ALS GEZOND ETEN ONGEZOND WORDT

© CORBIS

Uiteraard is gezonde voeding belangrijk. Maar alles kan gevaarlijk worden als je het te extreem doordrijft, als het een obsessie wordt : orthorexia nervosa.

In 1997 schreef Steven Bratman een hilarisch relaas over zijn tijd als kok en tuinier in een hippiecommune. “Onze commune trok voedselidealisten aan en ik moest alle leden tevreden stellen. VegetariĆ«rs wilden geen voedsel uit pannen met vleesvibraties. Ik moest veganisten voeden zonder vlees, melk of eieren. En ik kon de eisen van de anti-ui en anti-knoflook hindoegroep ook niet naast me neerleggen. Voor de rauwkosteters waren er altijd gesneden groenten. Maar toen kwam er eens een bezoeker die zei dat ik groente niet moest snijden omdat ik daarmee het etherische veld vernietigde. De macrobiotische mensen wilden gekookte groenten, maar niet die van de nachtschadefamilie – dus geen tomaten, aardappelen of aubergines. Sommigen wilden alleen groenten uit het seizoen. Anderen vroegen sinaasappels in januari. Waar haast iedereen het over eens was : ik mocht niets koken in aluminiumfolie. Behalve dan die enkele gastronomen in de commune die vonden dat alleen aluminium de warmte goed geleidt.”

In het posthippietijdperk werd Bratman diƫtist en alternatief arts, en ook in zijn praktijk observeerde hij hoe je gezonde voedingsgewoonten te ver kunt doordrijven. Hoe alles per se rauw en onbespoten gegeten moet worden, hoe sommige voedingsgroepen des duivels zijn en hoe zo af-en-toe-een-pizza helemaal niet meer kan. De gevolgen van dat eetpatroon zijn schadelijk voor het lichaam, en wat minstens zo erg is volgens Bratman : de patiƫnt komt in een sociaal isolement terecht. Hij noemt de eetstoornis orthorexia nervosa, verwijzend naar de eetstoornis anorexia, gecombineerd met ortho, dat staat voor het Griekse juist of correct. Orthorexia nervosa : een eetstoornis die inhoudt dat je overdreven juist gaat eten. De term bestaat ondertussen negentien jaar.

NOG NIET OFFICIEEL

“Orthorexia lijkt op een obsessief-compulsieve stoornis in die zin dat men gefixeerd is op ‘gezonde’ voeding, op het eten van ‘zuivere’ producten en het proberen te vermijden van besmetting door voedsel”, zegt Susan Ringwood, die aan het hoofd staat van de Britse vereniging voor eetstoornissen Beat. Hoewel er verhalen zijn van professionals die een toename melden van orthorexialijders, is er nog geen formele medische classificatie en wordt orthorexia nog niet beschouwd als een ‘officiĆ«le’ eetstoornis. Toch menen veel voedingsdeskundigen dat orthorexia net zo verstorend en schadelijk kan zijn als andere eetstoornissen, want het gaat om diezelfde intense, vreugdeloze preoccupatie met ons voedsel en ons lichaam.

Bij anorexia wordt de voedselinname beperkt en bij boulimie worden eetbuien afgewisseld met een of andere vorm van zuivering. Bij orthorexia gaat het om voedselvermijding : een intense drang naar een eenzijdige wijze van eten. Orthorexia is niet hetzelfde als het volgen van een specifiek dieet om ethische redenen of vanwege een voedselintolerantie. Toch is de grens tussen beide vaak vaag. Daarom ook wordt orthorexia soms niet opgemerkt of niet gedetecteerd.

“Meestal begint het erg onschuldig,” zegt Bratman, “in eerste instantie worden ‘slechte’ voedingsstoffen als suikers en vetten geweerd, en daar is niks mis mee. Helaas blijft het daar nooit bij.” Een nieuw element bij orthorexia nervosa is de koppeling met fitness. “Het lijkt of het merendeel van de patiĆ«nten eenzelfde obsessie heeft met sporten als met eten”, zegt Bratman. “Ze doen yoga, joggen of zitten constant in de gym. Dat was toen ik de term bedacht helemaal niet het geval, maar nu is de combinatie zo sterk dat overdreven sporten in Europa vaak beschouwd wordt als deel van het ziektebeeld.”

Of je nu een obsessieve drang hebt naar het volgen van een paleo- of holbewonersdieet, een macrobiotisch, vetarm, koolhydraten- of glutenvrij dieet, het maakt niet uit. Als keuze en flexibiliteit veranderen in dwang en verstarring, dan wijst dit meestal op een dieper liggende oorzaak.

