Marijke-altijd-onderweg-Pinoy beweegt zich tussen set, podium, gezin en… de straat. Helmut Lotti is de zanger die zijn gezicht en stem al eens uitleent aan een goed doel. “Ik spring niet op elk project”, zegt Lotti. “Merde, ik zeg tegen alles ja”, zucht Pinoy.

Hun engagement groeide. Na ‘het kleine besef’ volgde bij de zanger en de actrice ‘de grote inzet’. Lotti werd als kind al geraakt door armoede en ongelijkheid, bij Pinoy duurde het even voor ze, na individueel verzet, voor massaprotest koos.

Lotti : “Mijn eerste betoging was voor betere fietspaden in Gent. De eerste keer dat wantoestanden me danig aangrepen was toen ik, elf jaar oud, in de klas naar een diavoorstelling keek over Haïti. Ik zag hoe kinderen rijst van de grond raapten en in hun mond staken. Mijn eerste actie voor het goede doel was crossen rond een voetbalveld. Twintig frank per ronde, kreeg ik. Ik zou er vijf lopen, het werden er vijftig. Ik kon niet stoppen.”

Pinoy : “Toen ik jong was, zei het me niets, in groep revolteren. Ik was met de liefde bezig, en met ontsnappen aan regels. Mijn protest was individualistisch, mijn politiek bewustzijn nihil. Thuis hoorde ik wel over solidariteit praten. Mijn grootmoeder heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog in haar huis een joodse familie laten onderduiken. Ook de strijd voor sociale rechten was me bekend, ik kom uit een arbeidersmilieu.”

Helmut groeide evenmin op in een aristocratisch midden. Helpt het, dat je schaarste hebt gevoeld, om later tegen ongelijkheid te strijden ?

Lotti : Dat weet ik niet. Je conditie onderga je. Ik moest kleren afdragen, dat was gewoon zo, en we gingen nooit op restaurant, maar er kwam altijd vers eten op tafel. Ik herinner me wel dat ik mijn vriendjes niet durfde uit te nodigen omdat we geen deftig sanitair hadden.

Pinoy (lacht) : Wij hadden een wc zonder spoeling, gewoon zo’n plank met een gat erin. We kenden geen armoede, er was genoeg maar…

Lotti :…nooit te veel. Ik ben ooit vol overtuiging in het project tegen Kinderarmoede gestapt. Ik wist dat armoede veel gezichten had en vaak in een taboesfeer zat. Genetische kenmerken, opvoeding, omstandigheden, het stelt je mee samen. Belangrijk voor mij was dat niets mij belemmerde om gelukkig te zijn. Mijn moeder was weerbaar en nooit ziek, maar stel dat ze kwetsbaar was geweest, wat dan ? Ik vind het hoe dan ook de plicht van elke maatschappij om mensen bij te staan die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Je kunt niet iedereen op dezelfde manier behandelen, je kunt hen hoogstens op dezelfde manier motiveren.”

Mag je schotten zetten tussen wie wel of geen kindergeld, een sociale woning of een uitkering krijgt ?

Pinoy : Absoluut niet.

Lotti : Daarom vind ik Hart boven Hard waar Marijke zich mee voor inzet, een bijzondere beweging. Ik zal niet snel meestappen in een politieke betoging, maar dit overstijgt de politiek, het gaat over menselijke solidariteit, over met zijn allen vóór iets zijn. Als je morgen in de miserie zit, wil je worden geholpen. Je laat niemand creperen, geen kind, geen terminale patiënt.

Waarom stap je niet graag mee in betogingen, Helmut ?

Lotti : Ik liep wel mee met Hart boven Hard én tegen de Lange Wapperbrug. Ik kies fundamenteel voor een betere levenskwaliteit, maar ik let een beetje op, ik spring niet op elk project. Ik wil een duidelijk verhaal blijven vertellen.

Pinoy : Voor mij is ook de artistieke vertaling belangrijk. Zo stop ik het grote verhaal op een andere manier in het kleine verzet. Ik merk dat mensen zich te weinig informeren, te subjectief naar ‘het andere’ kijken. Zelfs ik doe dat nog en dan denk ik : zie me weer links bezig zijn (lacht). Daarom treed ik vaak uit mijn comfortzone en stap ik mee in eigenzinnige film- en theaterprojecten met mensen die uit de psychiatrie komen, die op straat leefden of die geen papieren hebben. Als ik hen over hun leven hoor vertellen, besef ik dat ik niets weet. Hoe empathisch ik ook ben, hoe luid ik mijn overtuiging ook uitschreeuw, ik blijf toch in mijn veilige cirkel.

Empathie hebben is je kunnen inleven in de gevoelens van anderen. Net dat is de corebusiness van de artiest.

Lotti : Ik heb me ooit schuldig gevoeld, omdat ik veel geld verdiende met iets wat ik graag deed. Waarom kreeg ik die kansen, waar droeg het toe bij ? Ik vroeg het me vaak af. Tot ik weer een brief kreeg met : ‘Jouw cd heeft me door mijn ziekte heen geholpen.’ Dan dacht ik : ergens heeft het een betrekkelijk nut. Intussen ben ik op een leeftijd gekomen dat ik niet meer vrijblijvend liedjes zing. Ik breng alleen wat ik diep vanbinnen écht voel. Ook in mijn engagement probeer ik puur te zijn. Neem Unicef. Ze vroegen me in 1997 om ambassadeur te worden en ik zei meteen ja. Ik zie graag kinderen, ik wil me voor hen inzetten. Toen ik een tijdje later in echtscheiding lag, heb ik Unicef gevraagd of het wel koosjer was dat ik ambassadeur bleef. Ik vond dat een legitieme bedenking. Ik was bezig met het welzijn van de kinderen in de wereld, maar liet mijn eigen kind toch ergens in de steek. Bij Unicef vonden ze dat een overbodige vraag.

Marijke, jij lijdt aan chronische betogeritis. Waarom straatprotest ?

Pinoy : Revolte is nodig. Mijn grote voorbeeld is Rosa Parks, de Afro-Amerikaanse vrouw die het op een bus vertikte om recht te staan voor de blanke medereiziger. Na haar stille verzet kwam Martin Luther King en won de burgerrechtenbeweging nog aan belang. Ik geloof in het kleine verzet, én in het groepsgebeuren. Ik wil er best luidkeels deel van uitmaken.

Lotti : Ik ben minder extreem, ik analyseer iets meer, heb over veel zaken ook geen eenduidige mening of onvoldoende kennis, en dan voel ik niet de behoefte om er iets over te zeggen.

Pinoy : Ik ga soms aan stakersposten staan. Ik wil me buiten mijn artistieke perimeter begeven. De pracht van de diversiteit, motiveert me. Echt waar, zet me tussen gelijkgestemden en ik val in slaap. Ik heb de schuring nodig van mensen die vanuit hun verschillen tot gezamenlijke actie komen.

Wat is de beste manier om engagement te tonen ?

Lotti : Gericht voor doelen gaan, en je dan tonen, erbij zijn, dat ondersteunen. Helaas is cynisme overal aanwezig. Sommigen vinden je engagement ‘verdacht’.

Pinoy : Daar trek ik mij niets van aan. Ik ben nogal impulsief. Ik deed in 2011, samen met Luc De Vos mee aan een studentenactie in Gent, tegen zoveel dagen zonder regering. De jongelui zouden in hun ondergoed protesteren. Ook Luc zou strippen, bovenop de kiosk aan de Kouter, ik zou gewoon mijn zegje doen. Luc was verkouden en hield de kleren aan. Ik dacht : allee hop, en stond daar ineens in een lelijke bh en een nog lelijkere onderbroek. Nadien pas dacht ik : moest dat nu ?

Lotti : Is dat dan engagement of exhibitionisme ?

Pinoy (schatert) : Dat is wie ik ben. Ik smijt me en ik ben passioneel. Jij toch ook, Helmut ?

Lotti : Jawel. Maar ik bewaak die passie in de buitenwereld. Ik voel dingen opborrelen en verbijt ze. Ik vind dat ik me dat niet kan veroorloven, wellicht ben ik te lang gecast als ideale schoonzoon.

Pinoy : Maar dan wel de ideale schoonzoon met een hoek af.

Lotti : Hoe rock-‘n-roll ook, ik beredeneer mijn acties, omdat ik niemand wil beschadigen, mezelf ook niet.

Marijke, jij zei ooit in een interview : ‘Als ik vandaag actie voer, is dat niet meer om wild om mij heen te schoppen of in het wilde weg stellingen uit te strooien om gehoord te worden of om mijn plek op te eisen. Ik probeer iets te bereiken via mededogen, vanuit een bezorgdheid en een breed maatschappelijk engagement.’

Pinoy : En dat meen ik nog altijd.

Lotti : Ik vind dat jouw protest iets hippieachtigs heeft. Tegelijk vind ik het prachtig hoe je in deze tijden, met deze mentaliteit, zo inbeukt tegen het individualisme. Wij moeten ons niet boven een ander zetten, we hebben elkaar nodig. We hebben al geen God meer, laten we onszelf ook niet verliezen. Daarom is jouw verzet zo juist.

Pinoy (ontroerd) : Ik ben geen icoon en ik heb geen schare fans. Daardoor word ik minder op mijn acties afgerekend, dat is mijn voordeel. Ik ben er niet vies van om mijn nek uit te steken. Ik verzet me vooral tegen de manier waarop sommige politici alles polariseren.

Je hebt wel op een lijst gestaan, Marijke, Helmut niet.

Lotti : Ik zeg altijd nee, trouwens mijn vrouw schopt me eruit als ik in de politiek ga (schatert). Dat riskeer ik niet.

Pinoy : En ik zeg op alles ja. Dat is de merde.

Hoe bekijken jullie de grote volksverhuizing van mensen die de grenzen overtrekken op zoek naar een waardig leven, en daardoor regeringen en regeringsleiders in grote verwarring brengen ?

Pinoy : Die verhuizing is een heel natuurlijke menselijke reflex. Op het ene terrein gaat het superslecht, dus trek je naar een land waar het beter is. Klaar.

Lotti : Als je ziet wat men binnen de Schengenlanden kan organiseren, waarom kan dat niet binnen de wereldgrenzen ? Wegens economie, geld, belangen ? De krampachtige manier waarop regeringen reageren op de vluchtelingen is exemplarisch. Mijn principe is : heb je iets bereikt en heb je genoeg ? Dan mag je ook gul zijn, als individu en als samenleving.

Is het niet makkelijk om over gulheid te praten als je materieel geen zorgen hebt ?

Lotti (haalt de schouders op) : Je wordt tegenwoordig scheef bekeken omdat je geld hebt. Ook dat is niet oké.

Pinoy : Ach, laten we ver weg blijven van dat wij-zij-denken, van de drang om te verdelen in plaats van te delen.

Is het geen naïeve gedachte te geloven dat je door acties hét racisme of dé armoede uit de wereld helpt ?

Lotti : Toen ik Unicefambassadeur werd, zei ik : de mooiste dag zal die zijn waarop Unicef zichzelf opheft wegens overbodig. Ik weet dat het er nooit van zal komen, maar toch is niets doen geen optie. Inzet kent wel grenzen. Laatst moest ik naar Mexico voor Unicef. Een week voor ik vertrok, bleek dat men er mijn veiligheid niet kon garanderen. Ik ben thuis gebleven. Ik wil de wereld helpen verbeteren, maar ik wil er niet voor sterven. Ik heb wel groot respect voor mensen die er totaal voor gaan, zoals een Pater Damiaan, met alle gevolgen vandien.

Pinoy : Voor mij is actie onderweg zijn naar een doel, stap voor stap aan de betere weg timmeren, niet eenmalig, nooit loslaten.

Beleven jullie altruïsme op een verschillende manier ?

Lotti : Als dingen op mijn pad komen, probeer ik te helpen, maar ik ga niet actief op zoek naar waar ik nog eens een handje kan toesteken. Ik denk dat jij dat wel doet, Marijke.

Pinoy : Misschien, al vind ik ons verschil in aanpak irrelevant. Het verschil willen maken, daarover gaat het en dat lijkt me nogal gemeenschappelijk. Thema’s als racisme en de problematiek van de vluchtelingen raken mij fundamenteel. Dat wij als wereldburgers nog over ‘allochtonen’ spreken, is toch angstaanjagend. De mensen lijken zo tam gemaakt. De gemakzucht waarmee we om de vier jaar een bolletje inkleuren en zeggen ‘los het op’. Daarom (feller) : burgers, word wakker, leg die beleidslui het vuur aan de schenen, confronteer hen in geschriften, roep het uit op straat. Solidariteit is de basis om in deze wereld te overleven én om het op termijn samen beter te hebben.

Wow ! Toon gezet, punt gemaakt én met intonatie.

Lotti : Maar niet belerend, vind ik. Wat telt is het zuivere doel en de persoonlijke twist die je geeft aan je inzet. Neem mijn groot idool, Elvis Presley. Op een bepaald moment zei hij : ‘Ik wil serieuzere muziek maken.’ In 1968 zong hij In the Ghetto, vanuit een persoonlijke bekommernis, iets later volgde If I Can Dream, na de moord op Martin Luther King. Toen men hem vroeg wat hij vond van de oorlog in Vietnam, zei hij : ‘Ik geef hierover mijn mening niet, ik ben een entertainer.’ Ik herken dat. Ik steun acties, sta ervoor op podia, maar ik probeer af en toe te zwijgen. Niet uit opportunisme. Ik zwijg als ik niet zeker weet of ik gelijk heb.

Pinoy : Met gelijk halen ben ik niet bezig, ik wil vooral mijn overtuiging delen met anderen én vragen stellen, want dat is belangrijker dan meningen spuien. En ik laak de meningen van rechtse politici die alles herleiden tot winst maken.

Lotti : Dat was de bottom line in mijn speech toen ik voorzitter was van het Theaterfestival : kunst dient niet om op te brengen. Ik geloof wel dat politici, links of rechts, vaak onmacht voelen. Ik praat af en toe met politici. Echt waar, Marijke, ga eens een avond met een zogenaamd rechtse jongen samenzitten. Luister naar wat zijn zorgen zijn, je zult ervan opkijken welke linkse inzichten hij met jou deelt, of vice versa. Je kunt niet alles en iedereen over één kam scheren. Vele politici begonnen hun carrière vanuit puur engagement.

Marijke zei ooit : ‘Ik heb veel strijd geleverd en dat heeft mijn karakter bepaald.’ Is dat ook zo voor jou, Helmut ?

Lotti : Voor iedereen, denk ik. Ik heb veel meegemaakt, vele paden bewandeld, en nu zit ik heel dicht bij mijn kern. Het voelt goed.

Pinoy : Voor mij waren het altijd woelige en interessante tijden.

Lotti : Ik zie bij jou soms woede en verontwaardiging, Marijke.

Pinoy : Ik hoop dat ik niet op woede drijf. Ik ben soms wel verontwaardigd en ik uit dat heftig. Ik ben ook vaak ontroerd als ik zie hoe intens een massa mensen verontwaardiging toont.

Lotti : Ik kan zitten bleiten als ik naar het nieuws kijk, en heus niet alleen om dat kindje dat aanspoelt op een strand. Ik huil als ik mensen elkaar zie kapotmaken, op elkaar trappen, doodschieten. Hoe is dat mogelijk ?, denk ik dan met tranen in de ogen, dat zijn mensen begot !

Door Marijke Libert/Jaagpad & Foto’s Johan Jacobs

Helmut Lotti : “Ik steun acties, sta ervoor op podia, maar ik zwijg als ik niet zeker weet of ik gelijk heb”

Marijke Pinoy : “Ik ga soms aan stakersposten staan. Ik wil me buiten mijn artistieke comfortzone begeven”

Helmut Lotti : “Ik wil de wereld helpen verbeteren, maar ik wil er niet voor sterven”

Marijke Pinoy : “Zet me tussen gelijkgestemden en ik val in slaap”