Dertig jaar geleden oogstte Erica Jong succes en schandaal met haar erotische roman ‘Fear of Flying’. In haar nieuwste roman, ‘Sappho’s Sprong’, laat Jong de legendarische Griekse dichteres terugblikken op haar leven en kijkt zo ook een beetje op het hare

:: ‘Sappho’s Sprong’ verschijnt begin november bij uitgeverij Sirene.

De marmeren lobby van het flatgebouw in Manhattan, New York waar Erica Jong woont, is immens – ik waan me haast in een paleis van Saddam Hoessein. “Kan ik u helpen ?” vraagt een man in een kraaknet uniform. Ik zeg hem dat ik een afspraak heb met de beroemde schrijfster. “Ik zal haar even bellen”, zegt hij. Helaas, geen antwoord. “Haar appartement is zo groot dat ze de bel soms niet hoort”, zegt de man. Er wordt iemand naar boven gestuurd. Ik ga zitten op een zachte bank. Achter me klatert een waterval in de elegante binnentuin. Voor me bedienen twee geüniformeerde portiers de glazen deuren. Uit : duur geklede en perfect gekapte dames en heren, op één na allemaal blank. In : simpel geklede vrouwen, zwart en latino, meiden en ander huispersoneel.

“Mevrouw Jong is klaar om u te ontvangen”, komt een portier met een Russisch accent me melden. In de met exotisch hout beklede lift hoef ik niet zelf op het knopje te drukken, een knappe zwarte man, alweer in uniform, doet dat voor mij. Blonde Erica zwaait haar voordeur open, een gigantische blaffende poedel aan haar zij. Haar inkomhal is groter dan het modale New Yorkse appartement. Het licht stroomt binnen van alle kanten. Zo te zien heeft haar geschrijf haar geen windeieren gelegd. Van Fear of Flying ( in het Nederlands vertaald Het ritsloze nummer) alleen al werden vijftien miljoen exemplaren verkocht. Maar wie vliegangst heeft, zou hier groen uitslaan : van op het terras, waar de hal op uitgeeft, zien we Manhattan 27 verdiepingen onder ons liggen schitteren in de zon. Jong leidt me langs kunstwerken van hedendaagse meesters, die een fortuin waard zijn. Aan de ingang van de eetkamer pronkt een bronzen beeld van Botero, een uitdagend-dikke Eva met een appel in de hand en een slang om de nek. We gaan zitten aan een ronde tafel waar met gemak twaalf mensen kunnen aanschuiven. ” Carmen !” roept Jong. De meid komt eraan getippeld. “Breng ons iets om te drinken, wil je ?” Belinda de poedel is intussen op de stoel gesprongen waar Erica wou gaan zitten. “Dat doet ze altijd als er bezoek is”, zegt de schrijfster vertederd. Ze neemt een borstel waarmee ze de van genot kreunende hond even aait, kust het beest en stuurt het naar de keuken. Dan gaat Jong eindelijk zitten. Ze kijkt in de spiegel achter me, schikt haar kapsel, neemt haar bril af, zet hem weer op en zucht. “Zullen we beginnen ?”

“Waarom een boek over Sappho ? Als kind was ik al gefascineerd door de mythen van het oude Griekenland. Toen ik een eind in de vijftig was, heb ik de gedichten van Sappho herlezen. Ik had ze gelezen toen ik studente was, maar ik had er eigenlijk weinig van begrepen. We zijn veel te jong voor de dingen die ze ons op de universiteit doen lezen. Neem nu Anna Karenina. Hoeveel van ons hebben op die leeftijd een relatie gehad met een verblindend knappe officier ? Jongelui zijn te onrijp om die intense gevoelens te begrijpen. Toen ik Sappho herlas, begreep ik haar perfect. Zij en ik hebben veel gemeen. Dat deed me beslissen om een boek over haar te schrijven. Met de hulp van een specialist las ik alles wat er over haar is geweten. Ik ben twee keer gaan zeilen in de Egeïsche Zee om de eilanden te verkennen waar ze leefde. Het schrijven nam drie jaar in beslag. Ik weet niet hoe sommige schrijvers het doen om elk jaar een boek te produceren. Ik heb tijd nodig. Of mijn lezers geïnteresseerd zouden zijn in een roman over het oude Griekenland, heb ik me nooit afgevraagd. Ik schrijf nooit met mijn lezers in gedachten. De beste schrijvers laten niemand over hun schouder gluren, ze schrijven enkel voor zichzelf.”