KEUKENSPIRITUALITEIT

Emmy Gilmour is klinisch directeur bij de Recovery Clinic, een Londens centrum gespecialiseerd in eetstoornissen. Zij verklaart : “Orthorexia betekent dat je eetwijze verschuift van keuze en tijdelijkheid naar iets wat een deel wordt van wie je bent en hoe je leeft.” En verder : “Het schrappen van complete groepen voedingsmiddelen onder het mom van een gezond dieet is niet noodzakelijk gezonder.”

Bratman windt er geen doekjes om : “Een streng eetpatroon geeft je misschien minder kans op kanker, het geeft je soms meer energie en zorgt er vermoedelijk voor dat je er strakker uitziet, maar het maakt je niet gelukkig. Voedsel gebruiken als vlucht werkt niet.” En ook nog : “Mensen die alleen maar kruidenthee drinken, voortdurend sporten en de juiste supplementen slikken krijgen ook nog rimpels, artritis, dementie en hartziekte. Zij worden nog steeds oud en breekbaar. En ze gaan nog altijd dood.”

De kern van een eetstoornis heeft niet altijd te maken met eetgedrag. Meestal is er een onderliggende oorzaak. Strikt gesteld ontwikkelt orthorexia zich wanneer je je alleen goed voelt als je vasthoudt aan strenge voedingsregels, wanneer je bang bent voor ‘slechte’ voeding vanuit een gevoel van onveiligheid of een verlies van waardigheid, of wanneer je de eigen lichaamsbehoeften geregeld moet onderdrukken omdat je de gedachte van ‘mislukking’ in een dieet niet kunt verdragen.

Bratman heeft het over ‘keukenspiritualiteit’. “Puur en zuiver eten neemt pseudo- spirituele dimensies aan. Een dag gevuld met spruitjes, Umeboshi-pruimen en amarantkoekjes voelt zo heilig als een dag ter dienste van de armen en de daklozen.”

“Er is een sterk verband tussen wat er emotioneel met je gebeurt en hoe je daarop reageert in je eetpatroon”, zegt Gilmour. “Gevoelens worden vertaald in ideeĆ«n en gedrag rond voedsel, zoals de nood om je levensstijl te bewaren of om de controle over je wereld te behouden. En eigenlijk is de oorsprong van het probleem wat je voelt over jezelf en hoe je reageert op je emoties.”

Bratman : “Eten kan je gek maken. Het raakt je in je hart en je gevoel van eigenwaarde. Het leeft van alles wat eenzaam, leeg en behoeftig is, en het belooft je dat het die leegte zal vullen. Eten heeft zo’n macht dat zelfs de zoektocht naar een gezond leven ongezond kan worden.”

LEREN ETEN

Het is dan ook zinvol om orthorexia aan te pakken door middel van gesprekstherapie in plaats van door weer een ander, zij het minder restrictief voedingsplan.

“Bij herstel gaat het om het ontwikkelen van het vermogen om intuĆÆtief te eten, op basis van waar je zin in hebt, wat je voelt en wat je lichaam nodig heeft”, aldus Gilmour. “We moeten erop vertrouwen dat ons lichaam een geweldige machine is die echt wel weet wat we nodig hebben en verlangen. Onze patiĆ«nten hebben het eetstoornissenprogramma in onze kliniek pas succesvol doorlopen als ze geheel vrij zijn van eetstoornissen, obsessieve gedachten en gedragingen. Ons doel is niet om mensen te helpen om een stabiel lichaamsgewicht te bereiken, het gaat om hoe hun hoofd werkt en hoe ze reageren.”

Ieder weldenkend mens zal voorstander zijn van het eten van onbewerkte voedingsmiddelen waar mogelijk. En uiteraard moeten we bewust omgaan met voeding. Maar die bezorgdheid mag niet te ver gaan. Het is makkelijk je te laten meeslepen door de nieuwste dieetrage. Een duidelijke waarschuwing is hier op zijn plaats : echte gezondheid heeft alles te maken met gematigdheid.

Het is goed om waakzaam te blijven, ook voor het gezondste eetpatroon, en we moeten nieuwsgierig blijven naar de reden waarom we een dieet uitproberen. We moeten ervoor zorgen dat het neerkomt op zelfvoeding en niet op zelfbestraffing.

Bratman-advies : “Lighten up a little. Be gentler with yourself.”

Door Lucy Fry – Bewerking Lene Kemps.

“We moeten erop vertrouwen dat ons lichaam een geweldige machine is die echt wel weet wat we nodig hebben” (Emmy Gilmour)

“Eten kan je gek maken. Het raakt je in je hart en je gevoel van eigenwaarde” (Steven Bratman)

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content