De Franse ontwerpster Madeleine Vionnet mag dan niet hetzelfde belletje doen rinkelen als haar illustere generatiegenoten Jeanne Lanvin en Coco Chanel, met de herlancering van haar kledinglijn krijgt de Franse koningin van de snit eindelijk de naamsbekendheid waar ze recht op heeft.

Mijn allereerste kennismaking met Madeleine Vionnet was op een regenachtige zondagmiddag, jaren geleden, toen ik languit voor de buis lag te genieten van mijn nieuwe dvd-box met de BBC-reeks The House of Eliott. Het verhaal situeert zich in Groot-BrittanniĆ« in de jaren twintig, en vertelt het wel en wee van de twee ouderloze zussen, Beatrice en Evangeline Eliott, die een eigen modehuis opstarten. Tijdens aflevering vier brengt de jonge Evie Eliott, de handigste van het duo, haar leermeester, een verwaande ontwerper die naar de naam Duroque luistert, in verlegenheid als ze in zijn plaats de vraag van een klant beantwoordt. De dame in kwestie is niet helemaal tevreden over de nieuwe jurk die hij haar presenteert, en vertelt over een creatie die haar nichtje in Parijs liet maken bij ene Madame Vionnet. “Die lijkt me zo anders, zo modern, al kan ik niet verklaren waarom”, kweelt de dame. Als Duroque het in Keulen hoort donderen, neemt Evie het van hem over, en toont aan de hand van een lap stof wat het werk van Madame Vionnet zo bijzonder maakt. “Ze draait de stof een halve slag zodat de draad schuin ligt”, legt ze gepassioneerd uit, “en knipt dan tegen de draad in. Het resultaat is dat de stof veel vloeiender valt, en de natuurlijke lijn van het lichaam volgt. Dat maakt de jurk niet alleen eleganter, maar ook heel erg nieuw.”

De hierboven beschreven techniek, die in kleermakerstermen de biassnit wordt genoemd, is Madeleine Vionnets belangrijkste wapenfeit, en plaatst haar in het pantheon van modegoden als Cristobal Balenciaga, Christian Dior en Coco Chanel. Al is Vionnet in stijltermen Chanels tegenhanger. Terwijl deze laatste de mode vernieuwde door masculiene kleermakerstechnieken en jersey te introduceren in de damesgarderobe, was Vionnet vooral gepassioneerd door vrouwelijkheid, techniek en geometrie, en werkte ze met soepele en zachte materialen als zijdecrĆŖpe. “Als een vrouw lacht, moet haar jurk meelachen”, was haar motto.

Zij is het ook die de halternek in het leven riep, al heeft die minder betekend voor de bevrijding van de vrouw. Madeleine Vionnet was een feministe avant la lettre, een vrijgevochten individu dat de esthetische meerwaarde van lichaamsvervormende accessoires als het korset, schoudervullingen en laagjes onderrokken niet erkende. Omdat ze zelf geen korset verdroeg, vertelde ze later.

Sterk beĆÆnvloed door de kunstenaars van haar tijd besloot de kleermaakster de gangbare kledingnormen overboord te gooien en een totaal nieuwe code te creĆ«ren. De moderne dansvorm van de Amerikaanse Isadora Duncan, die in 1906 in Parijs optrad in een los gewaad, zonder ondergoed aan en op blote voeten, zette haar aan tot het maken van gewaden die het lichaam vrij lieten. Net als Duncan was Vionnet vol van de oude Griekse kunsten en van draperingen. Haar mathematisch perfecte ontwerpen, voorlopers van de latere Bauhausbeweging, werden klassiekers, en de biassnit een middel om beweging uit te drukken. Het logo van haar modehuis liet ze ontwikkelen door de futurist Thayaht, wat haar meteen linkte met het kubisme.

Hoewel zij het was die aan de basis lag van deze revolutie in de mode, was het haar mannelijke collega Paul Poiret die naam maakte als de vernieuwer die vrouwen verloste van hun korsetten. Ze zou er tot aan haar dood haar misnoegen over uiten. “Poiret praatte altijd over zichzelf, maar ik ben het die de nieuwe stijl heeft bedacht”, vertelde ze een jaar voor haar dood aan Betty Kirke, de conservator van het Fashion Institute of Technology in New York, en auteur van het lijvige overzichtwerk over het leven en werk van Vionnet.

Toen Madeleine Vionnet in 1975 overleed op de gezegende leeftijd van 99 jaar, hield ze al twaalf jaar het bed, en was haar modehuis al 36 jaar gesloten. Een beetje een roemloos einde, maar daartegenover staat dat ze een rijk gevuld en eigenzinnig leven leidde.

Geboren in 1876 als dochter van een arm gezin in Loiret, wordt de elfjarige Madeleine ondergebracht in een naaiatelier. Ze leert het vak, huwt op haar achttiende en krijgt een dochtertje. Het kind overlijdt, Vionnet verlaat haar echtgenoot en trekt naar Londen, waar ze als naaister in een ziekenhuis gaat werken.

Als ze terugkeert naar Parijs, gaat ze aan de slag bij de Callot Soeurs, en later bij Jacques Doucet. In 1912, ze is dan al 42 jaar oud, vestigt ze haar eigen merk, Vionnet. Haar salon in Parijs opent ze in 1923 op de Avenue Montaigne, in 1925 volgt een tweede op Fifth Avenue in New York. Ze is de eerste Franse modenaam die haar haute-couturelijn bewerkt tot een prĆŖt- Ć -porterlijn voor de Amerikaanse markt.

Ze is haar eigen baas, leidt de zaak op creatief en financieel gebied, en met succes. Op zijn hoogtepunt heeft het huis Vionnet 1200 naaisters in dienst, en ook als werkgeefster blijkt de kleermaakster haar tijd ver vooruit. Niet alleen voorziet ze stoelen met leuningen voor haar personeel (bij Chanel moet men het met een krukje doen), de naaisters hebben ook recht op betaalde vakantie en zwangerschapsverlof, en Vionnet staat in voor hun medische en tandheelkundige zorgen.

Als in 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, toont ze voor de laatste keer haar collectie aan het publiek, om zich vervolgens terug te trekken uit de modescĆØne. Niet dat ze dat erg vindt. Ze stak haar afkeer voor de mode nooit onder stoelen of banken, en verkondigde meermaals dat haar stijl niet meer was dan een uitdrukking van haar vijandigheid tegenover het fenomeen. “Mode is oppervlakkig en vluchtig, en de waan van het seizoen vaak een belediging voor mijn visie op schoonheid”, aldus de ontwerpster. Haar doel was dan ook nooit om de naam van het moment te worden, maar om schoonheid te creĆ«ren. Allicht is dat net de reden waarom haar werk tot op de dag van vandaag zo brandend actueel is.

Door CathƩrine Ongenae

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content