Is het de geografie die bepaalt dat in Istanbul Europa ophoudt en Azië begint, zoals we dat op school geleerd hebben ? Het klopt dat de Bosporus een scherpe lijn trekt, dat haar waters woelig zijn, en dat zeevaarders eeuwen geleden al de magie van de plek aanvoelden. En toch. Is het niet veeleer de stad zelf die dat zo gemaakt heeft, en vooral dan haar inwoners ?

Als er al zoiets bestaat als een definitie van de Istanbuler, dan staat die definitie constant onder druk. Daarvoor is de stad te lang, te vaak en te intensief ondergedompeld geweest in Romeinse, Byzantijnse, Ottomaanse, Joodse, Griekse, Armeense en Turkse cultuurbaden. Istanbul is in zijn vaak woelige geschiedenis, waarin het de hoofdstad was van drie wereldrijken, altijd het resultaat geweest van kruisbestuivingen, van het komen en gaan van bevolkingsgroepen. Europeanen noemden het de Poort op de Oriënt. Voor wie uit het Oosten kwam, was Istanbul de Poort tot Europa.

Het kosmopolitisme dat Constantinopel / Istanbul zo lang kenmerkte, stond in de twintigste eeuw zwaar onder druk van een overheid die in verscheidenheid een bedreiging zag, eerder dan een verrijking. Istanbul likt nog altijd zijn wonden van de jaren waarin de Joodse, Armeense en Griekse bevolking weggepest of gedecimeerd werd. En natuurlijk heeft Istanbul sinds 1923, toen het Ottomaanse Rijk ophield te bestaan, niet langer het prestige van de hoofdstad te zijn van een wereldrijk, zelfs niet van de republiek Turkije. Geen groter contrast met het chaotische, kleurrijke Istanbul dan de huidige hoofdstad Ankara, dat het voornaamste ontbreekt wat een stad moet hebben : leven.

Maar een echte wereldstad veert altijd weer op, en vandaag prijkt Istanbul prominent op lijstjes van hotspots. En alweer halen de trendspotters, wanneer ze de stad bewieroken, de botsing van continenten en culturen uit de kast : Europa-Azïe, Occident-Oriënt, christelijke en islamwereld, mediterraan en Midden-Oosten,… Maar wat de marktonderzoekers over het hoofd zien : wat zij als hot aanstippen is vaak al tweeduizend jaar dagelijkse kost in Istanbul.

En toch, beter dan de pagina’s in reismagazines getuigen de Istanbulers zelf van een herwonnen zelfvertrouwen en dynamiek van de stad. Geen betere manier ook om de stad echt te doorgronden dan kennis te maken met haar inwoners.

In mei en juni voorziet Weekend Knack in vier lezersreizen naar Istanbul. Ik wil de stad waar ik nu al meer dan zes jaar woon en de vrienden die ik er maakte graag voorstellen aan de lezers van Weekend Knack. Samen staan we borg voor een unieke kennismaking met Istanbul, waarin we de grote trekpleisters niet links laten liggen, maar toch ook kennis kunnen maken met de kleinere verhalen, aangebracht door mensen die in dat prachtige decor aan de Bosporus leven.

De mensen die in dit lijstje figureren, maken deel uit van het weefsel van de stad, voegen er elk op hun manier iets aan toe. Sommigen zijn er geboren en getogen, wonen al hun hele leven in dezelfde wijk, dezelfde straat, soms zelfs in hetzelfde huis. Vaak is dat een bewuste keuze, zoals Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk die beweert de hele wereld te kunnen overschouwen achter zijn schrijftafel met uitzicht over de Bosporus.

Anderen zijn min of meer toevallig in Istanbul beland, dat is ook zowat mijn verhaal. Een verblijf dat oorspronkelijk twee maanden zou duren, duurt nu al meer dan zes jaar. Ik maakte me de taal meester, leerde het stratenplan, de geschiedenis en ik maakte er vrienden. Zo raakte ik steeds meer vertrouwd met de stad die ik als mijn tweede thuis ben beginnen beschouwen. Of ben ik die fase al voorbij, en moet ik Istanbul voortaan als mijn echte thuis beschouwen ? De stad en haar inwoners namen mij vanaf mijn eerste voetstappen in hun armen op. En de kans is reëel dat u hetzelfde overkomt.

