Het Gala van de Gouden Garde, dat op 9 oktober voor de derde keer plaatsvindt, brengt telkens een groot bedrag op voor een goed doel. Dit jaar gaat de opbrengst naar het Cambodjaanse scholenproject van Plan België, een ontwikkelingsorganisatie die gestoeld is op de promotie van kinderrechten wereldwijd.

Als we op weg zijn van Siem Reap naar het district Angkor Thom, waar we door Plan gesteunde scholen gaan bezoeken, rijden we voorbij het chique Meridien Hotel, vlak bij Angkor Wat, dé toeristische trekpleister van Cambodja. Er han gen witte wimpels met de dringende vraag ” Did you have breakfast already ?” en het antwoord : hier kun je ontbijten voor ‘slechts’ vijftien dollar. Beetje provocerende reclame, als je weet dat twintig kilometer verderop dorpen liggen waar boerenfamilies overleven met een halve dollar per dag. Maar in die dorpen komt de toerist niet, die beperkt zich in dit land meestal tot Angkor Wat en Phnom-Penh en vlucht dan weer naar de stranden van Thailand. Van zestien dollar kan Plan twee kinderen een beurs geven om de lagere school aan te vatten. Dat geld stelt hen in staat de noodzakelijke kleren, schriften en balpennen te kopen, die hun ouders zich anders niet kunnen permitteren.

Het gaat in Cambodja weer wat beter na een ellendig lange periode van oorlog en burgeroorlog, die het land in de diepste ellende stortten. De Amerikaanse bombardementen tijdens de Vietnamoorlog, waarbij 750.000 Cambodjanen omkwamen, het moordende en het verstikkende regime van de Rode Khmer, dat de maatschappelijke structuren wegveegde en zo’n twee miljoen Cambodjanen ombracht in een gruwelijke genocide, jaren burgeroorlog en een paar jaar Vietnamese bezetting, hebben een volk achtergelaten dat niet alleen fysiek getekend is, maar ook moreel en intellectueel. Het aantal gehandicapten door bombardementen en landmijnen, ontwrichte families, wezen en weduwen is ontelbaar. De tolerantiedrempel voor wreedheid en geweld is ontstellend hoog. De eliminatie van intellectuelen, kunstenaars en geestelijke leiders heeft het land afgestompt achtergelaten.

De economie groeide in 2005 met 13 procent in Cambodja, de opbrengst van de landbouw nam substantieel toe, net als de export van textiel. Het toerisme explodeerde de jongste vijf jaar, men spreekt van een groei met meer dan 600 procent. Maar tegelijk is de corruptie in dit land zo wijdvertakt dat de Wereldbank recentelijk besliste om toegekende leningen in te houden. Het land blijkt nog steeds niet in staat om zijn eigen rijkdommen te beheren. Zo werd de exploitatie van de site van Angkor Wat in concessie gegeven aan de Vietnamezen.

De kindersterfte is in Cambodja gestegen van 115 per duizend in 1990 tot 140 per duizend in 2003 en is nu drie keer hoger dan in Vietnam of de Filippijnen. De gemiddelde levensverwachting is 57 jaar. Cambodja heeft het hoogste aantal hiv- en aids geïnfecteerden van Azië, kinderprostitutie woekert er volop. De voornaamste doodsoorzaken bij kinderen zijn diarree en ziekten van de luchtwegen. 46 procent van de kinderen jonger dan vijf is ondervoed en bij meisjes is het nog erger. Die hoge kindersterfte is recht evenredig met het aantal gezinnen dat miserabel woont : zonder drinkbaar water, toilet en elektriciteit.

Met scholing is het helemaal slecht gesteld. Minder dan één op de twintig moeders kan lezen of schrijven. Ook al begint 70 procent van de kinderen aan de lagere school, slechts 48 procent daarvan gaat door naar de tweede klas. Scholen zijn vooral geconcentreerd in stedelijke gebieden en toegankelijk voor de middenklasse. Er is een groot gebrek aan leraren, per 154 kinderen is er amper één, klassen van 73 kinderen zijn in de lagere school niet uitzonderlijk. Als kinderen niet naar school gaan, is het omdat ze te ver weg wonen, omdat ze moeten werken, te ziek en te zwak zijn – vaak fysiek achterop door ondervoeding – om op zes jaar aan de eerste klas te beginnen of omdat hun ouders niet het geld hebben om schoolmateriaal en kleren te kopen. Meisjes blijven nog vaker van school weg omdat hun ouders voor hen nog minder het nut van leren inzien.

Eerst het varken, dan de school

We zijn onderweg naar de dorpen Trapang Svay en Svay Check, waar we scholen gaan bezoeken die op initiatief en met financiële en logistieke steun van Plan Cambodja tot stand zijn gekomen. We stoppen even bij een huis langs de weg waar drie vrouwen met een troep kinderen samen zitten. Een van hen heeft een baby’tje van nog geen maand op de schoot. De moeder is thuis bevallen met de hulp van een traditionele baker en ze zal haar dochter een jaar lang borstvoeding geven. Als dat lukt, want het is hier ook voor volwassenen moeilijk om voldoende te eten te hebben. Veel kinderen sterven in deze arme streek door ondervoeding, 36 procent van de gezinnen leeft onder de armoedegrens en die is hier bepaald op 0,44 dollar per dag.

Als de rijst geoogst wordt, van december tot april, is er genoeg te eten, daarna is het weer hongertijd, tot november. Sommige boeren in deze streek laten zich verleiden hun grond te verkopen aan projectontwikkelaars die brood zien in het groeiende toerisme, de prijzen liggen duizelingwekkend ver onder de marktprijs. Ze denken dan dat ze er rijk van worden, maar raken nog dieper in de ellende.

Plan Cambodja werkt met de armsten in de provincie Siem Reap. Tegenover de school van Trapang Svay lopen we even aan bij de zussen Chen Pein en Chen Huot, die met hun kleine kinderen onder het houten huis in de schaduw zitten. Hun jongste zus heeft geluk, ze hoeft de weg maar over te steken en ze is in haar middelbare school. Andere kinderen moeten kilometers stappen of fietsen. En een fiets kost veel geld.

Veel van de kinderen op de school van Trapang Svay hebben thuis heel wat verantwoordelijkheid te dragen. Chey Vathana is achttien, al lijkt ze dat niet. Ze zit in het tweede middelbaar. Elke ochtend, de school begint om 7 uur, moet ze het huis opruimen en water koken. Als ze ’s middags thuiskomt, zorgt ze voor de kippen en het varken. Ze is de jongste van acht. Vathana praat goed Engels, ze oefent thuis extra met haar oudere neefjes en nichtjes, en ze is vastbesloten om voor Plan te gaan werken over een paar jaar, omdat ze de kinderen van haar dorp wil helpen. Maar ze is bang dat haar ouders niet genoeg geld hebben om haar naar het hoger middelbaar in Siem Reap te sturen. Dus wil ze met wat ze op school heeft geleerd een baantje zoeken in de stad en zelf haar verdere studie bekostigen. Alleen wonen in de stad is geen eenvoudige zaak voor zo’n meisje. Meisjes van haar leeftijd, en jonger, worden vaak door de ouders verkocht aan bordeelhouders of aan buitenlanders die hen in dienst nemen voor huishoudelijk werk, maar ook seksuele diensten verwachten.

Vin Sarith is zestien en heeft een schrander gezicht met felle ogen. Hij zit in het derde middelbaar en hij heeft één droom : dokter worden. Dat wil zijn moeder ook voor hem en ze zal er alles aan doen om dat te laten gebeuren. Al zal de weduwe met twee kinderen het zonder steun niet klaren. Sarith heeft elk boek in de bescheiden schoolbibliotheek al gelezen, zijn honger naar kennis is groot en wordt niet ten volle bevredigd. Ook hij heeft naast de school thuis zijn taak, hij zorgt voor vijf koeien.

Lerares Son Sotidha is 25, getrouwd en moeder van een zoontje. Ze woont in Siem Reap, dertig kilometer verder, en komt elke dag met de bromfiets naar de school. Haar loon bedraagt 45 dollar per maand, maar het wordt almaar moeilijker om rond te komen, nu de benzine al een dollar per liter kost. Haar inkomen is precies even hoog, of laag, als dat van een ongeschoolde textielarbeidster in Phnom-Penh, met dat verschil dat zij geen overuren kan kloppen om haar maandloon op te drijven. Veel leraren zoeken een tweede en een derde job om hun gezin te kunnen onderhouden. Gebrek aan motivatie en absenteïsme bij leraren is dan ook geen uitzondering.

Aan motivatie ontbreekt het Son Sotidha echter niet. Ze is zich ten volle bewust van het belang van haar werk. Ze is vooral blij met het hoge aantal meisjes op school. Plan Cambodja steunt in het middelbaar onderwijs met beurzen in de eerste plaats meisjes, om hen aan te zetten na de lagere school door te gaan. Volgens Sotidha zijn ze zeer ambitieus, ze willen verpleegster worden of voor een ngo gaan werken

Directeur Luch Vibol is pas 22 en is naar het district Angkor Thom verhuisd uit een andere provincie. In de arme gebieden is er nog een groter gebrek dan elders in Cambodja aan mensen met een goede opleiding om onderwijs te geven, of met een opleiding tout court. Hij woont in het dorp en werkt nauw samen met de bewoners. De gemeente, die tegenwoordig een democratisch verkozen dorpsraad heeft, is fel betrokken bij de school, al van bij de bouw. Planmedewerkers verkennen eerst het terrein en de behoeften van de plaatselijke gemeenschappen. Het kiezen en verwerven van de bouwgrond gebeurt in samenspraak. Het optrekken van de school kan niet beginnen voor het terrein ontmijnd is en dat kan een maand duren. Ouders zorgen ook voor het onderhoud van de school, het bouwen van de latrines en het boren van een waterput met pomp. Dat zijn unieke voorzieningen in een dorp waar voordien geen drinkbaar water was en iedereen zijn behoeften in het veld doet.

De school van Trapang Svay werd gebouwd in 2003 en is nu al veel te klein. Er zijn zeven leraren en twee extra leraren Engels. Per klas zitten zo’n 45 kinderen samen en er wordt lesgegeven in twee shiften. Hier moet dringend worden bijgebouwd, want de kinderen uit de streek die de lagere school afmaken, willen ook dat lager middelbaar op hun palmares zetten. Op dit moment komt één op de vijf kinderen uit de streek, die zes jaar lagere school achter de rug hebben, naar de lagere middelbare school van Trapang Svay. Het zouden er veel meer kunnen zijn als de school kon uitbreiden.

Meisjes zijn de toekomst

In deze maatschappij waar dochters en vrouwen als eigendom worden beschouwd, worden verkocht en voor niets verrot worden geslagen of vermoord, is een kleine revolutie aan de gang. In de plattelandsscholen wordt een generatie meisjes opgevoed die het normaal gaan vinden op gelijke voet te staan met jongens. Volgens Luch Vibol zullen zij de Cambodjaanse maatschappij grondig veranderen. Voor het eerst wordt er tussen meisjes en jongens gediscussieerd over morele kwesties, over hoe met elkaar om te gaan. De ketenen van de onderdanigheid zouden wel eens veel sneller kunnen worden verbroken dan we denken.

In de dorpen zijn er jongelui die het op zich nemen om hun leeftijdsgenoten onderricht te geven over wat hier reproductive health heet, over seks, over voorbehoedmiddelen, over seksueel overdraagbare aandoeningen.

Mevrouw Kot Neung, die in Siem Reap een afdeling van het Cambodian Women’s Crisis Center leidt, heeft in de eerste helft van dit jaar al 194 slachtoffers van huiselijk geweld opgevangen in haar shelter. Terwijl we met haar praten, wordt een jonge vrouw binnengebracht met een serieuze hoofdwonde, ze heeft haar naakte zoontje van een jaar of twee op de arm.

Aan de muur in het crisiscentrum hangen gruwelijke foto’s van vrouwen die door hun man werden vermoord. Drank, drugs, gokken en hoerenlopen zijn de voornaamste oorzaken van extreem huiselijk geweld. De rem op wreedheid is helemaal weggevallen onder het regime van Pol Pot, zegt mevrouw Neung. In die gewelddadige tijden, waarin mensen van hun laatste restje waardigheid werden beroofd, was de enige drijfveer het eigen overleven. Iemand die dat heeft meegemaakt, weet amper nog wat menselijkheid is. Of zoals Chea Kosal, een 36-jarige Planmedewerker, ons zegt : “Ik zou zo graag minder hard willen zijn. Het maakt mij ongelukkig te zien hoe weinig wij Cambodjanen inzitten met elkaar…” Voordien heeft hij verteld hoe het hele gezin van zijn moeder, tien mensen, werd uitgemoord. Hoe hij zelf als jongen tussen vijf en acht jaar moest proberen te overleven in een werkkamp, waar hij van zijn ouders gescheiden was en vier van zijn jongere broers en zusjes zag sterven van honger. Waar zijn moeder hem bij een toevallige ontmoeting hardvochtig van haar wegjoeg, omdat ze bang was dat ze anders samen zouden worden gedood.

Het Cambodian Women’s Crisis Center is sinds vorig jaar ook begonnen met counseling voor mannelijke daders van huiselijk geweld. Want als de vrouwen door meer opleiding snel veranderen, zal het ook nodig zijn om te pogen bij de Cambodjaanse mannen een mentaliteitsverandering op gang te brengen.

Slapen bij de computer

Voor de ambitieuze Cambodjaanse kinderen gaat de wereld open via de school. Zo vatte een koppige Planmedewerkster, de Zweedse Sakina Sakervala, in 2003 het plan op om in de lagere school van Svay Check een computerklas op te starten. Vanuit het idee dat wie niet vertrouwd is met de computer later nooit een baantje krijgt in het door toerisme exploderende nabije Siem Reap.

Svay Check is een dorp zonder elektriciteit. Zonnepanelen, die de zuinigste energiebron bleken, werden geïnstalleerd samen met de twee computers. Thy Sorin werkte in een computerwinkel in Siem Reap, maar nam uiteindelijk toch de job aan van computerleraar in de school van Svay Check. Minder geld, maar meer voldoening, zegt de man, die dag en nacht in de school verblijft. Hij slaapt zelfs bij zijn computers, omdat hij bang is dat ze anders verdwijnen. Zijn leerlingen zijn dol op hem, ze kunnen hem nauwelijks een paar dagen missen als hij af en toe eens naar huis gaat. Op eigen houtje heeft hij een basiscursus Engels voor Khmersprekende lagereschoolkinderen uitgewerkt, zodat ze nu in de vijfde en de zesde klas Word en Excel onder de knie kunnen krijgen. Het is muisstil in het computerlokaal. Er kunnen twee kinderen tegelijk werken, de anderen staan geboeid over hun schouder toe te kijken.

Er is dringend behoefte aan méér computerklassen in de middelbare school van de streek en in andere lagere scholen, zoveel is duidelijk. Er is dringend nood aan meer cursussen Engels. Er is een hoogdringende behoefte aan veel meer scholen om voor al die ambitieuze, maar kansarme plattelandskinderen in Cambodja een deur te openen naar een betere toekomst waarin ze deel kunnen hebben aan de ontwikkeling en de groeiende welvaart van hun land. Een kind krijgt door een betere opleiding een stem, het kan opkomen voor zijn eigen rechten en op zijn beurt ervoor zorgen dat een volgende generatie kinderen zich kan verzetten tegen misbruik en achterstelling.

Wie niet deelneemt aan het Gala van de Gouden Garde kan de scholenbouw in Cambodja door Plan toch steunen door te storten op rekening 001-1760000-11

van Plan België vzw, Martelaarslaan 31, 9000 Gent, met vermelding ‘Cambodja’. U kunt ook Plan Ouder worden, meer info op www.plan-belgie.org.

Deze reportage kwam tot stand met de vriendelijke medewerking van

Thai Airways.

Door Tessa Vermeiren / Foto’s Lieve Blancquaert

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content