In het borduurwerk van vandaag zijn heden en verleden vervlochten. Het erfgoed uit de archieven van het beroemde Maison Lesage wordt in de ateliers van het bedrijf met nieuwe technologieën gekruid en dat levert pure pracht op. En ook de toekomst oogt mooi, want al die deskundigheid wordt doorgegeven.
Op de oevers van het Canal de l’Ourcq, in het noordoosten van Parijs, hebben de geheimen van de couturehuizen die een band hebben met de métiers d’art een nieuwe thuis gevonden. De nieuwe gebouwen in Pantin beslaan 5000 m². De lichtstad lijkt ver weg, de rue de la Grange Batelière eveneens. In 2013 nam Maison Lesage afscheid van het pand waar het bedrijf zo ongeveer geboren werd en streek het hier neer. Daarmee zegde het een negentiende-eeuwse, Zola-achtige sfeer vaarwel en belandde het in de eenentwintigste eeuw. Met in zijn kielzog een kunstambacht dat haast zo oud is als de mensheid zelf en waarin een glansrol is weggelegd voor garen,lovertjes, pailletten, lint, naalden en de beroemde Lunéville-haak.
In deze heldere ruimte pronkt de archiefzaal met haar rekken en met haar kastanjebruine, zorgvuldig gelabelde opbergdozen. Tientallen stalen op een grote tafel trekken onze aandacht. We mogen ze van dichtbij bewonderen, we mogen ze zelfs aanraken. Zonder handschoenen. Een voorrecht, dat beseffen we maar al te goed. Dit is ’s werelds grootste collectie coutureborduurwerk, fournituren inbegrepen, hetzij ruim zestig ton passementstrookjes, strassteentjes, linten, parels, geïriseerde kristallen en cabochons die de eeuwen hebben getrotseerd. Want het in 1858 opgerichte bedrijf was zo verstandig om al vanaf het begin alles zorgvuldig te bewaren, 75.000 geïnventariseerde stalen, waarvan sommige meer dan 100 jaar oud. Veel hebben die evenwel niet te vrezen, tenzij dan vocht en brand. De lucht is hier zuiver en stikstofvrij. En voor het overige ziet directrice Murielle Lemoine erop toe dat de stalen niet kreuken en – nóg belangrijker – dat ze de creativiteit voeden, dat ze ‘levend’ blijven.
Al ruim drie decennia verdiept ze zich in het erfgoed van Lesage en brengt ze veelvuldige bezoeken aan de ateliers van het bedrijf en aan de bevriende couturehuizen die op dit vakmanschap een beroep doen: Dior, Valentino, Louis Vuitton, Alexandre Vauthier en Chanel. Al moet het gezegd dat Mademoiselle Chanel zelf nooit wilde samenwerken met Lesage omdat haar rivale Elsa Schiaparelli er haar collecties liet borduren.
Maar dat veranderde met de komst van Karl Lagerfeld in 1983. De uiterst productieve ontwerper doet voortdurend een beroep op de diensten van dit instituut, dat sinds 2002 deel uitmaakt van de Chanel-dochter Paraffection. Net als andere métiers d’art – verenmakers, laarzenmakers, een hoedenmaker, een edelsmid, fabrikanten van handschoenen, knopen, versieringen, stoffen bloemen… – die de Parijse haute couture naar ongekende hoogtes hebben getild en dat vandaag nog altijd doen. Bedoeling: vertrekken vanuit dit rijke verleden om het heden zonder taboes uit te vinden, de uitzonderlijke métiers bestendigen en vorm geven aan de toekomst.
Persoonlijk accentje
Op de eerste verdieping zitten de borduursters – en ook de enige borduurder van het bedrijf – over hun werk gebogen. Ze hebben al hun aandacht en vaardigheid nodig voor de cruisecollectie van het merk met de twee verstrengelde C’s. In een hoek van het atelier, op een borduurraam dat het even rustig aan mag doen, prijkt een participatief borduurwerk. Eerst waren er 150 uren werk nodig om er een vlucht vogels op te borduren. Vervolgens mochten 800 klanten er in de fonkelnieuwe Chanel-flagshipstore in Seoel een persoonlijk accentje op aanbrengen. Voor velen was het de eerste keer en dus verraadt het werk hier en daar de onhandigheid van een beginneling. Deze toegepaste kunst vergt namelijk bijzonder veel fijngevoeligheid: je hebt ze in de vingers of niet. Naar het schijnt duurt het tien jaar om een borduurster op te leiden. Het is een vak dat je in de eerste plaats leert door anderen na te bootsen, via trial-and-error, omdat anderen je hun kennis doorgeven, je begeleiden en hun knowhow met je delen.
Vandaag is een ietwat speciale dag. Vanessa Schindler, die op het tweeëndertigste internationale mode- en fotografiefestival van Hyères de Grand Prix du Jury en de Prix du Public won, ontdekt voor het eerst de gelabelde schatten van Lesage. Haar eerste plaats op het podium opent deuren, ze komt langs om ideeën op te doen voor de collectie die ze tijdens de volgende editie, in april 2018, zal voorstellen als erelaureate (zie p. 38). Ze wordt rondgeleid door Murielle Lemoine, die in de jury zetelde. In de archiefzaal buigen ze zich samen over de doos met de eerste stalen van het bedrijf. Plots beseft Vanessa Schindler welke waaier aan mogelijkheden voor haar opengaat. ‘Het is fantastisch om deze kans te krijgen, ik zal hier de grenzen van mijn fantasie kunnen verleggen.’
‘De technieken in deze eerste archiefdoos en de mix van materialen en van fournituren zijn ronduit ongelooflijk’, aldus een enthousiaste Murielle Lemoine. ‘Ik kijk er vaak naar, ook al gebruiken we vandaag heel andere materialen zoals plastic, hout, beton en leds, materialen waar we niet aan gewend waren… Kunstgrepen zoeken en vinden om te bewijzen dat alles mogelijk is, dat doe ik echt heel graag.’ De jonge ontwerpster haakt in en zegt dat ze op zoek is naar een mat materiaal, fluweel misschien. Ze speelt met het idee van namaakborduurwerk, ze wil echt en fake voortaan mixen. De directrice herhaalt dat er geen beperkingen zijn, dat ze bij Maison Lesage ‘het verleden in het heden gieten’. Het erfgoed van Maison Lesage doet nooit stoffig aan en dat heeft alles te maken met de bijzondere mentaliteit die hier vandaag nog altijd heerst. Een mentaliteit die maakt dat men zich door niets laat tegenhouden, dat jonge mensen hier inspiratie komen opdoen en het bedrijf tegelijk hun creativiteit inblazen, dat de nieuwe generatie klaarstaat. Daarvoor zorgt de Ecole Lesage, in 1992 opgericht door de grote François Lesage, die intuïtief aanvoelde dat je dit vak ‘hetzij één dag doet, hetzij een heel leven lang.’
Murielle Lemoine, directrice van Maison Lesage, en Vanessa Schindler, ontwerpster
Vijfendertig jaar geleden stapte ze voor het eerst bij Maison Lesage binnen. Ze zou een maand blijven. Een studentenjob. Vandaag staat Murielle Lemoine aan het hoofd van het bedrijf, in lijn met de wens die wijlen Monsieur Lesage formuleerde. Zoals hij beklemtoont ze dat niets onmogelijk is. ‘Met borduurwerk kan alles’, zo klinkt het opgewekt. Ze zegt dat ze popelt om te begrijpen hoe Vanessa Schindler te werk gaat. Schindler werkt aan een nieuwe collectie, een tiental silhouetten die in april 2018 te zien zullen zijn op het festival van Hyères. De winnares van 2017 heeft een jaar ervaring kunnen opdoen met de métiers d’art die door Chanel doelbewust werden samengebracht. ‘De dingen vanuit een andere hoek bekijken, radicaal durven te zijn in mijn projecten, het geluk hebben er een ambacht in te kunnen verwerken dat niet alleen tijd vergt, maar ook veel vaardigheid, een deskundigheid die van generatie op generatie is doorgegeven’, somt Vanessa Schindler op. ‘Het evenwicht vinden tussen mijn gebaren als designer, die in zekere zin een beetje brutaal zijn, en daar al die fijnzinnigheid in verwerken.’ Ze weet dat ze op Maison Lesage kan rekenen: hier verstaan ze de kunst om creativiteit de vrije loop te laten en zien ze erop toe dat het borduurwerk tot leven komt. ‘Monsieur Lesage speurde voortdurend naar talent,’ verduidelijkt Murielle Lemoine, ‘ik heb het gevoel dat ik zijn avontuur voortzet.’
Hubert Barrère, artistiek directeur van Maison Lesage
Hij ontmoette monsieur Lesage, ‘de absolute meester’, toen hij nog aan de Ecole de la Chambre syndicale de la couture parisienne studeerde. Hij stond hem schuchter op te wachten in de gang. ‘Wat doe je daar, mijn jongen?’, vroeg de borduurexpert. Later raakten ze bevriend en werd hij Lesages spirituele zoon, de man die vandaag waakt over de artistieke lotsbestemming van het bedrijf. Monsieur Lesage noemde zijn borduursters ‘mijn meisjes’, Hubert Barrère heeft het over ‘mijn feetjes’. De ontwerper heeft het graag over ‘de magie’, ‘het mirakel’ en ‘de menselijke vibratie van borduurwerk’. Hij zegt met Paul Valéry dat ‘borduursters de volharding hebben van een insect en het geloof van een mysticus’ en hij wijst erop dat ze blijk moeten
geven van ‘hartstochtelijk geduld’, willen ze de rode draad niet verliezen. En altijd houdt hij die ene knagende vraag voor ogen: hoe blijven we modern? Het antwoord? ‘Dankzij research, creativiteit, kennis, overdracht en natuurlijk innovatie, zo niet is het afgelopen. Borduurwerk is uitzonderlijk ‘levend’. Aangezien het leeft, is het eigentijds. En aangezien het eigentijds is, is het onze plicht om interesse te hebben voor wat er rondom ons gebeurt. Niet ons gezag laten gelden, maar ons ontvankelijk tonen. Dat is trouwens precies wat er gebeurt met Karl Lagerfeld. Of met Olivier Theyskens, met wie we zonet hebben samengewerkt. De aflossing van de wacht is verzekerd.’
Caroline Le Borgne, algemeen directrice van Lesage, en Laura Arguelle, hoofd van de weefafdeling van Lesage
Weven is haar domein, tweed is haar koninkrijk. Laura Arguelle was commercieel directrice van een merk dat stoffen verkocht aan Chanel tot ze, inmiddels bijna tien jaar geleden, hier aan de slag kon. ‘De tweedafdeling van Lesage was piepklein, we hebben eenvoudigweg het gaspedaal ingeduwd en de weefactiviteit is gegroeid. We werken nu voor zowel haute couture als prêt-à-porter en we hebben een Lesage-collectie gecreëerd die zowat overal ter wereld wordt verkocht, maar hoofdzakelijk in Azië en in de Verenigde Staten. Onze corebusiness bestaat er evenwel in om onze tweedstoffen en knowhow aan te bieden aan Chanel.’ Ze beseft hoe waardevol vers bloed is. Dat is nodig om de verbeelding te voeden. En ze weet heel goed dat ze absoluut ‘de impuls moet zien te vinden die de studio in de rue Cambon zin doet krijgen om onze stoffen te gebruiken’. Wanneer Karl Lagerfeld dus denim met een gouden weerschijn of franjes uit pailletten wil of wanneer hij haar vraagt om met plastic draden te weven, denkt ze even tevreden terug aan Monsieur Lesage: ‘Ik was dol op de manier waarop hij grip kreeg op een creatie.’ Als iets moet, is een mens op zijn vindingrijkst.
Caroline Le Borgne had ‘altijd al een zwak voor de métiers d’art‘ en is al veertig jaar algemeen
directrice bij Lesage. Ze heeft ook de leiding over de denktanks en de tweed- en borduurateliers van de Ecole Lesage. ‘De school werd gesticht tijdens de Golfcrisis, toen de borduursters niet veel te doen hadden. Ik vond het belangrijk de school om te vormen door ook een andere richting uit te bouwen die gericht is op kennismaking met de métiers d’art.’ Je ontmoet er nu dus ook vips van Chanel die een kijkje achter de schermen komen nemen en klanten die
komen ontdekken hoe alles in zijn werk gaat. Maar ook
mensen die verliefd zijn op de een of andere techniek en er hun job van willen maken of gewoon pareltjes op een kussen willen naaien bij wijze van meditatief tijdverdrijf.
Anne-Marie, borduurster (productieafdeling) en Flette, borduurster (ontwerpafdeling)
Anne-Marie ging bij Maison Lesage aan de slag op een mooie ochtend in oktober 1986. Flette was toen nog niet eens geboren. Anne-Marie borduurt al ruim drie decennia voor het bedrijf, Flette tweeënhalf jaar. ‘Als ik hier dertig jaar na datum nog altijd ben, zal ik het wel naar mijn zin hebben, zeker?’ zegt Anne-Marie. ‘Ik ben Britse en het maakt me gelukkig om iets te kunnen doen dat deel uitmaakt van het Franse erfgoed’, erkent Flette dan weer. Ze had nooit gedacht dat ze borduurster zou worden – vóór ze hier aan het werk ging, had ze zelfs nog nooit de Lunéville-techniek toegepast -, maar haar pad kruiste dat van Hubert Barrère, die er een lezing over gaf in het Royal College of Art in Londen, waar ze destijds studeerde. De dames hebben het even uitgerekend en stellen geamuseerd vast dat ze achttien jaar schelen. Al is dat van weinig belang, want ze spreken dezelfde taal. Als je met materialen bezig bent, zijn woorden soms overbodig. Je buigt je over een borduurwerk, je volgt de beweging van de naald of de haak, de soepele dans van de handen en van de vaardige en geduldige vingers, je bekijkt een staal ‘dat soms meer zegt dan duizend woorden’, je vraagt je af hoe je te werk moet gaan, je vindt oplossingen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