ILGIN YORULMAZ

Redacteur van Pukka Living, een gids voor het moderne Istanbul, www.pukkaliving.com

“De nieuwsbrief Pukkaworld die ik over Istanbul publiceer, zie ik als mijn persoonlijke kladschrift. De stad reikt me ideeën aan, ik noteer die, en ik giet ze in een vorm voor andere mensen. Ik zie mezelf als een eenentwintigste-eeuwse verhalenverteller, mijn muze is de levende stad, mijn medium is het internet. Istanbul gaat nu over de tongen in Europa en de States als een nieuwe hotspot. Maar dat soort accolades vind ik niet passen bij Istanbul. Ontdekken is nog zo’n woord dat hier niet opgaat. Trends gaan voorbij, en wat heet ontdekken als je een koffiebar opmerkt die er al is sinds 1923, of een café waar het interieur, de obers en zelfs de playlist van de dj sinds 1970 niet meer veranderd werd ?”

“Ik heb acht jaar in het buitenland gewoond, in Londen en in Tokio. Toen ik in 2006 terug in Istanbul kwam wonen, merkte ik dat de stad een enorme sprong had gemaakt in vergelijking met de stad die ik verlaten had. Istanbul had het imago van een stokoude dame met hier en daar wat make-up. Stokoud is de stad natuurlijk wel, maar één op de vier mensen is hier onder de 25 jaar. En dat voel je.”

“In sommige gevallen kun je detecteren waarom een stad plots in het centrum van de belangstelling staat. In Antwerpen kun je dat terugbrengen tot de Zes van Antwerpen, in Sydney en Barcelona gaven de Olympische Spelen de stad een nieuw elan. Voor Istanbul ligt dat moeilijker, maar volgens mij heeft het er veel mee te maken dat jonge Turken die in het buitenland studeren nu terugkeren naar hun heimat. Vroeger bleven ze gegarandeerd weg. Zeker de creatieve Turken werpen hun minderwaardigheidscomplex af. Ze willen niet langer een kopie zijn van het Westen, maar hun eigen ding doen. Ze gaan eindelijk goed om met hun identiteit als Turk. Wat Istanbul nog nodig heeft om de stad naar een nog hoger niveau te tillen, is een internationale doorbraak van een designer of een couturier.”

ÖZGE SAMANCI

Historicus, gespecialiseerd in Ottomaanse keuken, doceert aan een privé-universiteit in Istanbul, geeft

workshops Ottomaans koken, www.istanbulfoodworkshop.com

“Ik heb drie jaar in Parijs gestudeerd, maar zelfs daar vond ik niet alle ingrediënten die ik in Istanbul vind. Logisch, want de keuken is hier enorm gevarieerd, en dat is een logisch gevolg van de geschiedenis, van de migratie. Migranten nemen hun potten en pannen mee als ze vertrekken, nietwaar ? Natuurlijk staan de bewoners van Istanbul daar niet bij stil als ze na een vermoeiende werkdag in de keuken staan. Ze koken hun potje zonder te beseffen waar recepten hun origine vinden, welke invloeden ze met elkaar vermengen, en letterlijk in zich opnemen. Het is het bloed dat door hun aderen stroomt.”

“Mij fascineert de geschiedenis van de stad mateloos, en ik doe dat door mij te verdiepen in haar culinaire verleden. Ik heb jarenlang onderzoek gedaan in de archieven van het Topkapi-paleis, en ben een van de weinigen die de recepten van de koks die voor de sultan kookten, kunnen lezen. Het is mijn ambitie zo dicht mogelijk bij de authentieke beschrijvingen te blijven. Voor sommige ingrediënten ben ik al tot in Centraal-Azië moeten reizen, maar dat heb ik ervoor over.”

“Dat ik mijn cursussen geef in de wijk Fener is geen toeval. Dat is een historisch enorm rijke buurt. Het erfgoed is Byzantijns, Joods en vooral Grieks, maar de huidige inwoners komen uit het Turkse binnenland. Er wonen ook veel Koerden. Hun kennis kan ik goed gebruiken. Sommige buurtvrouwen delen hun keukengeheimpjes met mij. ( lacht) Mensen komen nergens dichter bij elkaar dan rond de kookpot.”

KUBAT

Muzikant, geboren in Antwerpen, populaire zanger van Turkse volksmuziek.

www.kubat.com.tr

“Toen ik in 1995 voor het eerst in Istanbul kwam, was dat voor een vakantie, en ik was meteen verkocht. Ik hou van Antwerpen, ben er geboren, maar verliefd ben ik op Istanbul. Ik was nog geen muzikant toen ik voor het eerst hier kwam. Ik zong wel, maar dat was toen nog een hobby. Maar Istanbul heeft iets in mij wakkergemaakt. Ik vond hier een publiek, muzikanten, en zelfs instrumenten en liedjes. Istanbul is een stad die inspireert. Pas door naar hier te komen, ben ik echt artiest geworden.”

