BENT U AL BROMANTISCH ?
Vriendschap tussen mannen is zo oud als de man zelf, maar er lijkt een nieuw soort band te ontstaan tussen kerels : de ‘bromance’, een diepgaande vriendschap die de intimiteit van een relatie benadert.
Er is geen ontkennen aan : zonder vriend ben je niet compleet.” Nee, het is geen spreuk van de Bond Zonder Naam, maar een regel uit Friends van Led Zeppelin. Led Zeppelin ? Waren dat niet die macho’s met openstaande hemden en veel borsthaar ? Absoluut. Maar ook zij wisten blijkbaar wat zoveel mannen maar al te goed beseffen : dat een goede vriendschap het leven pas écht de moeite waard maakt. Een vriendschap die verder gaat dan het half dozijn pilsjes op een grijze vrijdagavond of je stem schor schreeuwen op een voetbaltribune, maar ruimte laat voor échte emoties. Ga maar na : “The greatest thing you can ever do now, is trade a smile with someone who’s blue now”, gaat het nummer verder. Zonder het allicht zelf te beseffen, gaven de heren Plant en Page al in 1970 de blauwdruk voor wat vier decennia later de bromance wordt genoemd.
HERSENSPINSEL
De term bromance, een samensmelting van brother en romance, is het hersenspinsel van Dave Carnie, uitgever van het skateboardmagazine Big Brother, die het woord midden jaren negentig lanceerde. Hij gebruikte het om de unieke band aan te duiden tussen skaters die een groot deel van hun tijd samen optrekken en daardoor een unieke broederschap met elkaar ontwikkelen. Het is een hechte vriendschap onder mannen die zich onderscheidt van de gebruikelijke band tussen maten omdat ze ruimte laat voor diepere emoties – lees : het hart kunnen luchten bij elkaar – iets wat doorgaans enkel in vrouwelijke vriendschappen voorkomt.
Opmerkelijk : meer dan tien jaar bleef het begrip zo goed als onopgemerkt. Pas toen Hollywood een paar films lanceerde waarin intieme mannelijke vriendschappen geportretteerd werden – zoals The 40 Year Old Virgin, Wedding Crashers en Zoolander – begon het aan zijn opmars in de media.
Hoe je het ook draait of keert, echt nieuw is het verschijnsel natuurlijk niet. Zo schreef Cicero in De Amicitia dat vriendschap bijzonder belangrijk is en dat deze enkel “tussen goede mannen” kan bestaan. “Kan een leven wel levend zijn als het niet de geborgenheid kent van wederzijdse genegenheid tussen vrienden ?”, vroeg de Romein zich af. Waarna hij er meteen aan toevoegde dat zonder genegenheid een relatie geen vriendschap mag heten.
VROUWELIJK SYSTEEM
Toch doet een intieme vriendschap tussen mannen nog vaak de wenkbrauwen de hoogte ingaan. Toen de Britse groep Elbow het nummer Friend of ours uitbracht, over een vriend van de groep die onverwacht overleed, moest frontman Guy Garvey zich verantwoorden voor het gebruik van het woord ‘liefde’. Het nummer eindigt immers met “love you, mate” en dat deed bij sommigen vraagtekens rijzen. “Iemand wees mij erop dat het ongebruikelijk was om zoiets te schrijven. Ik was me daar niet eens van bewust”, vertelde hij aan muziekmagazine Q. “Het was heel natuurlijk, het leek het enige dat ik kon zeggen. Je houdt toch van je maten, niet ?” Uiteraard, maar het zegt iets over hoe we in de eenentwintigste eeuw nog naar vriendschap kijken.
“Mannen die intieme vriendschappen opbouwen, zijn eerder een uitzondering”, zegt Mark Nelissen, professor emeritus in de gedragsbiologie en auteur van De club van ik (Lannoo). “Dat soort vriendschap zou je eerder vrouwelijk kunnen noemen. Vrouwen zijn nu eenmaal socialer ingesteld dan mannen, mannen zijn veel meer geïnteresseerd in statusverschillen : ze willen tonen dat ze veel geld hebben, een grote auto bezitten, dat ze een titel hebben om te tonen : ‘Kijk wie ik ben, ik sta hoger dan jij’, wat dat ook moge betekenen. Dat dominantiegedrag is heel belangrijk, omdat vroeger mannen met een hoge status de meeste kans hadden om zich voort te planten. Vrouwen hadden die status niet nodig, want er waren altijd wel mannen voorradig die hen wilden bevruchten. Vrouwen kunnen dus hartsvriendinnen zijn, terwijl mannelijke vriendschap veeleer functioneel is. De bromance is met andere woorden een vrouwelijk systeem dat zich in het mannelijk gedragspatroon gevestigd heeft.” Heeft het te maken met veranderende genderrollen ? Professor Nelissen denkt van wel. “Het is in de eerste plaats cultureel bepaald, ja. Ons gedrag verandert omdat de hele cultuur onderhevig is aan schommelingen. Vroeger werd spreken over gevoelens en emotioneel zijn bij mannen gezien als een daling in status. Wie zich depressief voelde, werd door de anderen in status lager gewaardeerd, dus werd er niet over gesproken. Nu is het gemeengoed geworden dat je als man mag huilen en je gevoelens tot uiting mag brengen.”
DEEL VAN MARKETINGPLAN
De sociale aanvaarding van de bromance is voor een stuk te danken aan een paar bekende namen die openlijk met hun mannelijke vriendschap te koop lopen. De acteurs Ben Affleck en Matt Damon worden vaak beschouwd als pioniers van de zogenaamde show biz bromance, op de voet gevolgd door de bij ons minder illustere Chris Pine en Zachary Quinto, die bekend werden voor hun rol in de Star Trek-film waarin ze gestalte gaven aan respectievelijk captain Kirk en mister Spock, een voorbeeld van bromance avant la lettre. Over de hechte vriendschap tussen George Clooney en Brad Pitt wordt wel eens smalend gezegd dat het Clooney’s langste affaire is. Clooney’s voorkeur voor intieme vriendschappen met mannen werd stevig op de korrel genomen in een aflevering van de in de VS populaire animatieserie American Dad : in de episode Tears of a Clooney (tja) ontpopt zich een stevige bromance tussen de getekende versie van Clooney en het hoofdpersonage Stan Smith.
Stoere jongen Vin Diesel barstte tijdens de talkshow van Jonathan Ross zelfs in tranen uit toen de dood van zijn verongelukte copain Paul Walker ter sprake kwam. Veelzeggend detail : de acteur heeft zijn dochter niet voor niets Pauline genoemd. In Azië, met name in Japan en Korea, is de bromance zelfs een onderdeel in het marketingplan van celebs. Mannelijke beroemdheden, zeker wanneer ze lid zijn van een boys band, worden aangemoedigd om dikke vriendjes te worden, omdat de fans dat geweldig vinden en daardoor nog loyaler worden. Niks nieuws onder de zon eigenlijk : in A Hard Day’s Night uit 1964 werden de Beatles ook al geportretteerd als boezemvrienden die net niet in hetzelfde bed sliepen.
ANIMEERJONGENS
Ook de televisie doet zijn duit in het zakje. In MD House heeft de onuitstaanbare dokter House welgeteld één vriend – collega-dokter Robert Sean – maar die kan dan ook tellen. En in de tv-serie Sherlock, met Benedict Cumberbatch als de geniale, eigenzinnige speurder, is de relatie tussen het hoofdpersonage en Dr. Watson al lang voer voor speculatie. De twee zijn bijzonder close, maar van een homo-erotische relatie is er geen sprake, al geven de makers subtiele hints over Sherlocks vermeende homoseksualiteit. Maar het blijft allemaal all chum and no bum, zoals de Engelsen het zo krachtig verwoorden – plat vertaald zoiets als ‘wel makkers, geen billenmaatjes’.
Ook Walter White en Jesse Pinkman uit Breaking Bad behoren tot het clubje – in de laatste aflevering redt een zwaargewonde White het leven van zijn jongere boezemvriend. Maar het mooiste voorbeeld van een bromance is de band tussen Joey en Chandler in Friends. Ze zijn als broers voor elkaar, en bij momenten ontwaren we zelfs een tikkeltje vaderlijke liefde bij Chandler. Grappig detail : hun bromance begon toen ze ontdekten dat ze allebei een zwak hadden voor Baywatch – zo simpel kan het leven zijn.
