Hoe A.S. Adventure vrouwen in Kenia financiële zekerheid geeft: ‘Manden weven heeft ons leven veranderd’

Koop je een Ayacucho-jas, -trui of -muts bij A.S. Adventure, dan lees je op het etiket dat een deel van je centen naar Solid gaat, een vzw die in het zuiden sociale projecten financiert. Waar dat geld terechtkomt? Wij zochten het uit in Kenia.

Een twintigtal vrouwen dansen op het ritme dat ze zelf met hun voeten aangeven. Doef. Doef-doef. Een vrouw heeft een schouderriem vol bungelende kroonkurken omgebonden en schudt haar schouders voor een extra muzikaal accent. Hun hele lichaam wiegt terwijl ze telkens hetzelfde zingen. Dat ze blij zijn dat we hier zijn. En dat ze manden weven die ze naar ‘mama Lora’ brengen. De kleurrijke parade danst naar een nieuw halfopen gebouwtje tussen de bomen. Vier muren, een golfplatendak, een watertank en één kamer met een deur; het is het nieuwe gemeenschapshuis waar de vrouwen van Kisimenyi samenkomen om – beschut tegen regen en zon – manden te weven en op te slaan. Terwijl Lore Defrancq wordt bewierookt om het ondersteunende werk dat haar organisatie Hadithi doet voor deze vrouwengroep, lijsten haar rechterhanden Mercy en Kate de manden op die ze vandaag meenemen. De kans bestaat dat je zo’n mand in huis hebt, want ze zijn in België te koop bij onder andere Juttu. De kans bestaat ook dat jij persoonlijk hebt bijgedragen aan de bouw van dit gemeenschapshuis, als je iets van Ayacucho in huis hebt. Dat zit zo.

Jezelf overbodig maken

Aannemersfamilie Verelst richtte in 2000 Solid op, een vzw waarmee ze in het begin wereldwijd projecten steunde die haar waardevol leken. Omdat ze aannemers waren, wilden ze graag zelf iets opbouwen, gefocust op één plek. Dat werd Ayacucho, Peru, legt Inge Overmeer uit. ‘De filosofie van Solid is er een van ondernemerschap. We leveren geen voedselpakketten en boren geen waterputten, maar willen kwetsbare groepen ondersteunen door iets op te zetten waar ze op langere termijn een vast inkomen mee kunnen verdienen.’ Solid startte een paar landbouwprojecten, maar merkte snel dat er een probleem was met tienerzwangerschappen, dus regelden ze ondersteuning voor die meisjes. Niet-opgeleide vrouwen vinden moeilijk werk in de regio, dus begon Solid een breiatelier, en ook een crèche, als opvang voor de kinderen van de breisters. Met de winst van de landbouwprojecten en het atelier steunt Solid sociale projecten. Opleidingen over landbouw, ondernemen, gezondheid en persoonlijke ontwikkeling, bijvoorbeeld. Ze runnen een modelboerderij als opleidingscentrum en helpen lokale boeren hun quinoa voor een eerlijke prijs te verkopen.

Toen A.S Adventure in 2009 een huismerk voor buitenkledij en -materiaal opstartte, werd gekozen voor de naam Ayacucho. Niet om exotisch te klinken, maar omdat een deel van de opbrengst van het merk elk jaar weer naar Solid gaat. Na 12 jaar heeft Solid in Peru 65 mensen in dienst, vertelt Inge Overmeer. De hele operatie wordt lokaal geleid door Peruanen. ‘Dat is ons doel: onszelf overbodig maken.’ Wegens veel ervaring met gemeenschapsopbouwend werk besloot Solid de vleugels uit te slaan. ‘In Indië hebben we in de Ranchi-streek een weef- en naaiatelier opgestart om werk te creëren voor kwetsbare vrouwen en lokale wevers. We geven er ook naai- en borduurtrainingen en met de opbrengst bieden we hulp aan kinderen die het slachtoffer zijn van slavernij en uitbuiting.’ In Afrika steunt Solid sinds vorig jaar Hadithi, een initiatief van de Belgische Lore Defrancq. En daarom wandel ik nu dus achter een groep dansende vrouwen aan, richting gemeenschapshuis.

Weven om te leven

‘Sisal manden weven is een deel van onze traditie’, vertelt Hilder Mwawana, de voorzitster van de vrouwengroep in buurdorp Jora. Ze is naar Kisimenyi afgezakt voor de opening van het gemeenschapshuis. ‘De meeste vrouwen van Taita-afkomst leerden weven van hun moeder of grootmoeder. Het is moeilijker dan het eruitziet. Voor een mooie, stevige mand moet je de spanning bij het weven net goed krijgen. Je bent toch algauw een paar dagen bezig aan een mand. We gebruiken ze gewoon zelf. In huis, om spullen, bloem, mais of ander eten in te bewaren, of om onze groenten naar de markt te vervoeren. We willen ze ook graag verkopen, voor extra inkomsten.’

