.

STELLING 4 WE HEBBEN DE NATUUR VERKNALD.

Gunter Pauli : Het ergste is niet dat de mens de natuur en het sociale weefsel heeft verknald. Het ergste is dat de mens niet eens weet hoe zijn lichaam werkt en wat hij kan doen om gezond en gelukkig te leven. We eten te veel zout, te veel zoet en te veel zuur. En we laten ons omvormen in ‘koopkrachtigen’, in plaats van in mensen met een potentieel dat niet koopt, maar samenwerkt en samenleeft. Ook dit : waarom leren wij geen antwoord formuleren op de eenvoudige vraag ‘hoeveel is genoeg ?’ Het is toch te gek voor woorden. De helft van ons leven offeren we onze gezondheid op aan geld verdienen. De andere helft van ons leven besteden we dat geld aan onze haperende gezondheid.

Michel Bauwens : Ik heb rond mijn zesenveertigste twee sabbatjaren genomen. Psychisch — en bijgevolg ook lichamelijk — was ik opgebruikt. Het heeft me ruim twee jaar gekost voor ik mijn eigen bronnen weer had aangeboord. Vreselijk om mee te maken. Maar op een dag werd het een nieuw begin. Je stelt de allerbelangrijkste vragen. Wat wil ik ? Waarin geloof ik ? Hoe kan ik beter leven ? Hoe kan ik wat ik graag wil vervolgens ook verwezenlijken ? Op wereldvlak vindt nu een gelijkaardige crisis plaats en dienen dezelfde vragen te worden gesteld. De schaarse materialen die de aarde voortbrengt, hebben wij uitgeput. Daarnaast krijgt de natuur van ons de kans niet om te recupereren. We moeten, dankzij nieuwe systemen, de aarde en de mens weer ademruimte geven.

STELLING 5 DUURZAAM CONSUMEREN IS EEN CONTRADICTIO IN TERMINIS.

Gunter Pauli : Er is nog altijd geen ware duurzaamheid, wie het tegendeel beweert, liegt of is onwetend. Groen is een strategie om duurzaam te worden. Groen is een marketingterm. Echt duurzaam leven zou inhouden dat iedereen toegang tot zijn basisbehoeften heeft, te beginnen met drinkwater, gezond voedsel, gezonde lucht enzovoorts. Maar het gros van de wereld is niet met gezonde lucht bezig. Alles draait om energiebesparing. Maar als je energie spaart, is er geen verse lucht in huis. En dus adem je weer gifstoffen in die afgegeven worden door tapijten, muren, meubelen. Niets duurzaam aan, hoor. Vertrekken vanuit zuivere lucht, dat zou duurzaam zijn.

Michel Bauwens : Een duurzame economie is mijn grootste doel. Maar tegelijkertijd reis ik de wereld af, en laat ik een grote ecologische voetafdruk na. Met andere woorden : ik ben dus zelf een contradictio in terminis. Maar, zo heb ik met mezelf afgesproken, zolang ik zeker weet dat mijn verre reizen het doel heiligen, zal ik blijven reizen. Ontmoetingen tussen mensen vormen het cement van onze samenleving. Ik ga volgende week naar Ecuador, waar ik de regering advies geef over hoe ze, in kleine stappen, het hele land via een opensource-economie zou kunnen organiseren. We beginnen bij het onderwijs. Daarna zouden de landbouw en de industrie volgen. Concreet ? Op dit moment willen grote fabrieken niet investeren in machines voor kleine boeren, omdat er bij die boeren geen winst te halen valt. Via de peer-to-peer-netwerken zouden ingenieurs deze landbouwmachines voor de kleine boeren kunnen ontwerpen. En microfabrieken zouden die machines kunnen maken, zelfs op een paar dagen tijd. Dat is duurzaamheid zoals die is bedoeld. En Latijns-Amerika staat open voor deze nieuwe stelsels.

STELLING 6 WIE DE WERELD WIL VERBETEREN, IS EEN DROMER.

Gunter Pauli : Ik weet dat ik door sommige mensen een fantast word genoemd. Ik heb dan ook al fantastische projecten mogen helpen verwezenlijken. Verder zie ik wereldwijd studenten met volle kracht voor een nieuw systeem kiezen. Ik vertrouw op hen en op hun fantasie. Het zijn bijna altijd dromers die tot een betere wereld hebben geleid.

Michel Bauwens : De wagens die via Wikispeed worden ontworpen, kunnen in microfabrieken worden gebouwd. Dat is geen utopie. Dat gebeurt nu al. Volgens mij zal de hele industrie binnen afzienbare tijd op deze kleinschaligere manier werken. Ik noem het glocalization. Het ontwerpen is een globaal gebeuren. Het produceren vindt lokaal plaats.

STELLING 7 DE TOEKOMST SCHUILT IN VERNIEUWENDE TECHNOLOGIEËN ZOALS 3D-PRINTERS.

Gunter Pauli : De 3D-technologie zal nog een paar decennia nodig hebben om in geslaagde bedrijfsmodellen te worden omgezet. Maar de technologie zal op vrijwel alle industrietakken toegepast worden. En de evolutie zal snel gaan, en in ons hele leven doordringen. Binnen afzienbare tijd zullen we, om slechts een voorbeeld te geven, onze tandprotheses rechtstreeks uit de printer kunnen halen. Ze zijn gemaakt van titanium dat uit onze oude mobiele telefoons wordt gerecupereerd. Geen transport. Geen hoge energie-vereisten. Weinig RSZ-kosten. En de tandarts verdient nog altijd. Plus de patiënt is bliksemsnel – in een dag – geholpen. Nee, dit is geen fantasie. Op dit gebied wordt al geëxperimenteerd.

Michel Bauwens : Met toys for boys hebben deze 3D-printers niets te maken. Wel met innovatie en drempelver- laging. Kijk naar de apps van Apple. Intussen is de digitale medemens met apps vertrouwd. Maar toen Apple tien jaar geleden uitpakte met het idee om mensen van buiten het bedrijf – jij en ik – applicaties voor Apple te laten maken, gaf die denkwijze blijk van een ongeziene vernieuwende geest. Vandaag zijn er vele van dit soort ‘open modellen’. Het opensourceplatform van Android heeft tachtig procent van de mobiele besturingssystemen in handen. 3D-printers zullen ook heel snel verspreid worden. Juist omdat het maken van producten, het beheren ervan en ook het idee van eigendom nooit meer dezelfde zullen zijn.

STELLING 8 DE TOEKOMST IS ROZE.

Gunter Pauli : Als iemand mij twintig jaar geleden had gezegd dat er watervrij papier van steengruis gemaakt zou worden, of dat we in Sardinië een bioraffinaderij zouden opzetten die uit wilde distels dezelfde chemicaliën haalt als vervuilende olieraffinaderijen, had ik die persoon uitgelachen. Ik ben enthousiast over de huidige uitdagingen. De toekomst zal veel beter zijn. Op voorwaarde dat de zin voor risico niet sys-tematisch wordt verstikt, en dat er enkele mensen blijven dromen.

Michel Bauwens : Tot een vijftal jaar geleden vroeg iedereen aan mij : waar ben je toch mee bezig ? Peer to peer. Opensourcesoftware. Openkennismaatschappij. Open design. Als ik er met buitenstaanders over sprak, werd ik raar bekeken. Die scepsis veranderde vijf jaar geleden door de crisis. En kijk vandaag. Open netwerken zijn een voldongen feit. De netwerken groeien en verbeteren. De toekomst zal alle kleuren hebben.

DOOR MARGOT VANDERSTRAETEN