Zelfs in de animatiewereld zijn er voorbeelden te vinden. Neem nu Kyle en Stan uit South Park. Zit de ene in moeilijkheden, dan staat de andere meteen klaar om zijn schouder – en doorgaans ook een of andere van de pot gerukte oplossing – aan te bieden. Ook hun vaders zijn bijzonder innig met elkaar, wat van hun bromance een mooie familiale traditie maakt. En wat te denken van Ernie en Bert, die elkaars hartsgeheimen, angsten én de slaapkamer – maar niet het bed – delen ?
BONDGENOOTSCHAP
Een bromance omschrijven als een ideale vriendschap die volledig onbaatzuchtig is, klopt niet volledig : er is meer aan de hand. Om het mechanisme achter een diepe vriendschap te begrijpen, moeten we teruggaan in de tijd. Mark Nelissen : “Miljoenen jaren geleden zijn onze genen gebouwd in een sociaal systeem dat zeer lang stabiel is gebleven. Men leefde in groepen van enkele tientallen mensen, waarbij het belangrijk was dat die sterk genoeg waren om bescherming te bieden. Maar daarnaast had je ook het bondgenootschap tussen mannen : mannen gingen samenwerken om bijvoorbeeld op jacht te gaan of ten oorlog te trekken, soms zelfs om een partner te vinden. Een bondgenoot hebben die je meer kunt vertrouwen dan anderen, dàt is vriendschap. En dat bood voordelen : wanneer je samen op jacht ging, wist je dat de ander je niet zou bedotten. Vriendschap werkt in de praktijk dus niet zo dat je er niets voor terugwilt. Het is bijvoorbeeld een vaak gehoord commentaar wanneer het spaak loopt : ‘Het was een goede vriend, maar ik kreeg er nooit iets van terug’. Als het enkel geven en niet nemen is, blijft de vriendschap niet duren. Echt onbaatzuchtig is vriendschap dus zeker niet”. Dat had een journalist van The Guardian goed begrepen. Hij somde een reeks voorwaarden op waaraan je als vriend moet voldoen wil je een bromance een eerlijke kans geven. Op nummer één : ‘betaal op tijd je rondje in het café’, op de voet gevolgd door ‘wees voorzichtig in het becommentariëren van elkaars vriendin, vrouw of ex-vrouw en bevestig altijd dat ze knap, geweldig, intelligent is’ en zo gaat het nog even door. Kortom, een bromance vergt de nodige omzichtigheid.
WAT GEBEURDE ER MET BUSH ?
Ook daar zijn voorbeelden van te vinden. Zo heeft de wereldliteratuur diepgaande vriendschappen in ronkende volzinnen beschreven. Sommigen zien de band tussen Frodo en Sam in de romans van Tolkien als een vroeg voorbeeld van een bromance, maar wie nog verder in de geschiedenis graaft, stuit op nog meer voorbeelden. Neem Pip en Herbert uit Great Expectations van Charles Dickens. Niet alleen wonen ze gezellig samen, ze doen ook alles met hun tweetjes. Pip bezorgt Herbert een baantje en die helpt op zijn beurt om een veroordeelde uit de stad te smokkelen.
Ook Darcy en Bingley uit Jane Austens Pride and Prejudice hebben er een handje van weg als het op een goede bromance aankomt. Zo verdraagt Bingley de kleine kantjes – en dat zijn er veel – en het redelijk onstuimige karakter van Mr. Darcy zoals we dat normaal gezien enkel van een trouwe broer zouden verwachten. Harry Potter heeft dan weer zijn maatje gevonden in Ron Weasley.
Maar het mooiste voorbeeld van een geschreven bromance komt uit Jack Kerouacs On the road, waar Sal en Dean zo innig met elkaar verbonden zijn dat ze tot niets anders in staat lijken dan met elkaar van stad naar stad te trekken. Vrouwen ? Niet belangrijk, meneer !
Zelfs in de politiek worden er bromances ontwaard. Zo werd de relatie van George W. Bush met zijn perssecretaris Scott McClellan, zoals verteld in diens boek What happened, door een criticus omschreven als “één lange, mislukte bromance“. Ook tussen president Obama en de Indiase premier Narendra Modi zou er zoiets als een bromance bestaan – al vermoeden wij dat het hier eerder om een light versie gaat. Obama schreef namelijk een lofzang op de man toen die werd opgenomen in de lijst van invloedrijkste personen van Time, en sprak hem daarin met de voornaam aan.