Extra inkomsten zijn zeer welkom, want de inwoners van deze Taita-Taveta regio in het zuidoosten van Kenia hebben het moeilijk. Ongeveer de helft van de bevolking leeft in armoede en heeft geen job. Veel gezinnen proberen te overleven van de landbouw op hun eigen kleine stukje grond, maar in een regio die constant te lijden heeft onder droogte, zorgt dat voor onzekerheid en honger. Amper geld voor eten betekent helemaal geen geld voor school, waardoor veel kinderen niet verder raken dan de basisschool. Amper 23% van de tieners volgt middelbaar onderwijs. De levensverwachting in deze streek is 57,5 jaar, zo’n tien jaar minder lang dan de doorsnee-Keniaan. Slechte gezondheidszorg, gebrek aan sanitair, elektriciteit en maar 42% van de huizen die toegang heeft tot drinkbaar water: het speelt allemaal mee.

‘Manden verkopen betekent wat meer zekerheid. Eten en kinderen die naar school kunnen’, legt Hilder uit. ‘Sommige vrouwen gebruiken het extra geld voor een watertank of zonne-energielampen, om kippen te kopen en te kweken, of zelfs om een bedrijfje op te zetten. Als naaister bijvoorbeeld. Vaak is de opbrengst van hun manden de enige bron van inkomsten. Violet, een van de dames in mijn groep in Jora, is een weduwe met acht kinderen en elf kleinkinderen. Mais verbouwen kon ze niet meer nadat haar man stierf, dus nu verdient ze geld met manden weven. Het is minder zwaar voor haar lichaam, ze kan het thuis doen en haar jongste ging als eerste in het gezin naar de middelbare school.’

Al eeuwenlang worden er manden geweven in deze gemeenschap, maar ze ook daarbuiten verkocht krijgen was lang niet eenvoudig, legt Rosemarie, voorzitster van het lokale collectief, uit. ‘We zagen dat er manden verkocht werden op lokale markten en in winkels, maar wisten niet hoe we onze producten daar konden krijgen. Dankzij Lore worden ze vandaag zelfs in Europa en de VS verkocht. Dus Lore, God bless you.’

Van Afrika tot in Amerika

Een wit geitje, dat krijgt Lore Defrancq als geschenk bij de opening van het Kisimenyi-gemeenschapshuis. Een groot cadeau, maar Lore en Hadithi hebben dan ook echt een verschil gemaakt in het leven van deze vrouwen. ‘Ik kwam hier in 2011 terecht omwille van de liefde’, vertelt ze. ‘Ik werd verliefd op Rob, die in Rokinga voor Wildlife Works werkte. Zij leasen land van privé-eigenaren tussen de twee Tsavo Nationale parken en laten daar de natuur weer haar gang gaan zodat planten en dieren er alle vrijheid krijgen. Olifanten, giraffen of leeuwen die vroeger problemen veroorzaakten op boerderijen kunnen nu weer vrij bewegen. Dat wildlife sanctuary genereert meer dan 300 jobs, onder andere voor rangers.

Daarnaast runt Wildlife Works een aantal kledingateliers, een zeepfabriekje en een informatiecentrum, en verkoopt het project ook carbon credits. De opbrengst gaat voor een derde naar Wildlife Works, voor een derde naar de landeigenaars en voor een derde naar de gemeenschap in de vorm van sociale projecten. Dankzij Robs werk zag ik wat de problemen zijn waar vrouwen in deze regio mee te maken hebben. Armoede en werkloosheid, een gebrek aan familieplanning, gebroken gezinnen, geweld en incest. Door alcoholisme en druggebruik bij de mannen staan veel vrouwen er alleen voor. Ik leerde de vrouwengroepen kennen via de sociale programma’s van Wildlife Works en ontdekte dat die vrouwen echt mooie manden maakten, maar geen klanten hadden. Dus besloot ik hen te helpen. Het is een traditioneel ambacht, ecovriendelijk, iets wat iedereen gewoon thuis kan doen en bovendien een creatieve manier om geld te verdienen. Ik dacht in de eerste plaats aan toeristen, maar vond al snel ook klanten in Europa, het VK en de VS.’ Als naam voor haar initiatief koos ze Hadithi. Dat is Swahili voor verhaal. Het idee is dat je het verhaal achter je mand kent, omdat je weet wie hem geweven heeft.