“Voor mij is Istanbul een stad die niet aan zee, maar in zee leeft. Aan de waterkant toont Istanbul zijn fraaiste gezicht. In welke grootstad vind je zoveel water ? Niet zomaar grachten, of een haven zoals in Antwerpen, of een rivier die voorbijstroomt zoals in Parijs. De Bosporus is iets heel biezonders. Ze ziet eruit als een rivier, maar als je overvaart, voel je dat het geen rivier is. Daarvoor is ze te woest, alsof er elektriciteit in dat water zit.”

“Ik woon in het Aziatische deel van de stad omdat het daar wat rustiger is, maar voor mijn werk moet ik meestal toch op de Europese oever terecht. Telkens als ik de brug oversteek, draai mijn raampje open. Ik wil de zeelucht proeven die de auto inwaait. De zee is welkom in mijn auto. En dan is er dat panorama, die twee landmassa’s, het panorama over de stad. Als ik het twee dagen niet zie, mis ik het al. Zomer of winter, ik draai mijn raampje open. Slecht voor mijn stem ? Desnoods doe ik mijn sjaal om, maar dat raampje gaat open.”

AHMET ERTUG

Architect, fotograaf, uitgever

www.ahmetertug.com

“Van opleiding ben ik architect, maar het is als fotograaf dat ik het gevoel heb Istanbul echt te doorgronden. Ik denk dat weinig mensen de stad zo in zich opgenomen hebben als ik dat heb gedaan de afgelopen decennia. Zoals Fausto Zonaro, de Italiaanse schilder die in het begin van de twintigste eeuw in dienst van de sultan tientallen schilderijen van Istanbul maakte, heb ik vaak urenlang gewacht op de juiste lichtinval om een gebouw, een detail in beeld te brengen. Jarenlang heb ik enkel koepels gefotografeerd. Istanbul is een stad van koepels, te beginnen met de Aya Sofia, dat Byzantijnse wereldwonder, en later kwamen daar de koepels van de Ottomaanse architecten bij. Als architect herkende ik de bouwtechnische hoogstandjes van de grote monumenten van de stad, maar het is pas door als fotograaf zoveel tijd in die machtige gebouwen door te brengen dat ik ook de details ben beginnen op te merken in de mozaïeken, fresco’s en tegels. Voor mij is een echte Istanbuler iemand die zich verdiept in zijn stad, over de geschiedenis van de stad leest, zich herkent in die mozaïeken en fresco’s.”

“Ik vind het een voorrecht te mogen leven in Istanbul, boven op die erfenis van Romeinse, Byzantijnse en Ottomaanse periodes die de stad zo’n diepte geeft. De laatste vijf jaar heeft zich een dynamiek ontwikkeld die aangenaam contrasteert met de historische dimensies van Istanbul. Die dynamiek drijft op jonge, creatieve mensen zich echt interesseren voor de geschiedenis van de stad, en daarop floreren. Dat is geweldig om te zien.”

CARL VERCAUTEREN

Antwerpenaar, interieurdesigner

www.aslitunca.com

“De stad is zeker een inspiratie. De Oriënt zit hier in de genen van de mensen, dat is natuurlijk een dimensie die ik in België niet vind. Bovendien is het een wereldstad. Istanbul is zoveel meer dan de façades van Aya Sofia en Ottomaanse paleizen. Er is veel moois, maar ook veel lelijks. Je moet er dus wat moeite voor doen. Het huis waarin ik tentoonstel, is daar een voorbeeld van. Verscholen, bewust anoniem aan de buitenkant, maar binnen probeer ik een oase van sereniteit te creëren.”

“Ik had nooit de bedoeling hier te blijven. Maar ik zag vrij snel het grote potentieel van de stad, het is een plezante plek ook, waar je veel kunt meemaken. Ja, ik ben dan ook blijven plakken. Maar ik ben niet de enige, nietwaar” ( glimlacht)

“Er gebeurt enorm veel tegenwoordig, en meer en meer, en beter en beter. Ik durf te beweren dat Europeanen die hier nog niet geweest zijn een volledig verkeerd beeld hebben van Istanbul. Een aangenaam uitgaansleven, shopping op alle niveau’s, jong en dynamisch, goede festivals. Ik ben hier tien jaar, en heb enorm veel zien veranderen. Ik heb dat voor het eerst gemerkt op artistiek vlak. Sponsoring blijft wat achter, maar de circuits breiden uit, de mogelijkheden vergroten.”

