Eenvoudige, lekkere wijnen, die geen pijn doen in de portemonnee. Daar willen we het om de veertien dagen over hebben in deze rubriek. Château Simple, wijn voor beginners, die ook de kenners wel bevalt. Deze week: madera.

Madeira is een droomeiland, een vulkanische stomp die uit zee oprijst, 500 km ten westen van de Marokkaanse kust. Er heerst een zacht Atlantisch klimaat en de winter is er zo genadig dat de wijnstok met speciale snoeitechnieken tot jaarlijkse rust moet worden gedwongen, anders zou hij tweemaal bloeien. Het eiland werd door Portugese schippers ontdekt in 1419 en de naam verwijst naar de dichte wouden die toen het eiland overdekten. Het werd een stille, primitieve Portugese kolonie. Na een verloren oorlog met Engeland werd Portugal bij het vredesakkoord van 1654 gedwongen om Engelse immigranten te bevoordelen; 50 jaar later waren ze al zo talrijk dat er, in navolging van Porto, een eigen handelssyndicaat of Factory werd opgericht.

Maar het grote succes van Madeira als handelsbasis had ook andere oorzaken. In 1663 had de Engelse regering, die toen praktisch de gehele wereld buiten Europa beheerste, een verordening uitgevaardigd waarbij alle goederen uit Europa die naar de kolonies moesten worden verscheept, via Engelse havens en Engelse boten moesten vertrekken. Een entente tussen de wijnhandel en de Engelse kolonisten van het eiland vond echter het gat in de markt en in de wet: het eiland behoorde niet tot Europa. Het lag ten slotte voor de Afrikaanse kust en was dus een open poort voor een parallelle wereldmarkt. Zo komt het dat maderawijn nog altijd het best geapprecieerd wordt in Noord-Amerika en dat de handel ook nu nog grotendeels in handen is van Engelse families: Leacock, Cossart, Gordon, Blandy, Grant…

Aanvankelijk was madera gewone onversterkte wijn. Maar de vele oorlogen in de 18de eeuw en de onveiligheid op zee die er het gevolg van was, brachten mee dat in sommige periodes de voorraad zo groot werd, dat men door plaatsgebrek gedwongen werd om te distilleren. Het was maar een stap om dan, voor de lange reis over zee, een paar liter brandewijn aan de vaten toe te voegen om de wijn ‘sterker’ te maken. Zo ondervond men dat de reis in het ruim van de zeilboten, met het rollen en stampen van het schip en de hitte van de evenaar, de versmelting van alcohol en wijn bespoedigde en een merkwaardige zachtheid meebracht. Het was een logische verdere stap om de betere maderawijnen, welke ook de bestemming was, eerst een lange zeereis te laten maken via India of Brazilië: de oorsprong van de kwaliteit East India of Retour des Indes. Nog later begon men East India te maken zonder boot of evenaarshitte: in warme kelders en op schommelende vloeren was de wijn na een jaar niet te onderscheiden van de ‘echte’.

In moderne termen is madera een zacht geoxideerde drank, net als vatenport of sherry. Madera wordt genoemd naar de druivensoort. Sercial (een soort riesling) en Verdelho (de Italiaanse druivensoort verdia) zijn droog; Malvasia (oorspronkelijk uit Kreta) en Boal zijn zoetere types, zoals port. Jarenlange vatlagering is nodig om de typische eigenschappen te ontwikkelen. De beste vintage (gejaarmerkte) kwaliteit mag pas na 10 jaar vat op de markt komen. De Europese Commissie bevordert deze topkwaliteit door de lagertijd te prefinancieren. De wat mindere soorten krijgen ook een gegarandeerde vattijd op het etiket, bijvoorbeeld ten years old; maar het zijn gemengde wijnen uit verschillende jaren waarbij de tijd verwijst naar de jongste component. De wijnen die in onze supermarkten verkocht worden, zijn van het type cooking madeira en zijn gemaakt van de productieve tinta negra mole-druiven: een lagere klasse. Ze zijn allemaal door de invoerder gebotteld. De traditie om madera haast exclusief in de keuken te gebruiken is tot bij ons gekomen onder Franse invloed, net zoals het drinken van goedkope port als aperitief. De grotere openheid van de Vlaams-Belgische markt, en ook de hogere koopkracht hebben echter meegebracht dat de betere vintage-types van madera en port nu bijna beter in België te verkrijgen zijn dan elders.

Madère. Madeira Fine Wine

De amberbruine kleur suggereert vatlagering, wat zeker niet het geval is. In de neus komt een wat scherpe oxidatietoets vooral na walsen, niet de zachte smakelijke oxidatie van het hout. De smaak is zacht in de aanspraak met verbrokkeld zoet in het middengebied en ongedekt zuur op het einde. Goed als condiment. (‘Door Delhaize gebotteld in haar honderdjarige wijnkelders te Brussel’, 139 fr., 0,375 l).

Madeira, Funchal, Isla de Madeira

Het etiket draagt allerlei nutteloze Portugese en Engelse vermeldingen en de slagzin Res non Verba, wat zoveel betekent als ‘Geen woorden maar daden’. Zo ontstaat de indruk dat het om een fles gaat uit Portugal, in werkelijkheid betreft het bulkmadera die in Halle bij Brussel gebotteld werd.

De kleur is te vergelijken met de vorige maar de neus is zuiverder en zachter met elementen die aan kandijsuiker doen denken. In de mond komt meer smaakeenheid met beter ingewerkt en fijner zuur maar met minder expressie. Ook minder geschikt voor de keuken. (Colruyt, 199 fr., 75 cl).

Santa Luzia, Rich Madeira Wine, Shipped by Madeira Wine Company, Funchal.

Weer de bruine amberkleur. Dezelfde expressie als de eerste maar een iets zuiverder oxidatie. Ronde wollige glycerineuze smaak met ook ongedekt zuur op het einde. Goed voor de keuken (GB-botteling, 141 fr., 37,5 cl).

Volgende aflevering in Weekend Knack van 3 februari: port uit de supermarkten.

HERWIG VAN HOVE