Boodschap in een fles
Duitse wijnbouwers maken uitstekende rieslings, maar ook grote hoeveelheden ‘doordeweekse’ wijn. Er waait echter een nieuwe wind door Rheinhessen, waar een jonge generatie wijnbouwers zich schaart achter de slogan ‘Message in a Bottle’. Toch is het jaar 2003 niet meteen een referentie.
Tussen Worms en Bingen maakt de Rijn een grote bocht en omarmt als het ware de wijngaarden van Rheinhessen. Op 25.000 hectare wordt er door 4254 wijnbouwers de grootste hoeveelheid wijn in Duitsland verbouwd. Niet verwonderlijk als men weet dat het gemiddelde rendement op deze rijke leemgrond dat van de wijngaarden in Chili evenaart : 124 hectoliter per hectare in 1999, 102 in 2000 en 94 in het rampjaar (vanwege de droogte) 2003 !
Op basis van deze cijfers kan men stellen dat de wijnen uit Rheinhessen industrieel verbouwde wijnen zijn – wat niemand zal tegenspreken – en dat kwaliteit niet de eerste bekommernis is. Eén wijngaard op twee trekt de wijn trouwens niet zelf op flessen maar doet hiervoor een beroep op groothandelaars.
Toch zijn er opmerkelijke uitzonderingen. En die zijn onder meer door GaultMillau in de kijker gezet. In de editie 2003 van hun Duitse wijngids kozen ze de ‘wijnbouwer van het decennium’. Die eer ging naar Klaus en Klaus Peter Keller, vader en zoon, eigenaars van een wijngaard van 14 hectare in Dalsheim. Ze steken in de klassering met hoofd en schouders uit boven nochtans legendarische wijnbouwers als Robert Weil (Rheingau) en Egon Müller (Saar) of Fritz Haag (Moezel).
De nog jonge Klaus Peter Keller (30) staat model voor het ‘nieuwe’ Rheinhessen. Hij is er zich ten volle van bewust dat die eer hem te beurt valt dankzij twintig jaar noeste arbeid van zijn vader, en blijft herhalen dat zijn geheim schuilt in een permanente zoektocht naar kwaliteit. Dat impliceert in de eerste plaats een beperking van het rendement en dat moet, gezien de rijke bodem, gebeuren via een vendange verte, waarbij het teveel aan trossen in augustus drastisch wordt weggesnoeid.
Een van de parels aan de Keller-kroon is Hubacker, een domein van vier hectare met rieslingwijnstokken die de moeder van Klaus Peter uit de Moezel, haar geboortestreek, meebracht. Die wijn wordt tegenwoordig als Grosses Gewächs geklasseerd, een soort grand cru op zijn Duits, en dat valt alleen leden van het zeer exclusieve VDP ( Verband Deutscher Prädikats- und Qualitätsweingüter) te beurt.
De Hubacker-wijnen vertegenwoordigen het summum van de wijnbouwkunst van de Keller-familie. De mengeling van leem- en kalkgrond in de bodem geeft droge riesling op zijn best, met een grote finesse, een laag alcoholgehalte (12 à 12,5 %), waarbij de juiste zuurheidsgraad en een natuurlijk, licht koolzuurgehalte de frisse smaak in de mond accentueren.
Helaas is de Hubacker Riesling Trocken, die van Robert Parker 95 op100 kreeg, en die verkocht wordt aan 27 euro per fles, compleet uitverkocht. En dat geldt ook voor andere wijnen van het huis. Keller kan zich zelfs de luxe permitteren zijn wijnen te verkopen via voorintekening. De klanten bestellen in de lente en ontvangen hun koopwaar pas in de herfst, zodat de wijn toch een beetje tijd krijgt om te rusten.
Message in a Bottle
Klaus Peter Keller is marktleider van de kwaliteitswijnen en maakt deel uit van de vereniging Message in a Bottle (naar een beroemde hit van The Police), waartoe achttien jonge wijnboeren uit Rheinhessen behoren. Drie onder hen zijn, net als Klaus Peter Keller zelf, lid van het exclusieve VDP : Carolin Gillot (26), Daniel Wagner (32) en Philipp Wittmann (30).
Carolin Gillot is de enige vrouw in het gezelschap. Samen met haar vader beheert zij een domein van tien hectare, met voor de helft rieslingdruiven. In de loop der jaren werd het domein uitgebreid met een paar zeer gunstig georiënteerde percelen, gespreid over vijf gemeenten – vandaar de naam Qvinterra die op een aantal van hun wijnen prijkt. Net als haar jonge collega’s heeft Carolin de knepen van het vak geleerd in andere wijngaarden : bij Robert Weil in Duitsland en vooral bij Comte Lafon in Bourgogne.