Is Sappho een spiegelbeeld van Jong ? Ze is creatief, intelligent, professioneel geslaagd, zelfverzekerd… en net als vele andere vrouwen in Jongs boeken, wellustig en seksueel agressief…

Erica zucht. “Ach, seks, daar staren ze zich blind op in dit land. Ik ben net terug van een boektournee in Italië, een land waar ik veel van hou. Sappho’s Sprong is er een bestseller. De Italianen houden van mijn boeken, ook van mijn gedichten. Europeanen begrijpen mijn werk beter dan Amerikanen. In Amerika blijft mijn reputatie van Fear of Flying me achtervolgen. Telkens als ik met een nieuw boek uitkom, zeggen ze : ‘Het zal wel weer een seksboek zijn.’ In Italië hoor ik dat nooit. Uiteraard is er seks in Sappho’s Sprong maar het gaat over veel meer. Mijn Sappho is een buitengewoon begaafde en sterke vrouw die op haar vijftigste op haar leven terugblikt. Ik viel voor haar omdat ze moedig is en zin voor humor heeft. Ze is geobsedeerd door haar eerste grote liefde, een dichter net zoals zij. Wegens haar opstandigheid en haar lesbische relaties wordt haar kind afgepakt en wordt ze verbannen. Op zoek naar haar geliefde zwerft ze door de antieke wereld, tot in de onderwereld en terug. Op haar vijftigste wordt ze bedrogen door een knappe, jonge hengst. Volgens de legende pleegde ze daarom zelfmoord. Maar mijn Sappho sterft niet, het boek heeft een happy end.”

Muze

” Plato zei dat Sappho de tiende muze was. Ze schreef gedichten, componeerde en zong. Haar muziek is verloren gegaan, maar voor mij is ze de beste zangeres aller tijden. Haar liefdesliederen waren glashelder en precies. Niemand na haar heeft ooit nog zoiets mooi geschreven als : ‘De liefde die de ledematen losmaakt, laat me tot in mijn wortels beven.’ Zoals elke goede dichter begreep ze wat eenzaamheid betekent. Poëzie gaat van het begin tot het einde over Eros en Thanatos, passie en de dood. Sappho heeft als geen ander over verlangen geschreven. Ze vond een woordenschat uit voor de erotische liefde. ‘Ik bevries. Ik brand. Een subtiele vlam brandt onder mijn huid. Mijn hart is zoals de oude eikenbomen waar de wind door waait.’ Prachtig is dat. Sappho vereerde Aphrodite, de godin van het genot en van de liefde. Ze begreep waarom genot zo belangrijk is en ook hoe vluchtig het is. Aphrodite stuurt haar zoontje Eros eropuit om pijlen in de harten van mensen te schieten waardoor ze verliefd of geil worden, soms op iemand die totaal niet bij hen past. De oude Grieken wisten dat passie geen logica kent. Hoe ouder je wordt, hoe beter je dat begrijpt. In mijn boek discussiëren de godinnen over wat telt in het leven : liefde, moederschap of intellect. Vrouwen, ikzelf inbegrepen, raken daar vandaag nog steeds niet uit. Persoonlijk denk ik dat een vrouw alledrie moet kunnen hebben, zonder te moeten kiezen. Maar het is een luxediscussie. Sappho’s slavin Praxinoa begrijpt dat. Over het debat tussen de godinnen zeg ze : ‘Vrijheid ligt aan de grondslag van wat we willen. Alleen vrije vrouwen kunnen deelnemen aan dit debat. Keuze is de luxe van wie vrij is.’ Praxinoa is eigenlijk de verstandigste van alle figuren in mijn boek.”

Sappho en Praxinoa verblijven ook een tijd bij de Amazones, die haar vriend Aesopus gevangen houden in een grot waar hij jonge maagdjes moet bevruchten – een taak die minder leuk blijkt dan je zou denken. Je zou verwachten dat Jong als feministe de manvrije Amazone-maatschappij zou ophemelen, maar niets is minder waar. De Amazones blijken een wreedaardig, oorlogszuchtig zootje.

“Ik gebruik hen om de draak te steken met feministen van ‘de tweede golf’, die beweerden dat er geen oorlog meer zou zijn en de maatschappij veel vriendelijker zou zijn als vrouwen het voor het zeggen zouden hebben. Door hun eigen gedrag toonden sommige van die radicale groepen dat vrouwen in leidende posities even wreedaardig kunnen zijn als mannen. Het is geen kwestie van mannen tegen vrouwen, maar van brutaliteit en wreedheid tegen tederheid. Beide seksen hebben empathie en tederheid nodig en die komen er niet vanzelf.”

Weinig veranderd

“Met Sappho’s verhaal wil ik aantonen hoe we steeds met dezelfde dingen worstelen. Ik heb het geluk gehad dat ik veel heb kunnen reizen. Ik sta altijd verbaasd hoe soortgelijk de problemen zijn waar vrouwen mee bezig zijn. In Israël, Rusland, Afghanistan, Italië, Noord- en Zuid-Amerika… mishandeling, seksueel geweld, seksuele pesterijen, gezondheidszorg, kinderopvang, alcohol- en drugsverslaving, de zorg voor zieke en bejaarde familieleden, studiekansen… Het bestond al in Sappho’s tijd en vandaag nog steeds. Soms word ik er wanhopig van. In Amerika zitten we opgescheept met een president die geen oog heeft voor de noden van vrouwen. Hij besteedt liever geld aan wapens en oorlog voeren. Hij bevoordeelt de rijken, alsof die het nog nodig hebben. Ik word regelmatig uitgenodigd om te doceren aan Amerikaanse universiteiten over Fear of Flying. Vaak kijk ik naar de meisjesstudenten en denk : je zult het wellicht nog moeilijker hebben dan je moeder. Meer dan de helft van de studenten zijn nu vrouwen, maar een diploma is geen garantie. Steeds meer afgestudeerden vinden geen werk en kunnen zich geen ziekteverzekering veroorloven, laat staan kinderopvang of hulp voor hun bejaarde ouders. De vooruitgang die vrouwen hebben gemaakt, is relatief. Ik vraag vaak aan studentes of er dingen in Fear of Flying staan, die ze vandaag nog ervaren. Steevast krijg ik dan te horen dat de dubbele moraal nog steeds bestaat. Een man met een grote seksuele appetijt wordt bewonderd , een vrouw die zonder schaamte openstaat voor genot, is een slet. Ik vind het doodjammer dat dit nog altijd zo is. Ook Sappho werd als een slet beschouwd. Er werd over haar geroddeld. Net als vandaag. Mijn boek van dertig jaar geleden is dus nog steeds relevant, ik ben blij dat dit jaar een nieuwe druk verschijnt. Ik lees er nog wel eens in. Ik vind het nog even energiek, gedurfd en grappig als toen. Net als Sappho’s Sprong gaat het over meer dan seks. Ik gebruikte mijn talent om te tonen wat er in de hoofden van vrouwen omgaat, hun gedachten en fantasieën. Er bestonden veel knappe boeken over vrouwen, maar niemand liet vrouwen aan het woord zoals schrijvers als Philip Roth en John Updike mannen lieten spreken. Ik denk dat ik daarin geslaagd ben, want veel mensen werden gloeiend kwaad over Fear of Flying. Niets is zo bedreigend als een vrouw die zegt wat ze voelt en denkt. Sappho heeft dat ook ervaren. Ze was de beste vertolkster en componiste van liefdesliederen die ooit heeft geleefd, maar in Romeinse komedies werd ze opgevoerd als een prostituee. Opmerkelijke vrouwen die nieuwe dingen uitvinden, worden vaak afgedaan als gek, hoerig, oversekst. Ik was een gerespecteerd dichteres tot Fear of Flying uitkwam. Daarna werd mijn poëzie doodgezwegen. Daar komt stilaan verandering in. In Sappho’s Sprong staan ook gedichten, opgedragen aan haar. De aanhouder wint, zou je kunnen zeggen.”

Hippieouders

Werkt ze aan een volgend boek ?

“In gedachten. Het zal over oudere mensen gaan, over hun noden en verlangens, seks uiteraard inbegrepen. Ik ben 61. Zoals veel mensen van mijn generatie ben ik veel bezig met de zorg voor mijn ouders. Ik heb enorm veel te danken aan hen. Mijn moeder schilderde, mijn vader was muzikant. Ze waren echte hippies. Vooral mijn moeder was allergisch voor alles wat gewoon was. Ik mocht van hen alles doen wat ik wou. Ze zeiden telkens opnieuw dat ik slim, getalenteerd en mooi was. Ik geloofde hen. Ik heb met mijn dochter Molly hetzelfde gedaan. Ze is 24, heel onafhankelijk, verstandig en feministisch. Ze heeft al een boek geschreven. Ze is conservatiever dan ik, net zoals ik conservatiever ben dan mijn ouders. Nu is ze zwanger en binnenkort gaat ze trouwen. Zelf ben ik vier keer getrouwd. Telkens dacht ik dat ik de ware had gevonden. Ik weet dat veel Europeanen dat gek vinden. Mijn Europese vrienden trouwen één keer of helemaal niet en wonen gewoon samen. Ik ben een optimist wat trouwen betreft. De drang naar een partner voor het leven is diep in de mens gegrift. Ik ben nu veertien jaar bij mijn vierde echtgenoot. Molly is ervan overtuigd dat ze de ware heeft gevonden. Laten we het hopen. Het feest gaat door in het Palace Hotel. Ze heeft driehonderd mensen uitgenodigd. Zelf trouwde ik nooit met alles erop en eraan, maar ik beken dat ik het leuk vind om het feest te helpen plannen. Ze is mijn enig kind.”

Ook Sappho had enkel een dochter.

“Maar mijn dochter is altijd bij mij geweest. Overal waar ik reisde, ging ze mee. Sappho’s dochter Cleis is al in de twintig als ze haar moeder terugziet. Hoe blij ze ook is, toch duurt het niet lang voor ze begint te vitten op haar mama. Dat heeft ze dan wel gemeen met mijn Molly. Zo weigert mijn dochter mijn boeken te lezen. ‘Ma, is dat echt nodig, al die seks’, zegt ze, ‘je maakt me verlegen’.”

Jacqueline Goossens l Foto’s Bart Michiels

Zesentwintig eeuwen geleden oogstte de Griekse dichteres Sappho succes en schandaal met haar erotische poëzie en pleidooi voor vrije liefde. “In al die tijd is er niet zoveel veranderd voor vrouwen die zonder schaamte openstaan voor seksueel genot”, zegt Jong.

“Vrouwen in leidende posities kunnen even wreedaardig zijn als mannen. Het is geen kwestie van mannen tegen vrouwen, maar van brutaliteit en wreedheid tegen tederheid.”

“Europeanen begrijpen mijn werk beter. In Amerika zeggen ze telkens als ik met een nieuw boek uitkom : het zal wel weer een seksboek zijn.”