“Ik zie hier nu gebeuren wat ik in Antwerpen begin jaren negentig heb zien gebeuren. Steeds meer jonge Turken in de creatieve sector willen zich tonen aan de buitenwereld, hebben de drang om zich te laten gelden. Die drang, dat is wat een stad nodig heeft.”

NAIM ARNAS

Architect, verzamelaar, restaurateur

www.artesuarte.org

“Mijn familie woont al generaties in de stad. Aan mijn vaders kant waren het allemaal militairen, meestal in dienst van de Ottomaanse en later de Turkse vloot. Mijn moeder kwam uit een geslacht van juristen. Ik heb een foto van mijn moeder met Atatürk. Zij en haar zussen waren de eerste vrouwen die in Turkije gingen zeilen, de eerste ook die een badpak droegen. Noem het bourgeoisie of elite, maar ik schaam mij er niet voor. Misschien moet iemand maar eens een biografie schrijven over onze familie.”

“Het Istanbul van mijn kindertijd kun je natuurlijk niet vergelijken met de stad zoals we die nu kennen. Wij fietsten destijds langs de zee, gingen fruit plukken in de boomgaarden, waar nu eindeloze rijen flatgebouwen staan. Er is onnoemelijk veel verloren gegaan door de bevolkingsexplosie. Mijn hart breekt als ik een verwaarloosd huis, een kerk, een Ottomaanse hammam, een depot uit Byzantijnse tijd zie. Hoe is het toch mogelijk dat de Turken zo weinig omkijken naar hun eigen erfenis ? Maar migratie van het platteland naar de stad is van alle tijden, en je kunt niemand het recht ontzeggen geluk te zoeken. Zoveel mensen geloofden echt dat hier goud in de grond zat, zoals het Turkse spreekwoord zegt.”

“Maar het oude hart van Istanbul klopt nog steeds. Ik heb hier in het restauratieatelier een Spaans meisje werken. Ik vroeg haar eens waarom ze niet in Spanje werkt, daar heeft ze meer werkzekerheid, ze kan er ook meer verdienen. Haar antwoord deed me veel plezier. Ze zei : ‘Ik weet het niet, Istanbul is mystiek. ‘ Volgens mij komt die mystiek uit het water en uit het silhouet van de stad.”

STEIN SOMMERSET

Verliet Noorwegen om in Istanbul houten huizen te restaureren.

“De restauratiewerken die ik uitvoer, zijn meer dan een bouwproject. Ze staan voor een levenswijze waarin ik op zoek ga naar authenticiteit. Ik gebruik dezelfde materialen, gereedschap en technieken als de Ottomanen die destijds de huizen bouwden. Dat maakt het allemaal zoveel moeilijker, trager, duurder, maar dat is een bewuste keuze.”

“Ik weet niet wanneer de huizen helemaal afgewerkt zullen zijn, maar wel dat ik er uiteindelijk zelf wil in wonen. Ook dat is een radicale keuze. Aan de buitenkant zien de huizen eruit als kleine paleisjes, een beetje sprookjesachtig, maar aan de binnenkant zijn de woonruimten niet afgestemd op een moderne levenswijze. De Ottomanen hadden geen meubelen, ze zaten op de grond. Ik zal daarin een evenwicht moeten vinden.”

“Door mijn werkwijze ga ik in tegen de hier heersende mentaliteit, waar mensen te gauw denken dat iets niet mogelijk is. ‘Het is hier nu eenmaal Turkije’, zeggen ze dan. Naar internationale normen zie je in Turkije niet veel restauraties gebeuren. Ze breken liever iets af om daarna een replica neer te zetten. Maar dan kun je net zo goed naar Disneyland gaan. Ik wil bewijzen dat het wel kan om historisch verantwoord te restaureren. Ik weet me hier vaak bekeken als een curiosum, maar dat neem ik er dan maar bij. Ik voel me echt geen gereïncarneerde Ottomaan. Of dat van mij meer een Istanbuler maakt dan de mensen die in de woontorens in de voorsteden leven, wil ik niet beweren. Maar ik wil hier wel blijven wonen, ja.”

DANO ALEXANDER

Amerikaan, stichter van creative powerhouse Istanbul Street Style, www.istanbulstreetstyle.com

“Na een tijdje merkte ik gewoon dat ik keer op keer terugkwam naar Istanbul. Ik kon de stad niet loslaten. Toen had ik door dat ik hier gewoon thuis hoor, alvast in deze fase in mijn leven. Wat mij aan deze stad bindt, zijn de mensen. Ik vind dat ik hier echt heel waardevolle vriendschappen heb kunnen ontwikkelen. Ik merk dat ook in het nachtleven. In grootsteden is dat vaak bij uitstek een scène waar je je al gauw buitengesloten voelt.”

“Bovendien vind ik Istanbul een goede speeltuin voor wat ik doe, en dat is events creëren, creatieve mensen met elkaar in contact brengen, kruisbestuivingen zoeken. Istanbul verdient een plaats bij de steden met een creatieve reputatie : Londen, New York, Tokio, Barcelona, Antwerpen, Amsterdam. Dit is zo’n jonge bevolking, met een groot potentieel talent. De mensen zijn hier echt hongerig naar een platform. Van overheidswege kunnen ze niet veel verwachten. Cultuurbeleving was hier te lang iets voor de elite, of zelfs in dienst van de overheid. Wij zitten meer underground, maar zoeken openingen naar een groot publiek. De straat is onze inspiratiebron, en ons toneel. ISS is een machine die creëert.”

“Waar ik me zorgen over maak, is dat Istanbul echt hip zou worden, want dan begint geld een rol te spelen. Dat is nu al voelbaar, de stad is de afgelopen twee jaar stukken duurder geworden. Als geld infiltreert in creativiteit, dan sluipt ook controle binnen.”

“Alles wat mij in vrouwen boeit, trekt mij in deze stad aan. Zelfstandig, opwindend, complex, nieuwsgierig, onvoorspelbaar, zin voor humor, en hongerig naar vriendschap. Ik voel dat Istanbul van mij houdt, en daarom houd ik van Istanbul.”

MARIE-FRANCE GILLES

Française, blogger, dumielauxepices. net , personal shopping

assistant in Istanbul, www.byzance-shopping.com

“Ik ben destijds voor twee maanden naar hier gekomen. Mijn Turkse liefje van toen heb ik ingewisseld voor mijn liefde voor de stad ( lacht). En als ik hier nu al zes jaar gebleven ben, dan heeft dat alles te maken met nieuwsgierigheid. Istanbul is een stad die verwachtingen oproept. In deze fase van mijn leven past Istanbul mij als een handschoen. Ik heb constant het gevoel dat hier iets te gebeuren staat. Ik hoor dat de gespecialiseerde pers nu ook in die termen over de stad schrijft, ‘Istanbul, daar moet je zijn’. Maar dat gevoel hoeft niet spectaculair te zijn, het zit ook in doodgewone dingen, die vaak gewoon op straat plaats vinden. Dingen die je overkomen. Een groenteboer die met paard en kar door de straten trekt en waar je meloen kunt snoepen. De koffer van een auto die plots een verkooppunt blijkt van leuke hoedjes. Het is allemaal onvoorspelbaar in Istanbul.”

“Of ik hier zal blijven tot het einde van mijn dagen weet ik niet, maar ik heb me in die zes jaar nog geen moment verveeld. Istanbul is als gevulde chocolade. Je weet niet wat er binnenin zit.”

“Je moet natuurlijk hier leven om dat Istanbul achter de façade van de grote monumenten te ontdekken. Toeristische gidsen brengen dat niet in kaart, je moet tijd nemen, de moeite nemen om met de mensen te praten, de taal leren zelfs… Als mensen me zeggen dat ik met veel liefde schrijf over de stad, dan komt dat doordat Istanbul zeer veel teruggeeft.”

“Ik ben hier de enige personal shopping assistant. Mensen kunnen me inhuren om samen te gaan shoppen. Zij maken het boodschappenlijstje op, ik organiseer het bezoek. In vergelijking met Parijs, Londen, New York is het hier niet zo makkelijk shoppen. De stad is groot, het aanbod versnipperd, mobiliteit niet altijd eenvoudig en er is de taalbarrière. Bovendien horen specifieke gebruiken bij het winkelen. En elke stad heeft natuurlijk haar geheimpjes. Je hebt in Istanbul nog veel meer artisanaat dan in westerse steden. Zelfs in de Overdekte Bazaar, waar je ook de bussen met Japanse toeristen ziet stoppen, vind je tussen die duizenden winkeltjes adresjes met een uniek aanbod.”

Tekst en foto’s Dirk Vermeiren

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content