Opgegeten door olifanten

‘Dat eerste jaar heb ik voor 4000 euro manden gekocht’, lacht Lore. ‘Gelukkig vond ik vrij makkelijk klanten en het afgelopen jaar spendeerde Hadithi bijna 100.000 euro.’ Vandaag werken ze met 35 groepen samen en bezorgen ze zo 850 vrouwen een inkomen. Naast Lore zorgen er ondertussen drie lokale jonge vrouwen, Mercy, Kate en Aggy, voor de logistiek en gemeenschapsontwikkeling. De winst die Hadithi maakt gaat integraal terug naar die vrouwen, in de vorm van een faire prijs voor hun manden, maar ook in ondersteuning en opleidingen. ‘In een dorp als Jora, waar oorspronkelijk één vrouwengroep actief was, zijn er vandaag al vier. De laatste groep bestaat uit dochters van de eerste. De productie steeg toen de vrouwen ontdekten dat hun vriendinnen bijverdienden, en de kwaliteit verbeterde omdat we streng zijn bij onze aankopen. Ook dat is belangrijk, net als opleidingen organiseren, over manden weven en sisal verven, maar ook over met geld omgaan en ondernemen.’ De organisatie helpt de groepen ook praktisch. Vroeger vonden de vrouwen moeilijk goede sisal. Hun eigen planten werden weleens door olifanten opgegeten en grote plantages verkopen alleen in bulk. ‘Als vertegenwoordiger van 35 groepen kan ik wel met die producenten onderhandelen en zo de groepen aan kwalitatieve, betaalbare sisal helpen.’

Hadithi ondersteunt ondertussen ook andere handwerkateliers, zoals de Bugata Disabled Self Help Group, die kleurrijke safaridiertjes naait, en twee Masai-groepen die traditionele kralenjuwelen maken. Vorig jaar kwam er voor het eerst steun van Solid. ‘De vrouwengroepen benadrukten al een tijdje het belang van een gemeenschapshuis, maar dat kost geld. Geld dat we niet hadden’, legt Lore uit. ‘Dankzij de donatie van Solid hebben we zowel hier in Kisimenyi als in Makwasinyi een gebouwtje afgewerkt. Het geld wordt ook gebruikt om trainingen op te zetten zodat nieuwe vrouwengroepen de kneepjes van het weefvak kunnen leren.’

Trots en zelfstandig

Hilder en haar Jora-groep hebben niet op Hadithi en Solid gewacht om een gemeenschapshuis te bouwen. ‘Wij zijn zelf aan de slag gegaan, met geld van onze mandenverkoop. Omdat we het belangrijk vonden. Het is veel meer dan een kamer waar we samenkomen om te weven. Het is een veilige en een sociale plek. Niet iedereen is even goed in alles. De een heeft het geduld om les te geven, de ander kan heel ingewikkelde patronen weven. Door samen te werken, ontdekken we wat onze specifieke talenten zijn. We leren van elkaar. Over weven, maar ook over relaties, kinderen opvoeden en het leven. Als je met een probleem zit, praktisch of persoonlijk, kan er altijd wel iemand helpen. Een van onze oudste leden is 95 en ontzettend wijs. Op die manier wordt een gemeenschapshuis een soort council of elders.’ De vrouwengroepen zijn niet alleen een plek voor emotionele steun. Table-banking, waarbij vrouwen elkaar onderling geld lenen, verloopt vaak via deze coöperatieves en ook een lokale organisatie als Zawadisha vindt haar klanten via deze weg. Zij geven microleningen voor de aankoop van watertanks, dakbedekking, matrassen, zonne-energielampen en veilige kookstoven en voorzien opleidingen over hoe je bijvoorbeeld je watertank kunt gebruiken om geld te verdienen of hoe je beter voor je kippen zorgt.

‘Manden weven heeft ons leven veranderd.’ Hilder glimlacht. ‘Vroeger weefden we als we in de stemming waren, nu is het een business. Eentje die ons niet alleen materiële voordelen oplevert, maar ons ook sterker maakt. Als je van landbouw leeft, ben je afhankelijk van omstandigheden. Droogte betekent geen oogst en dus honger. Nu hebben we ons lot in eigen handen. Vooral als je er alleen voor staat met je gezin is dat essentieel. Dat we een groep zijn is ook belangrijk. Als ik een vraag voor de overheid heb, bijvoorbeeld in verband met de aankoop van een leer-naaimachine of een opleiding, dan sta ik daar als voorzitster van een groep trotse, zelfstandige vrouwen, en niet gewoon als Hilder.’

Zo zie je maar, je gezellige Ayacucho-fleece of warme slaapzak maakt niet alleen je eigen leven net iets beter.