BELGEN IN RIO

Politiek Brazilië worstelt met turbulenties, maar de voorbereidingen van de Olympische Spelen zitten op koers. Knack Weekend ging het terrein verkennen en liet zich in Rio de Janeiro rondleiden door Belgen die er wonen, werken en heel intens leven.

In tegenstelling tot veel Belgen en Europeanen liggen de cariocas – de inwoners van Rio de Janeiro – niet wakker van de Olympische Spelen. De gesprekken draaien dezer dagen rond slechts één thema : het lot van presidente Dilma Rousseff. Op straat en in cafés treden voor- en tegenstanders heftig met elkaar in discussie en zelfs het legendarische strand van Copacabana vormt het decor voor demonstraties. De politieke en economische crisis heeft ook toeristische gevolgen : de vliegtuigen richting Rio raken moeilijk gevuld en de boekingen voor de Olympische Spelen vallen vooralsnog tegen.

“Dit is nochtans het moment om naar Brazilië te komen”, beweert Genkenaar Jan Rector, die al enkele jaren een gastenkamer verhuurt in de omgeving van Rio de Janeiro. “Dankzij de goedkope Braziliaanse real is het leven hier nu betaalbaarder, en Rio heeft er bezienswaardigheden bijgekregen.” Behalve Jan Rector leven er zo’n negenhonderd andere Belgen in en om Rio. De Belgische kolonie blijkt een heel gevarieerd gezelschap : van een fietsende deejay tot een ontwikkelingswerker met meer dan twintig jaar ervaring in de favela’s. Elk hebben ze hun eigen kijk op Rio en houden ze van de stad om uiteenlopende redenen.

BEATS & BIKES

Brusselaar Benjamin Tollet, beter bekend onder zijn artiestennaam DJ Mukambo, woont hier sinds begin vorig jaar. Administratieve beslommeringen en een drukke concertagenda brengen hem nog geregeld naar Brussel, maar zijn hart en ziel zijn al helemaal aangepast aan het Braziliaanse levensritme. Binnenkort trouwt hij bovendien met zijn Braziliaanse vriendin, een danseres bij het gezelschap Babalakina. Toch was het de muziek die hem in de eerste plaats naar Brazilië lokte. “Tien jaar geleden trok ik op zoek naar de roots van de Afro-Braziliaanse muziek”, vertelt Tollet. “In Recife leerde ik maracatu kennen. Maracatu is een samenspel van dans, zang en percussie. Terug in Brussel leerde ik de basis van maracatu, en vanaf 2012 nam ik bijna elk jaar deel aan de maracatu-optocht tijdens het carnaval van Recife.”

Tijdens zijn muzikale reizen in Brazilië trad Tollet geregeld op als deejay, maar in Rio loopt de muzikale carrière voorlopig nog niet zo vlot. In afwachting van meer optredens gidst hij voor de fietsorganisatie Rio by Bike. Het vertrekpunt van de fietstochten is Copacabana, waar Tollet als muziekfan niet om het nieuwe Museu da Imagem e do Som do Rio de Janeiro (MIS) heen kan. Het MIS staat al enkele jaren in de steigers en zou tegen de Olympische Spelen eindelijk de deuren moeten openen. Het museum biedt een overzicht van de muziekgeschiedenis van Rio, met onder meer een volledige etage als eerbetoon aan de sambazangeres Carmen Miranda (die met dat fruit op haar hoofd).

Nog een bijzondere muzikale plek bij het strand van Copacabana is Bip Bip. Elke avond gaan de rolluiken van deze kleine bar omhoog, waarna plaatselijke muzikanten er op aangeven van de luidruchtige eige-naar samba, choro of bossanova spelen.

Tijdens de fietstocht wisselen toeristische klassiekers af met tussenstops aan minder voor de hand liggende locaties, zoals het verrassend rustige Praia Vermelha aan de voet van de drukbezochte Suikerberg, en het Cemitério de São João Batista, met het graf van de muzieklegende Antônio Carlos ‘Tom’ Jobim.

Met zijn ervaring als gids in Brussel voor Brukselbinnenstebuiten hoopt Tollet binnenkort zelf thematische wandelingen door het centrum van Rio uit te stippelen. Een van de thema’s wordt ongetwijfeld de Afro-Braziliaanse cultuur. “In de wijk Saudé bevond zich vroeger de slavenmarkt”, licht Tollet toe. “Het is de bakermat van de samba in Rio en op de trappen van Pedra do Sal vinden elke maandagavond gratis concerten plaats.”