“Het is allemaal begonnen met een aantal oud-studenten van Geisenheim die er meteen na hun universitaire studies van droomden samen ‘iets te doen’ voor de kwaliteitswijnen.” De leeftijd schommelt momenteel tussen 21 en 41 jaar. De meerderheid is jonger dan 30. “Buiten het feit dat onze neuzen in dezelfde richting staan, heeft ieder van ons een eigen, zeer uitgesproken persoonlijkheid. We proeven samen onze wijnen en becommentariëren ze vrijuit. Maar we delen ook onze ervaringen. Dat kan zowel te maken hebben met het gedrag van de wijnstokken of het werk in de kelders als met de aankoop van een machine. Mijn vader is vaak jaloers op de manier waarop wij met elkaar omgaan. In zijn generatie was een dergelijke samenhorigheid ondenkbaar.”
Biologisch-dynamisch
Ook Philipp Wittmann maakt deel uit van de oud-studenten van Geisenheim en bevestigt : “Alles begon tijdens een wijnproeverij in 2002. We waren daar met enkele jonge mensen samen die de ambitie deelden om goede wijn te maken zonder zichzelf al te veel au sérieux te nemen. Zo kwamen we op het idee om een party te organiseren in een restaurant. Twee uur lang deden we niets anders dan de beste wijnen proeven. Daarna ook producten van lagere kwaliteit. We hebben ook nog lekker gegeten en gedanst. En zo ontstond Message in a Bottle. Sindsdien ontmoeten we elkaar geregeld. Vier van mijn beste vrienden zijn lid van de groep die een hechte broederschap vormt.”
Drie jaar geleden volgde Philipp zijn vader op aan het hoofd van het familiedomein waar reeds biologisch werd geteeld. Intussen is hij overgeschakeld op biologisch-dynamische wijnbouw. “Om onze eigen wijncultuur te behouden en te ontwikkelen moeten we ons concentreren op de traditionele variëteiten van Rheinhessen, met name riesling, silvaner, pinot… ” Het proeven van zijn wijnen van het jaar 2003 zorgt echter in de mond voor een verrassing : het is alsof te zoete most met wijnsteen- of citroenzuur aangezuurd werd. Deze ervaring geldt overigens voor een groot gedeelte van de oogst van verleden jaar.
Bijzondere terroirs
Daniel Wagner is een wat gereserveerde man. Enkele maanden geleden werd ook hij lid van het zeer gesloten VDP. Dat moet worden gezien als een erkenning voor de enorme vooruitgang die hij de jongste drie jaar heeft geboekt, vooral in zijn rieslingwijnen, die een originele terroir verraden, namelijk een porfierbodem, wat zeldzaam is voor Rheinhessen.
De wijnen van Wagner, die beweert “wijnen te maken voor zichzelf, in de hoop gelijkgezinden te vinden”, blinken uit inzake finesse, diepte van aroma’s en ‘mineraligheid’. Dat is zeker het geval voor de Heerkretz Siefersheim, een Riesling Trocken Grosses Gewächs die te koop is voor 18,50 euro per fles. Dezelfde eigenschappen – nervositeit en frisheid – maar met typische trekjes van de gebruikte druiven-soort, vind je ook terug in de twee Silvaners die hij produceert.
De smaak van het terroir typeert ook het werk van Alexander Gysler (31), die sinds de vroegtijdige dood van zijn vader in 1999, het domein van 12 hectare beheert. “Zoals andere wijnproducenten van zijn generatie had mijn vader de aanplant sterk gediversifieerd met nieuwe variëteiten. Met nieuwe aanplantingen heb ik het aandeel van riesling weer uitgebreid van 10 naar 22 procent en ik wil zelfs tot 40 procent gaan.” Inmiddels is zijn Huxelrebe Beerenauslese Weinheimer Kapellenberg – een van zijn zoete wijnen afkomstig van een hybride druivensoort – door Lufthansa op de wijnkaart gezet voor first class-passagiers. “Die luchtvaartmaatschappij verkoopt ook kistjes met zes flessen van Message in a Bottle. Een bewijs dat onze arbeid vruchten afwerpt.”
Daarbij zit een wijn van Stefan Sander (33). Hij erfde een domein van 25 hectare waarop zijn grootvader al in 1950 biologisch begon te telen. Tot de beste wijnen van het domein, waar een tiental verschillende druivensoorten gekweekt wordt, behoort een Silvaner ‘Alte Reben’ Trocken, gemaakt van meer dan 50 jaar oude wijnstokken. In deze zeer droge wijn (0,2 g restsuiker) vind je de aroma’s terug die voortkomen uit een mineraalrijke bodem.
De wijngaard van Sander doet, door zijn omvang en variëteit van druivensoorten, denken aan die van Christian Spohr (30 jaar, 26 ha), Dirk Emmich (39 jaar, 20 ha) of Frank Meiser (41 jaar, 30 ha). Deze relatief grote domeinen specialiseren zich vooral in (grotere hoeveelheden) minder exclusieve wijnen die een groot aantal liefhebbers kunnen aanspreken.
Tot deze groep realistische producenten behoren eveneens de broers André (29) en Johannes Landgraf (31) die zich houden aan ‘correcte’, goed gemaakte wijnen zoals de Riesling Schlossberg of de Spätburgunder (pinot noir) Hölle. Zoals Sander behoort ook Landgraf tot die zes beste wijnproducenten die door Lufthansa uitgekozen werden.
