Expeditie Borealis: fotograaf Jeroen Toirkens reisde door de oerbossen

Dertig procent van alle bomen op aarde staat in de zogenaamde boreale zone, een cirkel die zich uitstrekt over Europa, Azië en Noord-Amerika. De Nederlandse fotograaf Jeroen Toirkens maakte acht reizen door de oerbossen en bundelt de beelden straks in het boek Borealis. Een gesprek over een avontuur tussen woud en hout.

Je boek brengt de boreale zone in beeld. Welke bossen zijn dat?

‘Amerikanen spreken over The Great Northern Forest, maar bekender is misschien het Russische woord taiga. De bomen strekken zich uit over Alaska in het westen en gaan over in de bossen van Canada. Aan de overkant van de Atlantische Oceaan gaat het bos verder, via Schotland en de bossen van Scandinavië naar het enorme woud van Rusland, dat zich uitstrekt tot aan de Beringstraat, en dan zijn we de wereld rond en terug in Alaska. Het is de grootste vegetatiezone ter wereld.’

Iedereen kent het regenwoud, en zeker het Amazonewoud. Waarom kent bijna niemand die boreale zone?

‘Die vraag heeft een ingewikkeld antwoord. Bij de Amazone bijvoorbeeld spelen allerlei belangen en dus komt er meer lobbywerk bij kijken. Temperaturen liggen er ook hoger en de regio trekt toeristen, dan zijn er automatisch meer ogen op gericht.’

Hoe avontuurlijk is reizen door noordelijke bossen?

‘Het zijn zeker geen luxetrips (lacht) Het avontuur maakt deel uit van de reis. De research alleen al nam twee jaar in beslag. We (de fotograaf en zijn medereiziger, journalist Jelle Brandt Corstius, red.) sliepen in houten hutten, soms bij min veertig graden, afgezonderd van de wereld. We verbleven op geïsoleerde plekken, enkel bereikbaar met een watervliegtuig. Vaak konden we wekenlang niet communiceren met de buitenwereld, of enkel met een satelliettelefoon.’

Het boek vertelt verhalen van bosbewoners, zoals brandweermannen die bosbranden bestrijden of onderzoekers die in het woud leven. Zijn bosbewoners een ras apart?

‘Dat denk ik wel. Ze zijn op een bepaalde manier vergroeid met het woud. Vaak halen ze er een inkomen uit – denk aan houtkappers – en tegelijk zouden ze het bos beschermen met hun leven. Er zit veel dualiteit in de relatie.’

Kan het dat we ons anders voelen als we een bos binnenwandelen?

‘Daar bestaat geen twijfel over! De lucht wordt anders, de geluiden klinken anders. Het bos is een plek waar je beschutting voelt. Bomen zijn vrijgevig: ze omringen je niet alleen met schaduw, ze geven ook een gevoel van veiligheid. Tegelijk hebben ze onze bescherming nodig. Ze zijn even kwetsbaar als wij.’

Het boek ademt een zekere tristesse. Waar komt die vandaan?

‘Vind je dat? Het was niet onze bedoeling om trieste verhalen te vertellen. Ik denk dat het veeleer een combinatie is van realiteit, poëzie en nostalgie. Je kunt er natuurlijk niet omheen dat bossen sterk bedreigd worden.’

Heb je iets bijgeleerd over bomen, iets wat je voordien niet wist?

‘Dat ze met elkaar communiceren. Ze wisselen grondstoffen uit via schimmels die de wortelsystemen van bomen met elkaar verbinden. Onder de grond is er een levendige marktplaats van mineralen en suikers.’

Per verkocht exemplaar gaan jullie bomen planten, ook om de CO2-uitstoot van de reizen te compenseren. Bij veel organisaties hebben consumenten geen idee waar bomen geplant worden. Bij jullie is de locatie wel gekend?

‘Ja, omdat je ze beter niet eender waar plant. De locatie moet goed gekozen zijn. De Schotse organisatie Trees for Life zal onze bomen planten in de vallei Glen Affric. Daar staan zogenaamde granny pines, grootmoedersbomen. Die oude, solitaire dennen verdwijnen binnenkort omdat ze hun sterfdatum naderen en er zijn onvoldoende opvolgers, omdat edelherten er jonge naaldbomen opvreten.’

Als je zoveel maanden tussen bomen leeft, worden ze dan je vrienden, zoals Jelle Brandt Corstius in het boek schrijft?

‘Dat is misschien te sterk uitgedrukt (lacht), maar je gaat ze wel respecteren. Je neemt het bos nooit meer voor lief.’