Johannes Vermeer

Johannes Vermeer liet slechts een dertigtal schilderijen na. Hun thematiek had niets uitzonderlijks: verstilde interieurs. Toch zijn er weinig schilders wier leven en werk zoveel vragen oproept als Johannes Vermeer.

Gebruikte Vermeer lenzen of camera’s? Wat verklaart die onbeschrijflijke sereniteit van zijn taferelen? En waar komt dat ongrijpbare licht vandaan? Alsof, zoals Elen Portnoy schreef, niet Vermeer zelf maar God het had geschilderd. Vandaag weet nog steeds niemand met zekerheid hoe hij zo volmaakt schilderen kon.

Schilder van het licht

Wat nu al drie eeuwen lang alle kunstliefhebbers behekst, is zijn vermogen om het licht van de mensen en de dingen te doen afstralen alsof het hier en nu ook afstraalt op wie kijkt. Het daglicht dat uit een raam aan de linkerzijde binnenvalt, verdeelt de sobere ruimte in klaar geproportioneerde maar zacht in elkaar overgaande donkere en lichte zones, waarin nooit meer dan drie figuren in prachtige gele, blauwe en rode kleren oplichten.

In een bijna gewijde stilte gaan zij geheel op in een eenvoudige bezigheid die geen drukke bewegingen vergt. Iemand is verzonken in het lezen van een brief, iemand giet aandachtig wat melk uit een kan in een schaal, een ander staart droomverloren uit het raam of staat roerloos bij een muziekinstrument. Zij ontplooien een langzame, geconcentreerde, mentale activiteit.

Soms wordt de suggestie gewekt dat er iets gebeurd is of te gebeuren staat, met een emotionele betekenis: een verwachtingsvolle blik naar buiten, een houding van medeplichtigheid tussen twee figuren of, vaker nog, tussen een figuur en de kijker.

Magie

Waarin schuilt de magie van Vermeers schilderijen? Niet de figuren bewegen, het oog van de kijker wordt door de schakeringen van het geschilderde licht tot bewegen aangezet. Dan geschiedt het wonder: het licht brengt de voorstelling tot leven en verplaatst de kijker gelijktijdig in het gebeuren. Hij wordt er in opgenomen. Vermeer schept de illusie van duur en van momentane verbondenheid tussen het geschilderde en de waarneming ervan, zozeer dat je vergeet dat er geschilderd is.

Over het leven, laat staan de psyche van Johannes Vermeer zelf, is weinig bekend. Kleinzoon van een valsemunter, zoon van een herbergier annex kunsthandelaar. Rijk getrouwd en daarvoor van godsdienst veranderd van gereformeerd tot katholiek. Rustig leven in het provinciale Delft.

Weinig bereisd, vader van elf kinderen. Zelf wat kunst verhandeld, relatief weinig geschilderd, waarvan het meeste in opdracht van één en dezelfde mecenas. Vroeg gestorven, vermoedelijk aan een hartaanval.

In zijn tijd genoot Vermeer voldoende respect als vakman. Een tijdlang stond hij zelfs aan het hoofd van het Delftse schildersgild. Maar pas in de tweede helft van de negentiende eeuw, bij de opkomst van de fotografie, raakte de wereld overtuigd van zijn genie.

Toch kwam ook hij niet als een staartster uit het luchtruim vallen. Zijn schatplichtigheid aan Rembrandt, aan Pieter de Hooch, Gerard ter Borch en andere zeventiende-eeuwse genreschilders in de noordelijke Nederlanden, staat buiten kijf. Maar terwijl zij in hoofdzaak met de geest van hun tijd verbonden zijn gebleven, dringt het licht van ‘de sfinx van Delft’ door de eeuwen heen.

Vermeer en Delft

Johannes Vermeer werd in 1632 in Delft geboren en leefde en werkte er vrijwel zijn hele leven. Toen hij in 1675 overleed werd hij in de Oude Kerk in Delft begraven. Ten tijde van zijn dode was er niet voldoende geld voor een grafsteen. Pas in 1975 werd zijn graf voorzien van een sobere grafsteen die in 2007 werd vervangen door een mooiere steen voorzien van een Lucaspenning, het symbool van het St. Lucasgilde waar Vermeer lid van was.

Sinds 2000 bezit Delft een Vermeer Centrum waar je kennis kan maken met het leven, werk en de leefwereld van Johannes Vermeer.

Op zes plaatsen in Delft staan kubussen met informatie over het leven en werk van Vermeer. Je kan een de zogenaamde Kubuswandeling maken die je langs alle kubussen brengt.

Na deze wandeling kan je geheel in stijl overnachten in het Hotel Johannes Vermeer gevestigd in een voormalige sigarenfabriek. De kamers zijn vernoemd naar een schilderij van Vermeer en hebben allemaal een mooi uitzicht op Delft. In Hotel De Emauspoort kan je overnachten in een kamer die eruit ziet als het atelier van Vermeer.

Foto: Epa