Rood van woede: Jasna Rokegem ontwikkelt jurk die emoties projecteert

Noem sopraan Elise Caluwaerts gerust de Björk van de klassieke muziek. Samen met fashiontechdesigner Jasna Rok ontwikkelt ze momenteel een jurk waarop haar gevoelens worden geprojecteerd. Inclusief paniek, stress en onzekerheid. ‘Het is de eerste keer dat iemand zo naakt het podium opgaat.’

Stel dat iedereen in de zaal ziet hoe zenuwachtig je eigenlijk bent. Of dat je binnenin overkookt van woede terwijl je zo kalm en beleefd mogelijk probeert te zijn. Andere mensen die je gedachten kunnen lezen: da’s de overtreffende trap van naaktheid. Toch trekt sopraan Elise Caluwaerts binnenkort het podium op in een jurk waarop al haar emoties te zien zijn. Breinsensoren registreren haar gevoelens via hersengolven en die worden in real time vertaald naar kleuren en patronen op de jurk. Of beter gezegd: via die hersengolven kun je iemands emotionele toestand meten, zoals verlegen, ontspannen, gefocust, opgewonden, oncomfortabel en ga zo maar door. ‘Het is spannend en fantastisch tegelijk’, zegt Caluwaerts als we haar ontmoeten in Antwerpen. ‘Voor het publiek is het een extra manier om de muziek te beleven. Ze kunnen dan niet alleen luisteren naar de emoties in de muziek, maar ook zien wat ík erbij voel.’

Vorige zomer deed ze een eenmalig proefoptreden in een prototype van de jurk. Ze was toen curator van een interdisciplinair kunstevent in San Francisco: de ideale gelegenheid om een eerste demo van de jurk te testen voor publiek. Meteen werd pijnlijk duidelijk hoe eerlijk de jurk is. Caluwaerts: ‘De organisatie van de avond liep chaotisch en het concert liep veel vertraging op. Erg stresserend voor mij, ook al omdat ik een enorme jetlag had. Op een bepaald moment ben ik heel beleefd aan de organisatie gaan vragen of we zo snel mogelijk konden beginnen. Ik oogde kalm, maar mijn jurk was knalrood aan het flikkeren waardoor iedereen kon zien hoe nijdig ik vanbinnen was.’

De avond vond plaats in Legion of Honor, een onderdeel van de Fine Arts Museums of San Francisco. Omdat daar toen een grote Rubens-expo liep, mocht Elise Caluwaerts een avond cureren op de Vlaamse feestdag. Geen van de genodigden wist van het experiment. Maar de operafanaten die Elise inviteerde, waren achteraf laaiend enthousiast. Net als de wetenschappers en techneuten in de zaal. Experiment geslaagd.

Boeiend brein

Caluwaerts maakt de jurk samen met Jasna Rokegem. Ze werkt als Jasna Rok en omschrijft zichzelf liefst als future fashion specialist. Terecht, want ze weet evenveel van technologie en wetenschap als van mode. Elise ontdekte het werk van Jasna en zocht contact via een gemeenschappelijke vriend, kunstkenner Theo Vervliet. ‘Mode vind ik een fantastisch medium. Voor mij is het deel van mijn identiteit, op én naast het podium. Ik maak er een punt van zo veel mogelijk lokale en duurzame kleren te dragen en heel vaak zijn dat ook Belgische ontwerpers. Tegelijk ben ik ook al van kleins af gebeten door technologie. Virtual reality, augmented reality, videospelletjes: ik vind het allemaal geweldig. Toen ik Jasna’s werk ontdekte, was ik mindblown. Ik wist: met haar wil ik samenwerken.’

Gelukkig dacht Jasna daar net zo over. De twee kennen elkaar intussen twee jaar en zijn goede vriendinnen. Ze zitten zelfs in elkaars coronabubbel. Jasna: ‘Het is fantastisch om samen te werken met Elise. Ze is een heel rijke persoonlijkheid met zeer veel en zeer uiteenlopende interesses. Dat zie je ook aan de projecties op de jurk. Want: hoe interessanter het brein, hoe rijker en gevarieerder de resultaten. Mijn jurk – genaamd Braight (brain + bright) – is ook al gedragen door een Bollywoodster op de rode loper en door een belangrijke NASA-ingenieur, steeds met een ander resultaat. De eerste keer dat Elise de jurk droeg, wist ik niet wat ik zag. Zoveel verschillende patronen in zo’n korte tijd: dat had ik nog nooit gezien.’

kunstenaars en ondernemers

De prototype-jurk die Elise die avond droeg, kwam uit Jasna’s afstudeercollectie ‘Fashion on brainwaves’ uit 2015. Maar dan met verbeterde technologie. ‘Vergelijk het met een computer van vijf jaar geleden: die doet ook nog hetzelfde, maar wel stukken beter’, aldus Rokegem. ‘De jurk werkte prima, al was er één groot nadeel: de kleuren waren alleen te zien op haar rug. Niet ideaal voor een podiumact. Dus ga ik speciaal voor Elise een volledig nieuwe jurk ontwerpen. Het wordt een soort tweede huid waarop ik ga 3D-printen.’ De komende maanden zal Elise tijdens het zingen constant een breinsensor (of EEG) dragen. Met die enorme hoeveelheid data gaat Jasna dan aan de slag om Elises brein te analyseren. Op basis daarvan zal de jurk geprogrammeerd worden om haar hersengolven te visualiseren.

Momenteel zijn Jasna en Elise bezig aan een financieringsronde voor hun project, dat ze ‘Opera on Brainwaves’ doopten. Ze kregen al subsidies van Stad Antwerpen en sloten een partnership met de haven. Ook de Universiteit Antwerpen is aan boord. ‘We stappen af van het pure mecenaat. Geen eenrichtingsverkeer dus, maar deals waar iedereen beter van wordt. Zo reserveren we de première voor Antwerpen, in ruil voor een stuk van het stadsmarketingfonds. Het wordt een concert voor een groot en breed publiek, waarschijnlijk in de openbare ruimte. Sowieso niet binnen de – nog altijd best elitaire – muren van de opera’, vertelt Elise. ‘Voor de haven zullen we een concert geven tijdens een buitenlandse handelsmissie. Zo dragen we Antwerpen en België uit als pionier op het gebied van mode en technologie.’

Eigenlijk had het project al in april moeten starten, maar corona stak daar een stokje voor. Ze zoeken nu nog enkele partners zodat ze voldoende geld bij elkaar hebben om te starten. Jasna: ‘Wij zijn allebei én kunstenaar én ondernemer. Dat zijn twee jobs, elk met een heel andere set vaardigheden. Als artiest word je verondersteld vooral vanuit je gevoel te werken en creatief te zijn. Terwijl je als ondernemer zakelijk, gestructureerd en goed geconnecteerd moet zijn. Continu schakelen tussen die twee, is enorm vermoeiend. Voor de kunst is deze situatie een slechte zaak, omdat enkel de artiesten overblijven die óók kunnen ondernemen.’

Empathiemachine

Elise werkt al jaren op die manier. Als freelance solist is ze niet gebonden aan een huis of een gezelschap. Haar leven omschrijft ze als hectisch. ‘Maar ik hou ook van die dynamiek.’ Ze werd geboren in Brussel, maar is nog zelden in ons land. Na verschillende jaren New York, woont ze nu gedeeltelijk in Londen. ‘Dit project met Jasna is me zo dierbaar, omdat het zo eerlijk is, en omdat het zo dicht ligt bij de grote emoties van opera.’ Haar liefde voor klassieke muziek heeft Elise nooit gehinderd om de vernieuwing te zoeken. Je treft haar opvallend vaak in multimediale producties. En het is geen toeval dat drie orkesten haar vroegen als gamechanger. Maar heeft klassieke muziek die technologische saus wel nodig? ‘Zeker niet. Die muziek is zo fantastisch en zo sterk dat ze op zichzelf staat. Dat bewijst ze al eeuwenlang. Maar je krijgt echt iets fantastisch wanneer je die vernieuwende schwung loslaat op klassieke muziek. Door het contrast is de esthetische schok groter. Je spreekt een nieuwe doelgroep aan en geeft je trouwe publiek een nieuwe beleving. Ik vind dat een experiment waard’, aldus Elise. ‘Wat Björk doet met bijvoorbeeld virtual reality vind ik fantastisch. Maar je krijgt pas echt iets fantastisch als je haar vernieuwende schwung loslaat op nóg betere muziek: klassieke muziek dus.’

De technologie die Jasna in haar kleren steekt, is geen spielerei. Voor haar draait alles om empathie. ‘Als je letterlijk kunt zien hoe iemand zich voelt, dan helpt dat om je in de ander in te leven. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn voor autistische kinderen. Ouders of begeleiders kunnen zo veel beter inschatten of ze wat extra aandacht nodig hebben of juist liever met rust gelaten worden.’ Zo bewijst Jasna – die haar atelier omschrijft als ‘labo’ – dat technologie verre van koud of onmenselijk is.

Voor Jasna en Elise is de jurk nog maar het begin van ‘Opera on Brainwaves’. Zo zouden ze op termijn graag ook de emoties van het publiek capteren en die terugsturen naar Elise. Zodat het publiek ook interactief is en bepaalde emoties versterkt kunnen worden. ‘Emotie is besmettelijk. Zit je naast een blij iemand, dan word je zelf ook blij’, aldus Elise. ‘Dat is de kracht van opera: het is een empathiemachine. Jasna: ‘Behalve meer interactiviteit, willen we ook experimenteren met virtual en augmented reality. En misschien ook wel met gamingelementen. Waarom niet? De mogelijkheden zijn eindeloos en dit is een heel ambitieus project.’