LIEFDE HEEFT EEN FUNCTIE
Wat maakt dat mannen anno 2016 bro’s met een romance kunnen worden ? Veel heeft met onze genen te maken. “De kans is groot dat je bij je goede vrienden een DNA-overeenkomst hebt die te vergelijken is met verre familie”, zegt Mark Nelissen. “De kans dat je tot op zekere hoogte genetisch verwant bent met een vriend, is dus erg groot. We kiezen onbewust voor mensen die op onszelf lijken, zou je kunnen zeggen. Men herkent zijn vrienden op dezelfde manier als men zijn achterneven herkent. Je voelt ook aan een man of hij een goede bondgenoot zou zijn. Het is iemand met wie je goed kunt samenwerken en die op dezelfde golflengte zit, al is het niet meteen duidelijk wat dat mag betekenen – ook tegenpolen kunnen vrienden worden. Hoe het mechanisme precies werkt, weten we dus nog niet. Alleen : als je iemand een paar keer tegenkomt, voel je meteen of die een vriend kan zijn. ”
Zou je bij de bromance van een soort liefde kunnen spreken ? Dat blijkt een lastige. Mark Nelissen : “Liefde is een woord waar ik als wetenschapper problemen mee heb, want volgens mij bestaat zoiets eigenlijk niet. We creëren het in de eerste plaats als term om iets diepers uit te leggen. Het bestaat tussen partners, tussen ouders en kinderen, en tussen vrienden. De grens ligt bij de functie : liefde in een koppel is een garantie dat de relatie er ook morgen nog zal zijn. Liefde voor je kinderen of broers en zussen is een voorwaarde om hen onvoorwaardelijk te helpen of te beschermen. Bij vrienden slaat het op iets heel intens : ‘Je kunt op me rekenen en wat ik ervoor terugwil, is niet zo belangrijk’. Als dat wat je ervoor terug wilt krijgen heel klein is, kun je van vriendschapsliefde spreken. Maar let op : dat is niet helemaal wetenschappelijk, het is zoals ik dat zie.
GEZOND
Zijn er eigenlijk voordelen aan de bromance verbonden ? Mark Nelissen is voorzichtig. “De bromance kan iets goeds zijn, in de zin dat ze in het voordeel kan spelen van de mannen in kwestie. Maar het kan net zo goed zijn dat onze samenleving ze over vijftig jaar weer afschaft. ” Tenzij ze zo’n groot voordeel met zich meebrengt dat ze een blijver wordt ? Nelissen blijft sceptisch. “Als mannen zich daar goed bij voelen, maakt het hen gelukkiger en daardoor zal de samenleving beter gaan functioneren. Dit gezegd zijnde : het enige échte voordeel is dat de samenwerking tussen mannen er door bevorderd wordt en laat dat nu net het probleem zijn : we hoeven in deze tijden niet meer samen te werken met vrienden – we zien hen op café of in de sportclub, waar dat veel minder speelt. Ik zie dus niet meteen een voordeel. Anderzijds houdt een hechte vriendschap wel een goede gezondheid in stand : wie vrienden heeft, dat heeft onderzoek bewezen, zal gezonder leven.”
Is de bromance een blijver ? Daar is Nelissen categoriek in. “Absoluut niet. Elk gedrag wordt bepaald door culturele veranderingen en over honderd jaar zal onze cultuur er weer heel anders uitzien. Kijk naar religie : ze is nu wat weggedeemsterd, maar binnen een eeuw zal er misschien een grote revival ontstaan. Wat niet in onze genen zit, zal op en neer blijven stuiteren. Zo moet je het ook met de bromance zien. De kans is groot dat er over tien jaar alweer iets heel anders zal zijn.”
Door Michaël De Moor
De bromance is een hechte vriendschap die ruimte laat voor diepere emoties
Het mooiste voorbeeld van een bromance is de band tussen Joey en Chandler in ‘Friends’
Regel nummer 1 : betaal op tijd je rondje in het café
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier