Van het atelier in de rue Montorgueil in 1847 tot een wereldwijd imperium in 1997. Van kunstvoorwerpen tot commerciële successen. Honderdvijftig jaar Cartier, meesters in de haute joaillerie, in twaalf objecten.

Lene Kemps

Het Santos-Dumont-horloge (1904) De diadeem van Koningin Elisabeth van België (1912) Het Tank-horloge (1919) De Pendule Mystérieuse (1924) De Winston Churchill sigarettendoos (1932) Het Merle Oberon-collier (1938) De vrije vogel (1945) De panter (1949) De Burton-Taylor-diamant (1969) Les Must (1973) Santos-Dumont (1994) De Louis Cartier-pen (1996)

De pionier van de Cartier-dynastie : Louis-François is van bij het begin een vernieuwer. Hij mag dan van meester-juwelier Adolphe Picard een ietwat oubollig winkeltje overnemen, hij wil met zijn tijd meegaan. Hij is niet bang van nieuwe materialen zoals platina, noch van nieuwe objecten zoals een polshorloge. Tot dan slingerden horloges nogal hinderlijk rond de hals of werden ze in het zakje van het vest opgeborgen. Maar Cartier maakt al vanaf 1888 het zeer modern geachte horloge dat rond de pols wordt gegespt.Esthetiek en techniek moeten hand in hand gaan, vindt Louis-François, dus verkiest hij een samenwerking met Edmond Jaeger. Dat zorgt voor historische ontwerpen als het Santos-Dumont-horloge. Het wordt in 1904 als geschenk voor de Braziliaanse piloot-dandy Alberto Santos-Dumont gemaakt en 1911 met veel succes gecommercialiseerd. Door zijn moderne, aërodynamische vormgeving en bijzondere sluiting zal het later een ware rage worden, ook onder suffragettes die er een symbool van 19de-eeuwse emancipatie in zien.

Juwelier der koningen, koning der juweliers. Het compliment wordt in 1902 door de toenmalige prins Van Wales, Edward VII, gemaakt. Voor zijn kroningsplechtigheid bestelt hij niet minder dan 27 diademen. Twee jaar later krijgt Cartier het brevet van lev

Bij Cartier begrijpt men snel dat polshorloges het succes van de toekomst zullen worden. Vanaf 1888 brengt men met de regelmaat van de klok nieuwe modellen uit, zowel voor dames als heren. Ze hebben namen als tonneau, baignoire en tortue ; maar het model dat hij onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog ontwerpt en in 1919 lanceert, is ongetwijfeld het meest bekende : het Tank-horloge. De perfecte proporties en stevige, robuuste uitstraling het is een eerbetoon aan de bemanningen van de pantservoertuigen verheffen het tot een klassieker. Het is nog steeds een van de bestverkochte en meest gekopieerde modellen. De schrijver Truman Capote heeft er zeven. Uitspraak van Jean-Charles de Castelbajac : ?Als ze Cartier alle tanks lieten maken, leefden we eeuwig in vrede.?

Deze klokken zijn het meesterlijke handelsmerk van het huis. Ze zijn voor Cartier wat de Keizerlijke Paaseieren voor Fabergé betekenen. Technische hoogstandjes en esthetische pareltjes. Ze zijn gebaseerd op de principes van ene Robert-Houdin uit 1850 en worden mysterieus genoemd omdat de wijzers zonder enig zichtbaar mechanisme over de transparante wijzerplaat bewegen. Samen met meester-horlogemaker Maurice Coët besluit Louis Cartier al in 1913 om zich op de fabricage van deze intrigerende klokken toe te leggen. Tot 1930 beleeft de Pendule Mystérieuse hoogdagen, daarna wordt ze nog sporadisch geproduceerd. Volgens de vele legendes van het huis Cartier zou een Indische prins wel 250 pendules en horloges bezitten en in zijn paleis iemand tewerkstellen om ze allemaal op te winden.

Cartier werkt graag op bestelling. Geen opdracht is het huis te veel. Wanneer Winston Churchill zijn verstrooide en vergeetachtige zoon een gouden sigarettendoos wil aanbieden, stelt men bij Cartier voor om er meteen het adres in te graveren en een email

Cartier bedient niet alleen de aristocratie maar ook de industriële reuzen van de Nieuwe Wereld : de Vanderbilts, Du Pont de Nemours, Rockefellers, Goulds en Fords. Wanneer de rijke erfgename Anna Gould in 1895 in het huwelijk treedt met de zeer gekende dandy graaf Boniface de Castellane worden bijna alle huwelijkscadeaus bij Cartier besteld. De familie de Castellane geeft een collier met vijf rijen parels. De oudere broer van Anna stuurt vanuit New York tweehonderd diamanten.Later volgen de ongekroonde hoofden van Hollywood. In Sunset Boulevard draagt Gloria Swanson een armband die Cartier voor haar in 1930 maakte. De wondermooie Merle Oberon, vooral bekend als Cathy tegenover Laurence Oliviers Heathcliff in Wuthering Heights, is vaste klante bij het huis. Oberon is een Euraziaat, een bijzonder geslaagde Indisch-Ierse mengeling. Cartier ontwerpt voor haar een exotisch halssnoer met Indische inslag, de stijl die in de jaren ’30 erg en vogue is. Het is van platina, met 29 barokke smaragden tranen bekroond met een diamant. Het snoer is bezet met diamanten.

Tijdens de Duitse bezetting maakt Cartier een hangertje : een vogel, gevangen in een kooitje, met veren in de nationale kleuren. De kop wit, het lijf rood, de vleugels blauw. Van simpel materiaal, want geld of klanten zijn zeldzaam. Na de bevrijding zit diezelfde vogel in een kooitje met het deurtje wijd open.

Samen met Jeanne Toussaint, een vriendin van Coco Chanel, begint Cartier in de jaren ’20 aan het ontwerpen van juwelen voor de haute couture. Toussaint zal een trouwe medewerkster van het huis worden en in 1933 vertrouwt men haar de afdeling haute joaill

Het meest onstuimige filmpaar koopt een diamant om de huwelijksverjaardag te vieren. Eentje van 69,2 karaat. Gedurende enkele dagen staat hij in het uitstalraam van Cartier op Fifth Avenue en duizenden New Yorkers verdringen zich om de steen te bekijken.

Vier generaties Cartier hebben een imperium opgebouwd, maar door slecht management en veranderde economische omstandigheden brokkelt het rijk af. De industrieel Robert Hocq neemt de onderneming over en ontwikkelt een geniaal idee : Les Must de Cartier, e

Het Santos-Dumont-horloge is op 10 jaar na net geen 100, en om de verjaardag te vieren, besluit men een beperkte uitgave van 90 exemplaren in platina en roze goud uit te brengen. Het model blijkt nog niets aan moderniteit te hebben ingeboet.

Massa’s schrijvers bestellen hun eigen gepersonaliseerde pen bij Cartier : Sacha Guitry, Ernest Hemingway, Paul Claudel. In 1996 brengt men ter ere van de stichter de Louis Cartier-pen. Om de verjaardagskaartjes voor de 150ste verjaardag te ondertekenen.