Buitenbeentjes
Bij Peter Bäder (28) heerst een totaal andere sfeer. Hij beheert een domein van 10 hectare met een mozaïek van bodem-soorten. Al zeven jaar is hij verantwoordelijk voor de productie van de familiewijn. Peter Bäder durft risico’s te nemen, door bijvoorbeeld een malolactische gisting toe te passen op riesling of pinot. Soms valt dat tegen, maar vaak oogst hij succes, zoals met zijn niet-gefilterde Pinot Noir 2001, verrijkt met goed gedoseerd hout.
Op de internationale wijnmarkt is de productie van Duitse rode wijnen bijna verwaarloosbaar. Dat neemt niet weg dat een aantal producenten kan bogen op een stevige reputatie. Een daarvan is het domein Keth, 30 hectare groot. “Tot nu toe is mijn vader verantwoordelijk voor de rode wijnen”, vertelt Matthias Keth (30). “Zeer geregeld worden ze gerangschikt bij de beste Duitse wijnen. Dat was dit jaar het geval met de Dornfelder 2002.”
Al drie jaar staat Matthias Keth zelf in voor de productie van witte wijnen, waaronder de Weissburgunder S, een zeer goede pinot blanc, gemaakt van de beste percelen en gerijpt in houten vaten.
Speelse assemblage
Met de mediabelangstelling voor hun dynamiek hebben de stichters van Message in a Bottle alvast een van hun doelstellingen bereikt. Maar ze zijn ook bijzonder tevreden dat hun groep onlangs nog vier nieuwe, jonge leden bijkreeg. Jochen Dreissigacker (23 jaar, 17 ha), Michael Gutzler (21 jaar, 10 ha), Florian Seehof (23 jaar, 14 ha) en Stefan Winter (23 jaar, 18 ha) werken samen met hun vader op domeinen waar hoofdzakelijk witte wijnen, vooral riesling, geproduceerd worden. De vier jeugdvrienden bundelden hun talent in de creatie van 4 First, een assemblage van vier druivensoorten : grauburgunder (pinot gris), weissburgunder (pinot blanc), chardonnay en auxerrois. “Wij wilden, louter voor het plezier, een wijn produceren die de verschillende terroirs van Rheinhessen vertegenwoordigt. Daarbij wilden we zo laat mogelijk oogsten en het rendement beperken. We hebben een natuurlijk alcoholgehalte van 14 procent bereikt en een rendement van 40 hectoliter per hectare. Voor de vinificatie hebben wij de wijn tot in januari op droesem laten rijpen.”
Naast het speelse karakter van de assemblage, geeft deze wijn ook een idee van de richting die de nieuwe generatie wijnbouwers uit wil. Een en ander wordt onderstreept door Message in a Bottle : streven naar hogere kwaliteit door het rendement te beperken, geselecteerde gisten vermijden, zo lang mogelijk rijpen op droesem, zo weinig mogelijk filteren. Kortom : een wijn produceren waarin het terroir volop tot uiting komt.
Te veel aangezuurd
Eenzelfde uitgangspunt kan tot uiteenlopende resultaten leiden. Nog vijf andere jonge wijnbouwers maakten eveneens een assemblage van verschillende druivensoorten en terroirs.
“Onze familiedomeinen zijn te weinig bekend”, zegt Myrjam Schneider (22), die verantwoordelijk is voor het drie hectare grote domein rond de hoeve van haar ouders. Van de vijf leveren zij en Dennis Immerheiser (23 jaar, 9 ha) ongetwijfeld de interessantste producten. Samen met Tobias Huster (24 jaar, 6 ha), Dominik Merl (24 jaar, 15 ha) en Steffen Reith (23 jaar, 9 ha) vormen zij de Rheinhessen Five en produceren volgens dezelfde principes de Rheinhessen ‘5 dot 1’, een mix van riesling, silvaner en weissburgunder.
Hun ‘eersteling’ oogstte dan wel enige bijval in de (niet-gespecialiseerde) pers maar is veeleer een marketingoperatie dan een wijn die geldt als een referentie. Hij is te agressief in de mond en heeft weinig interessante aroma’s. Dat komt waarschijnlijk doordat de wijn te sterk is aangezuurd, een middel dat vaak wordt beschouwd als het enige antwoord op de overrijpheid van verleden zomer. Naar verluidt zouden vier op vijf wijnbouwers gebruik gemaakt hebben van dit procédé. Daardoor is en blijft 2003 een ‘moeilijk’ jaar. Laat uw keuze dus eerder vallen op de veel betere oogsten van 2001 en 2002. n
Tekst Jean-Pierre Gabriel
De jonge wijnbouwers van Message in a Bottle willen, onder meer door strenge rendementsbeperking, kwaliteitswijn produceren waarin het ’terroir’ volop tot uiting komt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier