Talk of the town: Antwerpen houdt open deur voor toeristen

© Wouter Van Vaerenbergh

Niet alleen Sinjoren zijn zot van A, ook toeristen uit binnen- en buitenland nemen graag een beet uit de Koekenstad. In 2018 gingen alle cijfers opnieuw de hoogte in. Is dat (geen) goed nieuws?

In 2018 kwamen er zowat vijftien miljoen dagtoeristen naar de stad (+ 2% tegenover 2017), waarvan 58% uit België. Van de buitenlanders komt 51% uit – jawel – Nederland, 9,4% uit Duitsland en 9,2% uit Frankrijk. Het aantal toeristen dat een nachtje of langer bleef, steeg met een vijfde tot 4,6 miljoen. In juni en september – maanden met een drukke evenementenkalender – piekte de bezettingsgraad met respectievelijk 84% en 82,2%.

Van Sint-Annatunnel tot Zurenborg

Als je de toeristen zelf vraagt waarom Antwerpen hen verleidt, maken vooral de klassiekers indruk: het Centraal Station, de Zoo, de Grote Markt, de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de ruien en het Rubenshuis passeren de revue. Buitenbeentje is de Sint-Annatunnel: ‘Onze gids gaf ons de tip, anders zouden we ‘m nooit gevonden hebben, hoewel hij op een boogscheut van ons cruiseschip ligt. De oude houten roltrap is prachtig, en hoewel de tunnel zelf anders laat uitschijnen, is het zicht aan de andere kant van de rivier absoluut de moeite’, vertelt Adrian uit Manchester. Maar ook het MAS ( ‘Stunning view!’), Red Star Line Museum en Comics Station Antwerp (‘ For the kids’) en – UNESCO World Heritage site – Plantin-Moretus Museum kunnen op enthousiasme rekenen.

Diamant is een belangrijke pijler voor buitenlandse toeristen.

Malcolm uit Washington vindt het huis van de drukker Plantin een ideaal historisch museum. ‘De drukkerij maar vooral het familiearchief maken er een echte teletijdmachine van en bieden een blik op de Europese politiek van die periode.’ Onder de parken blijkt het Middelheimpark met al z’n sculpturen een favoriet: ‘Weird but fun’, al vindt een enkeling het ook wat te expliciet. Daarnaast kan de art nouveau rond de Cogels Osylei op veel bijval rekenen. Een kunststudent uit Italië werd omvergeblazen door ‘De Vijf Werelddelen’, een van de gebouwen van Frans Smet, op de hoek van de Zurenborgse Schildersstraat en Plaatsnijdersstraat. Hij vindt het ‘een heel mooi voorbeeld van art nouveau. Het gebeurt niet vaak dat je zomaar onverwacht op zoiets unieks stuit in een straat!’

Ask Antwerp

Of die aantrekkingskracht niet voor (rand)problemen zal zorgen? Schepen voor toerisme Koen Kennis: ‘We zijn geen openluchtmuseum zoals Venetië of Brugge en kennen dus niet dezelfde problematiek. Mensen komen bij ons shoppen, flaneren, een museum of evenement meepikken of lekker eten, eigenlijk het leven van de locals ervaren. Het zijn vooral meerwaardezoekers, en daar staat de Antwerpenaar positief tegenover. Hij staat open voor nog meer toeristen en wil ze zelfs met plezier wegwijs maken in de stad. Problemen met te grote hordes toeristen zijn nu nog niet aan de orde.’ Ook in Antwerpen zijn citytrippers op zoek naar die persoonlijke beleving. De stad Antwerpen lanceerde daarom ‘Ask Antwerp’, een chatbot binnen Facebook Messenger – bijgevolg ook buiten de openingsuren van de toeristische dienst beschikbaar. Toeristen kunnen er vragen stellen over de trekpleisters, minder bekende plekjes of horeca. Die vraag gaat vervolgens naar vijf willekeurige locals uit het netwerk. Deze vrijwilligers zorgen voor ‘authentieke ervaringen’, van een trendy boekenwinkel over de beste chocola tot een authentieke bakker.

Zakenreizigers vullen hotelbedden

Attracties en rondleidingen kenden een boom met +5,9% tegenover 2017. Nummer 1 was de Zoo met 1,15 miljoen bezoekers (+5%), gevolgd door het MAS (701.000 bezoekers) en het Middelheimmuseum (449.000). Het FOMU (+5,5%), de Sint-Carolus Borromeuskerk (+35,2%) en de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal (+19,7%) profiteerden van het festival Antwerp Barok 2018, dat op meer dan een miljoen bezoekers kon rekenen. Tot slot kende ook Brouwerij De Koninck (+3%) een recordjaar. Het nieuwe diamantmuseum DIVA telde slechts 67.000 bezoekers, maar opende pas in mei.

Kennis: ‘Toch al een goed cijfer als je het toetst aan de andere musea. Diamant is een belangrijke pijler voor buitenlandse toeristen, zij willen iets kunnen zien van de Diamantstad, Diva maakt dat zichtbaar. Bovendien zal dit het eerste museum zijn op de route van de nieuwe cruiseterminal aan Het Steen naar het centrum.’

Talk of the town: Antwerpen houdt open deur voor toeristen
© WOUTER VAN VAERENBERGH

Bovenop het recreatief toerisme rekent de stad ook op zakenreizigers: ‘Zij vullen de hotelbedden tijdens de week. Het Congrescentrum en de plannen voor de verbetering van de infrastructuur van Antwerp Expo spelen daar een grote rol in. Ook de vele evenementen gericht op innovatie en de spectaculaire aanpak van de verbetering van de Antwerpse ring zullen nog meer zakenlui aantrekken.’

Airbnb groeit

Geen verrassing: het succes van Airbnb. In 2017 kozen 80.000 gasten voor Airbnb in plaats van een plaatselijk hotel. ‘Met een kleine 2.000 accommodaties is Airbnb in de provincie Antwerpen goed voor een derde van het aantal hotelkamers’, rekenden onderzoekers van de AP Hogeschool uit. Niet alleen de hotelsector krijgt af te rekenen met concurrentie, uit onderzoek van de universiteit Antwerpen blijkt dat de hoge concentratie Airbnb’s ook de gewone huurmarkt parten speelt, vooral in het oude stadscentrum. Er wordt geijverd voor maximumquota voor het aantal Airbnb’s per wijk. Kennis erkent het probleem, een Vlaamse bevoegdheid: ‘Het is vooral moeilijk in te schatten waar die slaapplekken gelegen zijn omdat niet elke Airbnb zich aanmeldt. De hotelsector had echter een topjaar in 2018, met een stijging van 5%.’

Er waren meer dan twee miljoen overnachtingen (één nacht of meer) in erkende logies, waarvan 30,8 procent Belgen en maar liefst 38,3 procent – alweer – Nederlanders. Dertien procent kwam uit Duitsland, 7,6 % uit Frankrijk. De Britten stranden op 9,6 procent. Kennis is niet bang van de Brexit: ‘Ze vallen nu al buiten de Schengenzone en zijn dus al gewend aan de paspoortcontroles.’

Busje komt (niet)

De toeristische infobalies van Visit Antwerpen kregen 508.000 bezoekers over de vloer, waarvan 298.000 in het Centraal Station, waar in december een vernieuwd bezoekerscentrum-met-brandstore opende. De Antwerp City Card – waarmee je gratis of met korting alle hotspots kan bezoeken en het openbaar vervoer kan gebruiken – werd 7.003 keer verkocht, + 60,8% tegenover 2017, daar zit wellicht de lancering van het e-ticket voor iets tussen. Handig, maar wat met de schamele dienstverlening van De Lijn, zeker in het weekend wanneer je ruim voor middernacht geen bus meer vindt? Kennis: ‘Dat is het gekende probleem van De Lijn. We blijven aandringen om zich meer te richten op de noden van de reizigers.’ Hij vindt Uber geen oplossing voor de soms ondermaatse taxiservice en geeft een tip: ‘Zet Taxi.eu op je smartphone. De app werkt net zoals Uber en bundelt alle taxidiensten in heel Europa.’

Van het cruiseschip naar de stad

Toerisme Vlaanderen en Visit Antwerpen organiseerden in 2018 zo’n 188 professionele mediabezoeken, waarbij 444 journalisten de stad in de kijker zetten. Ook zet het stadsbestuur met (inter)nationale campagnes de troeven – shopping, mode, het culinaire en evenementen als de Tall Ship Race, de Reuzen, Zomer van A… – in de kijker. Zaak is ook verafgelegen continenten (Azië, Noord-, Midden- en Zuid-Amerika) aan te trekken; die toeristen blijven langer en geven meer uit. Dat kan onder meer via cruises. De stad zet in op cruisetoerisme: in 2020 verhuist de cruiseterminal naar Het Steen, waar passagiers via het ponton naartoe worden geleid. Daar komt een belevingsparscours van 680 vierkante meter met een terras dat uitkijkt over de stad en de Schelde. ‘De zeecruises brengen geld in het laatje bij de organisatoren van uitstappen. Omdat ze aanmeren in het oude centrum trekken de passagiers wel degelijk de stad in om te eten en te shoppen, de winkels in de buurt voelen dat echt wel’, weet Kennis. ‘Het geld gaat naar de ondernemers. Belangrijker nog zijn de riviercruises, zij meren in elke stad aan.’

Punt van kritiek: de uitstoot van die schepen. Ze varen op erg vervuilende stookolie, wat per havenbezoek goed is voor evenveel fijnstof en stikstofoxide als een dieselwagen die twee miljoen kilometer rijdt. Zelfs in rust verbruiken ze 700 liter stookolie per uur. Hybridemotoren zouden de CO2-uitstoot en het brandstofverbruik (-20%) kunnen verlagen. De Roald Amudsen van de Noorse rederij Hurtigruten is het enige hybride zeecruiseschip dat de Antwerpse binnenstad aandoet. In de plannen voor het cruiseponton (prijs: 15 miljoen euro) is er trouwens geen walstroom voorzien. Dat zou veel minder uitstoot én minder tot geen lawaai opleveren – een scheepsmotor is goed voor 90 à 120 decibel.

Talk of the town: Antwerpen houdt open deur voor toeristen
© WOUTER VAN VAERENBERGH

Renovatie KMSKA: de kunst van het uitstellen

In 2011 ging het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) dicht voor renovatie. De geplande drie jaar werden er vijf, dan acht en toen… wist niemand het nog. Een stand van zaken.

Wat zit er achter deze vertraging die zelfs de NMBS klokvast doet lijken? Want nog voor de start was duidelijk dat de renovatie langer zou duren dan drie jaar. In december 2010 kwam er al twee jaar bij, in 2016 nog drie jaar. In november 2018 werd duidelijk dat ook de einddatum van 2019 niet gehaald zou worden. Wanneer dan wel? Manfred Sellink, sinds 2015 directeur van het toen al gesloten museum, wilde er in een interview met De Tijd geen uitspraak over doen: ‘Omdat ik het op dit moment ook niet weet.’ Andere bronnen opperen in 2022.

Waarom uitstel?

Tijdens de vooronderzoeken van de verbouwing vielen er – zoals bij elke renovatie, dus zeker bij negentiende-eeuws beschermd erfgoed – lijken uit de kast. Het weghalen van asbest bleek moeilijker dan voorzien (kost: 10 miljoen euro) en er waren problemen met de stabiliteit. De eerste fase hield sloopwerk, het verwijderen van asbest en installaties en de bouw van een nieuw depot in. In de tweede, nog lopende, fase volgden nieuwe installaties, de vernieuwing van het dak, herstel van de museumroute en extra verdiepingen. Heikel punt: langere werken mochten geen hogere kosten betekenen. En het startbudget van 44 miljoen euro, toegekend door toenmalig minister van Cultuur, Joke Schauvliege, was sowieso al krap.

Museum 2.0

Bovendien had Manfred Sellink een meer hedendaags museum voor ogen dan zijn voorganger. De museumbeleving is het voorbije decennium erg veranderd en dus moesten de plannen worden bijgesteld. Lees: meer aandacht voor multimedia, een extra ingang voor groepen en mensen met een beperking en een belangrijkere rol voor het museumcafé. Ook de gevelrenovatie, tuinaanleg, kantoren, ICT en security zaten niet in het originele plan. De nieuwe tuin (prijs: 1,8 miljoen euro) past ook bij de noden van het moderne publiek, zo wordt er een speelplaats voorzien. Eens het museum klaar is, wordt de nieuwe klimaatregeling getest, wat nog eens een jaar in beslag zal nemen. Allemaal extra kosten…

Op zoek naar centen

Onhaalbaar natuurlijk, dus trok de Vlaamse overheid in 2018 het budget op naar 74 miljoen euro – nog altijd 16 miljoen te weinig. De rest van het bedrag moet van de volgende Vlaamse regering komen. Bovendien wil het KMSKA meer eigen middelen gaan sprokkelen: sponsoring door bedrijven, friendraising voor de restauraties of educatieve ateliers. Ook events als recepties of galadiners moeten kunnen. Op 1 januari werd het trouwens officieel een vzw in plaats van een overheidsinstelling, naar het voorbeeld van onder meer het Amsterdamse Rijksmuseum, de Londense National Gallery en het Madrileense Prado – om zo, ook financieel, meer autonomie te krijgen.

Dicht museum, dood museum?

Uit het oog, uit het hart: dat geldt ook voor een museum dat zo lang de deuren sluit. Het KMSKA werkte intussen wel mee aan expo’s in het buitenland en leende zo’n 1700 stukken uit – goed voor de onderlinge relaties. Het eigen restauratieatelier functioneert, de sluiting is het perfecte moment om enkele werken onder handen te nemen. Daarnaast werden twintig artists in residence aangesproken, muzikanten, theatermakers en gezelschappen die als ambassadeurs creatief met de collectie aan de slag gaan. Het Zesde Metaal beet in december de spits af met de nieuwe ep Meesters, songs geïnspireerd door bekende stukken in het KMSKA, erg toepasselijk gepresenteerd op de werf. Voor de uiteindelijke opening komt er nog een reclamecampagne van twee jaar, dan opent het museum mét een nieuwe naam.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content