STERREN PROEVEN

De Braziliaanse keuken heeft veel meer te bieden dan alleen maar feijoada, de traditionele stoofpot van bonen en varkensvlees. Ook bij Michelin hebben ze dat begrepen en vorig jaar verscheen de eerste culinaire gids over Brazilië met de klemtoon op São Paulo en Rio. In de gids staat ook een Belgische chef : Frederic De Maeyer, die al meer dan tien jaar restaurant Eça runt. Michelin quoteert zijn restaurant met twee vorkjes en prijst vooral de desserts van De Maeyer. “Het zoete effect van de Belgische chocolade”, lacht hij.

Op het menu van Eça staan een twintigtal gerechten, van bacalhau tot gegrilde entrecote. “Ik baseer me op klassieke recepten en geef er met açaï (een vrucht uit het Amazonegebied), taioba (een koolsoort) en batata-baroa (een witte wortel) een exotische toets aan”, legt De Maeyer uit. “Het is niet mijn bedoeling om zuiver Belgisch geïnspireerde gerechten te serveren, al houden de Brazilianen van het idee dat ik uit België kom. Ze zijn gek op chocolade, bier en andere kwaliteitsproducten uit ons land.”

Het respect voor de Europese keuken beïnvloedt de culinaire ontwikkelingen in Rio. “Veel Braziliaanse jongeren keren na hun opleiding in Europa terug om hier een zaak te beginnen”, weet De Maeyer. “Een mooi voorbeeld is Rafa Costa e Silva, die het vak leerde in het Baskische toprestaurant Mugaritz. Twee jaar geleden opende Rafa het restaurant Lasai en nu heeft hij al een Michelinster op zijn naam staan.” Lasai bevindt zich in de Pólo Gastronômico de Botafogo, het culinaire hart van de stad. Een ander topadres in deze buurt is Olympe, dat wordt uitgebaat door de familie Troisgros. Al hoef je volgens De Maeyer niet noodzakelijk naar een sterrenrestaurant om lekker te eten : “Ook op de stranden van Rio zijn er heerlijke adresjes te vinden. Mijn favoriete kiosk is de Gávea Beach Club op het strand van São Conrado. Het is er veel rustiger dan op Copacabana of Ipanema.”

DE OUDE HAVEN

Voor Bernard Quintin, die nog tot eind augustus consul is in Rio, zit het Braziliaanse avontuur er bijna op. “Het waren vier drukke jaren”, blikt Quintin terug. “Tijdens mijn ambtsperiode was Rio het decor van de Wereldjongerendagen, het WK voetbal en nu zijn we volop in de aanloop naar de Olympische Spelen.” Quintin is er gerust op dat alles in orde komt met de organisatie van de Spelen, al heeft hij zijn twijfels of de sterk vervuilde Baía de Guanabara nog in aanmerking komt voor de zeilwedstrijden.

De grootste verandering die de consul de voorbije jaren in Rio ervoer, is de heropleving van de oude havenbuurt. Als cultuurliefhebber is hij bijzonder enthousiast over de heraanleg van het Praça Mauá en de opening van twee nieuwe musea.

Het futuristische gebouw van het Museu do Amanhã, een technologie- en wetenschapsmuseum, is werk van de beroemde Spaanse architect Santiago Calatrava. Tegenover het Museu do Amanhã bevindt zich het Museu de Arte do Rio, kortweg MAR, een verwijzing naar de zee.

“Praça Mauá en de nieuwe musea zijn een must voor wie Rio bezoekt”, benadrukt Quintin. “Voor de herinrichting van de havenbuurt werd een viaduct afgebroken. De auto’s worden nu omgeleid en dat geeft zuurstof aan het aangrenzende centrum. Binnen wandelafstand vind je het zestiende-eeuwse klooster van São Bento en nog wat verderop bevindt zich het Real Gabinete Português de Leitura, een van de mooiste boekencollecties in Zuid-Amerika. Een ideale afsluiter is een koffiehalte in de legendarische Confeitaria Colombo, waar de immense spiegels van Belgische makelij zijn. Of als je liever wat langer wil blijven plakken, zijn er de muziekclubs in Lapa en de kleurrijke trappen van Selarón naar de gezellige bohemienwijk Santa Teresa.”

SPORTIEVE LIFESTYLE

“We hebben onze tickets voor de Spelen al”, klinkt het bij de familie Wambersie, waar sport met voorsprong op één staat. Anne-Catherine en Olivier Wambersie leerden elkaar kennen op het tennisterrein en de sportmicrobe hebben ze aan hun kinderen doorgegeven : Geraldine speelt beachvolley, Leopold doet aan bergbeklimmen en Augustin is een getalenteerde roeier, die al verschillende keren voor de Belgische nationale ploeg werd geselecteerd.

Voor de drie sporten van de Wambersies is Rio een ideaal trainingsterrein : het strand van Ipanema voor het beachvolley, de rotsen in het Parque Nacional da Tijuca voor het klimmen en het Lagoa Rodrigo de Freitas voor het roeien.

“Rio is een echte sportstad”, bevestigt Olivier Wambersie. “Het goede weer doet je naar buiten trekken en in de buurt van onze woning in Ipanema beschikken we over veel sportfaciliteiten. Dag en nacht wordt er gesport. Voor veel cariocas is sport een onderdeel van de lichaamscultuur. Sporten om te verleiden en te versieren is meestal belangrijker dan het competitieve element.”

In Ipanema bevinden zich nogal wat flagshipstores van Braziliaanse kledingmerken die bij ons niet of nauwelijks verkrijgbaar zijn. Anne-Catherine geeft volgende tips : Wöllner, Lenny Niemeyer en Salinas.

In de winkelstraten van Ipanema – vooral de Rua Garcia d’Avila en de Rua Visconde de Pirajùa – kom je nog een typisch Braziliaans fenomeen tegen : de edelstenen van H. Stern. Wie een iets betaalbaarder, maar toch stijlvol souvenir van Rio wil, kan er de handtassen en rugzakken van Gilson Martins kopen.

DE FAVELA’S

Rio de Janeiro telt meer dan zeshonderd favela’s. Met het oog op de Wereldbeker en de Olympische Spelen begon de overheid in 2008 met de zogenaamde pacificatie van deze sloppenwijken. Drugsdealers en criminelen werden verjaagd, waarna speciaal opgeleide politieagenten er de controle overnamen.

Mede door die pacificatie zijn de voorbije jaren tal van trendy en hippe adresjes in de favela’s ontstaan. In Vidigal, een favela met uitzicht op het strand van Ipanema, vindt wekelijks een populaire party plaats in hostel Mirante do Arvrão. Ook David Beckham heeft er zijn stulpje.

In Tavares Bastos, een favela in de buurt van het strand van Flamengo, brengen motortaxi’s je voor amper 3,5 real (minder dan een euro) naar The Maze, het Gaudí-achtige hotelletje van de Britse kunstenaar Bobby Nadkarni. De bescheiden kamertjes bieden een fantastisch uitzicht op de baai van Rio en de Suikerberg. Begrijpelijk dat Snoop Dogg, Pharell Williams en allerlei filmregisseurs The Maze uitkozen als locatie voor hun videoclips en films. Maandelijks vindt hier bovendien een geanimeerd jazzevenement plaats.

Als bezoeker krijg je het gevoel dat de pacificatie perfect verloopt, helaas is dat vaak schone schijn.

“Slechts enkele favela’s zijn veilig”, weet Antwerpenaar Jan Daniëls, die voor de organisatie Kiyo al meer dan twintig jaar de situatie op de voet volgt. “De favela van Santa Marta, met kleurrijke huizen en het standbeeld van Michael Jackson, is haast te mooi om waar te zijn.”

Niet toevallig bevinden de veiligste favela’s zich in het zuidelijke deel van de stad, vlak bij de hotels en de betere buurten. Elders in de stad ziet het ernaar uit dat de pacificatie op een mislukking uitdraait. Daniëls heeft het over valse veiligheid : “Even leek alles onder controle, maar nu zien we opnieuw veel mensen met kleinere wapens rondlopen. Ze spelen onder een hoedje met corrupte agenten. Veel inwoners hebben het gevoel dat het veiliger was toen een grote drugsfactie het voor het zeggen had. Er was toen een code met duidelijke regels. Nu wordt de bevolking bestolen en ze kan geen kant uit. Globo, de grootste mediagroep, zwijgt alles stil.”

Meer dan twintig jaar woont Daniëls in Rio, maar zijn idealisme is intact gebleven. Dagelijks probeert hij voor de plaatselijke partnerorganisaties van Kiyo oplossingen te vinden voor de grote onrechtvaardigheid en de vele schendingen van kinderrechten. Hoopvol kijkt hij naar de toekomst : “Meer rechtvaardigheid zou van Rio de Janeiro pas echt een wondermooie stad maken, de cidade maravilhosa.”

Tekst en foto’s Kris Clerckx