Deze tegels wijken af van de typisch Hollandse of Delftse tegels. Zouden ze misschien van Vlaamse makelij kunnen zijn? Werden er ooit Hollandse tegels bij ons gemaakt?
Delfts Aardewerk uit Gent!
Er werd inderdaad ooit Delfts Aardewerk geproduceerd in België in de zeventiende en de achttiende eeuw. Weinig verzamelaars weten dit. En ik schrijf ook bewust “België” en beperk me niet tot Vlaanderen, omdat er ook een directe link bestaat tussen de Brusselse aardewerktraditie en het Delftse Aardewerk. En vermoedelijk is er ook een band met Doornik. Want al in de late zestiende en vooral zeventiende eeuw werd er in Nederland voor de productie van faience of Delfts Aardewerk klei aangevoerd uit Doornik! Deze klei werd er in de omgeving van de Schelde gewonnen, en oogt heel zwart, maar wordt, eenmaal gebakken, mooi geel van tint.
Delfts uit Gent?
Het archivalische en archeologische onderzoek hebben in Gent tot enkele unieke resultaten geleid, waarnaar men zelfs in Nederland opkijkt. Omdat in Nederland lang het idee bestond dat er buiten de Noordelijke-Nederland amper aardewerk werd vervaardigd in Delftse stijl. Ondertussen weten we dat dit niet klopt en dat er ondermeer in de zeventiende en achttiende aardewerk in Delftse stijl, met blauwe decors op een witte fond, ook in Brugge, Gent, Brussel en vermoedelijk ook Doornik werd geproduceerd. In deze context nam Gent zeker een belangrijke plaats in en was de productie, zeker in de late 17de eeuw, vermoedelijk vrij omvangrijk. Verschillende vondsten van misbaksels wezen al lang in deze richting. De vondsten werden onder meer gedaan op de Bijlokesite en in het Gerard de Duivelsteen. Maar in Gent werden ook nogal wat interieurs bekleed met blauwwitte tegels in Hollandse stijl, die qua schilderwijze en onderwerp afwijken van de Noordnederlandse voorbeelden, en dus ook als Gents worden beschouwd. De tegels die we hier afbeelden zijn daar voorbeelden van. We merken op dat het gehele onderzoek omtrent de Gentse faienceindustrie gebeurde door de Gentse stadsarcheologen in samenwerking met historicus Daniel Lievois, en uitgebreid gepubliceerd werd in Stadsarcheologie, 1996, jg, 20 nr. 3.
Twee bedrijven: Van De Vyvere en Stockholm.
In 1661 vroeg ene Gillis Van De Vyvere aan het stadsbestuur of het wat tegemoet kon komen bij de oprichting van een aardewerkfabriek. Van De Vyvere had immers vele jaren in Delft gewoond en daar leerde hij “de conste van het draijen ende backen alle sorten van fijn Hollants pourseleijn ende gheleijerswerck.” Hij kende het vak en wilde dus in Gent Delfts Aardewerk produceren. Zijn bedrijf lag in het Sint-Pietersdorp op de oever van de Leie, ongeveer rechtover de Bijlokesite waar pottenbakkersmateriaal werd gevonden. De archivalia en de vondsten bewijzen dat het bedrijf heel actief was en zowel schotelgoed als tegels produceerde. Het bedrijf was werkzaam tot in 1795! Daarnaast was er al eerder een bedrijf in Gent dat “Hollants porcelain ende gheleyerswerck” maakte. In 1654 kwam Pieter Stockholm uit Delft naar Gent. Destijds werden er ook misbaksels terugevonden, waarvan enkele bewaard worden in het stadsmuseum van Kortrijk en het STAM, die amper verschillen van de Delftse voorbeelden. Pieter Stockholm was actief in het Gerard de Duivelsteen. Maar zijn productie stopte omstreeks 1675. De kans bestaat dat er nog een atelier was, want historicus Lievois vond in de archieven van Brugge en Gent ook het spoor terug van Franchois de Caluwe, “gheleyerbacker alhier ghecommen van Hollant”, die in 1673-1674 produceerde in Brugge. Zijn bedrijf werd nadien ook actief in Gent. In die context wijzen we er op dat er in 1641 al ene Guillaume De Decker Delfts porselein maakte te Brussel. In die tijd werden er dus heel wat ateliers opgestart, door ambachtslui eerder in Delft werkzaam waren, die weliswaar niet steeds een lang leven beschoren waren. Het is een feit dat het laatste woord over deze materie nog niet geschreven werd.
De Gentse tegels.
Ondertussen krijgen we wel een zicht op de productie. Vooral inzake tegels is dit vrij duidelijk, voor wat de borden en andere vormstukken, zoals wellicht ook apotekerspotten, betreft ligt dat moeilijker. Maar er zijn heel wat tegels uit het Gentse met een eigen stijl. De meest opvallende groep beeldt zogenaamde zeemonsters uit. De Gentse zeemonsters zijn doorgaans veel wilder geschilderd dan de Nederlandse, en bovendien met meer fantasie. Er zijn voorstelling bekend van grappige en barokke monsters, zoals een zeemeerman met hanekop, die in het noorden onbekend zijn. Ook de hoeken durven wel eens anders zijn dan de Nederlandse voorbeelden. De blauwe kleur is doorgaans ook vrij licht van tint. Veel tegels lijken te stammen uit de periode tussen 1675 en 1725.
Laten we samen dit onderwerp uitdiepen! Stuur dus foto’s op van in of rond Gent gevonden tegels, dan kunnen we unieke beeldbank aanleggen!
Piet Swimberghe
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier