Heilige plekken zijn schatkamers voor de natuur

Een internationaal onderzoeksteam ontdekte dat heilige plaatsen vaak een schat aan biodiversiteit herbergen. Wat hen betreft mogen beschermheren en -dames van heilige plekken wat vaker de handen in elkaar slaan met natuurbeschermers.

‘Wereldwijd vind je lokale gemeenschappen die vrijwillig stukken natuur beschermen omdat die voor hen een belangrijke religieuze betekenis hebben. Dat zie je in Ethiopië, Marokko, Italië, China of India’, zegt Tobias Plieninger, onderzoeker naar sociaal-ecologische interacties in landbouwgemeenschappen.

Zo’n heilige natuurplaatsen zijn plekken waar traditionele mythes en verhalen samenkomen met ecologische kennis en natuurbescherming. De plekken vormen een netwerk aan informele natuurreservaten, legt Plieninger uit, naast de formele natuurgebieden die door overheden worden beschermd.

Heilige begraafplaatsen

Voor hun studie richtten onderzoekers van de universiteiten van Kassel, Göttingen en Koerdistan zich op heilige plaatsen in Iran. Wat opviel was dat onder meer in de woelige grensregio met Irak de natuurprogramma’s die door de overheid worden georganiseerd vaak tekortschieten en de natuur er zwaar onder druk staat. De heilige plekken en begraafplaatsen in deze streek bleken veel beter geconserveerd en de biodiversiteit was er bijzonder rijk, terwijl de bescherming niet formeel geregeld was.

‘De 22 heilige bossen die we hebben onderzocht bevatten samen 20 procent van de flora uit de hele regio

Ook in de rest van het Midden-Oosten zijn zo’n heilige plaatsen, soms ook ‘heilige bossen’ genoemd, heel gebruikelijk. Vaak behoren ze toe aan een moskee of een begraafplaats en is het gebruik ervan strikt geregeld. Ook al gaat het meestal om eerder kleine gebieden, toch blijkt uit dit onderzoek dat ze rijk zijn aan biodiversiteit en tal van ecosysteemdiensten bieden.

Een vijfde van alle flora

‘Mensen zien deze plekken als de verblijfplaatsen van hun voorouders’, zegt onderzoeker Zahed Shakeri die zelf opgroeide in Baneh, de provincie waar het onderzoek plaatsvond. ‘Het goed onderhouden en intact houden van deze plaatsen is een blijk van respect naar de overledenen.’

Het team ontdekte dat de taxonomische diversiteit in heilige bossen vele malen hoger is dat in het omliggende gebied. Ook de samenstelling van de planten is fundamenteel anders. ‘De 22 heilige bossen die we hebben onderzocht bevatten samen 20 procent van de flora uit de hele regio’, zegt Shakeri. ‘Bovendien ontdekten we verschillende bedreigde plantensoorten en ook dieren die elders onder druk staan.’ Hij waarschuwt wel dat door veranderende gebruiken, de bevolkingsgroei en het verlies van traditionele geloofsovertuigingen, heilige plekken wereldwijd afnemen.

Taboe om natuur te misbruiken

Om een goed beeld te krijgen van de beweegredenen waarom lokale mensen de heilige plekken respectvol bejegenen en de natuur er zo intact mogelijk willen houden, deden de onderzoekers interviews met 205 bewoners uit 25 dorpen. Vooral de spirituele waarden en het belang aan cultureel en religieus erfgoed kwamen daaruit naar voren alsook het geloof dat het een taboe is om op deze plekken te jagen, aan landbouw of boskap te doen of er wegen aan te leggen.

Volgens de onderzoekers is het belangrijk om de gevoelens en gebruiken van deze mensen te herwaarderen en er het ecologische voordeel van in te zien. Verder denken ze dat het belangrijk is om bij jongeren meer bewustzijn bij te brengen over het feit dat sociale dynamieken en culturele gebruiken betekenisvol zijn voor natuurbescherming. ‘Zo’n bioculturele benadering van natuurbehoud, die rekening houdt met verschillende wereldbeelden en kennissystemen, zou sociale taboes en het daaraan gekoppelde landgebruik kunnen vertalen in sociaal aanvaardbaar en ecologisch effectief natuurbeheer’, concludeert Plieninger.