In Rome kun je voor het eerst Casa Balla bezoeken: de revolutionaire flat van totaalkunstenaar Giacomo Balla. Hij woonde er van 1929 tot 1958, maar het interieur heeft nog niks aan kracht ingeboet.
De Italiaanse futurist Giacomo Balla zou dit jaar 150 geworden zijn. Zijn appartement in Rome, een totaalkunstwerk, is daarom voor het eerst te bezoeken. En dat is best revolutionair te noemen.
Voor wie de balla kent van het futurisme: de eerste avant-gardebeweging van de twintigste eeuw ontstond in 1909, toen de Italiaan Filippo Marinetti een vlammend manifest publiceerde in Le Figaro. Hij verwierp daarin het verleden en rebelleerde tegen de traditie. In de pittige tekst verheerlijkte hij jeugdigheid, dynamiek, snelheid, technologie, geweld, lawaai en oorlog. Zijn statement vond snel weerklank: andere futuristen schreven manifesten over architectuur, schilderkunst, kookkunst, mode en literatuur. Zo drong het gedachtegoed van de futuristen door tot in alle aspecten van de samenleving. Althans, dat is wat ze wilden: het universum opnieuw bouwen.
Schilder-slash-dichter Giacomo Balla (1871-1958) stond mee aan de wieg van de revolutionaire beweging, die – ironisch genoeg – door de Eerste Wereldoorlog gefnuikt werd. “Ik wil een explosie van opgewekte, luchtige, elektrische, dynamische en geweldige kleuren”, schreef Balla in 1918. Dat paste hij in 1929 letterlijk toe, toen hij naar dit appartement in Rome verhuisde. Zijn experimentele flat aan Via Oslavia is niet alleen een casestudy in wat kleur met een ruimte kan doen. Het is een regelrecht 3D-kunstwerk waar je als bewoner een wandelende sculptuur wordt. Omdat het MAXXI Museum in Rome een grote overzichtstentoonstelling organiseert over Balla, kun je uitzonderlijk binnen in Balla’s flat. Een futuristische ervaring, want bijna honderd jaar geleden kondigde Balla al de trends van nu aan.
Casa Balla, From the house to the universe and back, nog tot 21 november in het MAXXI in Rome. Enkel met een ticket voor de expo kun je reserveren voor Casa Balla (Via Oslavia 39b in Rome). maxxi.art
5 redenen waarom Giacomo Balla’s flat heel erg ‘nu’ is
1. De kleuren
In zijn kleurenmanifest uit 1918 pleitte Giacomo Balla voor “een explosie van opgewekte, luchtige, elektrische, dynamische en agressieve tinten”. Grote kleurplassen doen zijn appartement vibreren tot in de kleinste hoekjes. Natuurlijk hangt er ook felgekleurde kunst aan de muren van de flat. Maar eigenlijk lopen de kleuren van die werken over op alle muren, meubelen en zelfs gebruiksvoorwerpen, zoals stoelen of borden. En wat voor kleuren. Sla er een trendrapport voor 2021 op na en je vindt heel wat modetinten terug in dit interieur: limoncellogeel, lila, olijfgroen, perzikroze en gifgroen.
2. Upcycling avant la lettre
Balla bepaalde niet alleen de kleuren van het appartement, hij ontwierp ook het meubilair en de deco-objecten. Dat deed hij samen met zijn vrouw Elisa Marcucci en vooral zijn dochters Luce en Elica, beiden kunstenaars. De Balla’s recycleden allerlei afvalmateriaal en maakten er lampenkappen, kamerschermen, wandtapijten, borduursels en houten bloemen van. De dochters van Balla bleven ook na de dood van hun vader in het appartement wonen. Ze beschouwden het als één groot leefatelier, waarin ze bleven experimenteren met kleuren, materialen en vormen. Dat past volledig in de spirit van de futuristen: met hun obsessie voor snelheid en dynamiek wilden ze dat alles continu bleef evolueren. In die zin is het zelfs bizar dat het appartement van Balla recent ‘gerestaureerd’ werd. Het ergste wat je een futurist kunt aandoen, is hem laten vastroesten in het verleden.
3. Alles past in het plaatje
Voor Giacomo Balla en zijn medefuturisten waren er geen tussenschotten tussen beeldende en toegepaste kunst. Keramiek en mode stonden op dezelfde hoogte als schilderkunst, architectuur en beeldhouwkunst. Alles was deel van de futuristische total look die hij beoogde. Kunst werd een lifestyle. Zijn interieur is daar een extreem voorbeeld van. Compleet in de filosofie van het totaalkunstwerk ontwierpen Balla en zijn dochters ook mode en accessoires. In zijn mannenmodemanifest uit 1913 schrijft hij: “We moeten futuristische kledij ontwerpen, hap-hap-hap-hap-happy mode, met schitterende kleuren en dynamische lijnen.” Omdat hij mannenmode doorgaans saai en conservatief vond, verkoos hij asymmetrische silhouetten met driehoeken, ellipsen en cirkels. Niet in saaie kantoortinten, wel in gespierde kleuren én in ‘skeletachtige’ witsoorten. Om het nóg dynamischer te maken, kon je veel van Balla’s mode-items aanpassen aan je mood. Geobsedeerd door elektrisch licht, ontwierp hij zelfs kledij met ingewerkte gloeilampen die aan en uit konden. Interactieve mode: zeer avant-garde.
4. Muurschilderingen in organische prints
Twee belangrijke interieurtrends van het moment? De comeback van de muurschildering en de retour naar organische vormen, die hoekige architectuur counteren. Beide trends schemeren door in Giacomo Balla’s flat. Kijk maar naar zijn wolkvormige hanglampen en vooral naar zijn hal en zijn studiolo, die beschilderd zijn met wilde organische vormen. In de gang kiest hij voor rondingen in mosterdgeel, zachtblauw en arseengroen. In de studiolo knalt hij erop los met minerale tinten als elektrisch blauw, bordeaux en felgeel. Het effect is duizelingwekkend: doordat de motieven doorlopen op de muren en plafonds, verlies je elk gevoel van diepte of volume. Je merkt zelfs niet hoe klein die studiolo – zijn denk- en meditatieruimte – eigenlijk is. Met zijn organische muurschilderingen veranderde Balla banale driedimensionale ruimten in tweedimensionale composities. Anders gezegd: je loopt er letterlijk in een schilderij rond.
5. Experimentele keuken
Het futuristische gedachtegoed drong zelfs door tot in de keuken van de Balla’s. Daar zijn de eettafel en de stoelen ontworpen door de kunstenaar. Maar ook de borden en de serveerkommen werden custom beschilderd. Zelfs wat er klaargemaakt werd, paste in het futuristische concept. In 1930 bracht Marinetti namelijk het ‘manifest van de futuristische keuken’ uit: een pleidooi om eetbare kunstwerken te serveren, als poging om de traditionele Italiaanse keuken te vernieuwen. Marinetti opende zelfs een restaurant, met aluminium servetten en met conceptuele gerechten op de kaart, zoals worst gegaard in sterke koffie en eau de cologne. Of kip ‘met de smaak van stalen ballen’. Het zou foodies van nu choqueren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
