Ooit schreeuwden ze van de daken dat ze elkaar graag zagen, nu staan ze met getrokken messen tegenover elkaar. Nuchter en vanop een afstand bekeken zijn vechtscheidingen een bizar fenomeen. Hoe kan liefde omslaan in haat ?

I t’s a thin line between love and hate’, zo zongen The Persuaders (en later The Pretenders). ” The sweetest woman in the world/could be the meanest woman in the world/if you make her that way/you keep hurting her/she’ll keep being quiet/she might be holding something inside/that will really, really hurt you one day”. In dit soulnummer slikt een vrouw alles van haar tirannieke man, tot de stoppen doorslaan en ze hem in het ziekenhuis doet belanden. Zich revancheren voor het onrecht dat de ander je heeft aangedaan, vaak is dat de inzet van een vechtscheiding. Zeker de eerste twee jaar nadat een koppel uit elkaar is gegaan, zijn in de meerderheid van de gevallen de contacten tussen de exen eerder conflictueus of zelfs vijandig, zo is bewezen.

Hoe komt het toch dat liefde in haat kan omslaan ? Een theorie zegt dat je enkel kan haten als je nog om de ander geeft.” Om van haat te kunnen spreken, moet er eerst betrokkenheid zijn geweest”, beaamt professor-emeritus en relatietherapeut Alfons Vansteenwegen, auteur van menig boek over de liefde (het bekendste : Liefde Is Een Werkwoord, Lannoo, ISBN 978 90 2095052 6). “Als je van iemand houdt, creëer je verwachtingen tegenover die geliefde. Als blijkt dat die daar niet aan kan voldoen, geraak je ontgoocheld en gefrustreerd en kan op de duur de liefde omslaan in een zwaar negatief gevoel.” Was de trouwbelofte van strijdende exen dan vals ? Hebben ze geloofd in iets wat er niet was ? Van Steenwegen : “Het lijdt geen twijfel dat liefdesparen die in een vechtscheiding verwikkeld geraken elkaar graag gezien hebben. Ooit waren ze verliefd en hadden ze veel voor elkaar over. Op het pijnlijkste moment van de scheiding zullen ze misschien roepen dat ze nooit van de ander gehouden hebben, maar dat is een overdrijving die part of the game is. Als ze eerlijk zijn, kunnen ze niet ontkennen dat er echte liefde mee gemoeid was.”

Slecht communiceren

Het gros van de amoureuze spanningen vindt zijn oorsprong in een onevenwicht tussen wat je geeft en wat je krijgt. “Binnen een goede relatie kan daarover gepraat worden”, legt Alfons Vansteenwegen uit. “Koppels die slecht communiceren, slagen er niét in een uitweg te vinden, waardoor de verschillen alleen nog toenemen. Je ziet dat paren die deze communicatieve vaardigheden missen ook bij het beëindigen van hun relatie niet tot onderhandelingen kunnen komen. Met een vecht-scheiding als gevolg.”

De fragiliteit van het huwelijk, zo weet de relatietherapeut, is dat je met twee beslist om eraan te beginnen, maar dat één partij volstaat om het te doen ontbinden. Wie alleen achterblijft, verkeert in een zwakke positie. En het is net die in de hoek gedrumde die vaak het gevoel krijgt dat hij de andere nog iets betaald moet zetten. “Hij of zij verliest terrein en reageert daarom het hevigst. Dat is het ironische aan vechtscheidingen : mensen willen elkaar kwijt, maar precies omdat ze elkaar niet kunnen lossen, ontspoort het.”

Kinderen als speelbal

Anderzijds kan het doodbloeden van de liefde een gevoel van opluchting geven wanneer man en vrouw zich realiseren dat de echtscheiding hen helpt te ontsnappen aan een problematisch huwelijk. Het enige wat de deugd van deze vluchthypothese kan dwarsbomen, zijn conflicten die ook nadat ieder zijns weegs is gegaan voortwoekeren. Niet zelden draaien die turbulenties om kinderen. ” Children can become both the weapons and the spoils in a war they have no wish to be involved in”, zo verwoordden onderzoekers Pryor en Rodgers de manipulatie.

De kroost als wapen én prooi, Karel kan erover meepraten. Zijn verhaal : “Toen mijn vrouw naar het buitenland vertrok en ik aan mijn advocaat de vraag stelde wat er ging gebeuren als zij, buiten mijn weten om, de kinderen zou meenemen, kreeg ik als antwoord dat beide ouders evenveel rechten op ouderschap hebben. Toen de scheiding werd aangevraagd, bleek plots dat ik geen rechten had, tenzij ik een oorlog zou ontketenen. Een breuk vindt al plaats op het toppunt van een emotionele crisis, dus als dat er dan nog bovenop komt… Ik moest bewijzen dat ik een goede vader ben, terwijl het mijn huwelijk is dat ter discussie stond. Onze wetgeving reikt mensen, die om welke reden dan ook wraak willen nemen, de middelen daartoe aan.”

De schuldvraag

Omdat de procedureslagen de conflicten in de hand werken, werd zopas de echtscheidingswetgeving hervormd. Tot nog toe had je drie soorten echtscheidingen : een op grond van bepaalde feiten (bijvoorbeeld huiselijk geweld of overspel), een op grond van meer dan twee jaar feitelijke scheiding en een met onderlinge toestemming. De eerste twee categorieën zijn voortaan vervangen door de scheiding op basis van onherstelbare ontwrichting. Omdat de schuldvraag wegvalt, leeft hier en daar de hoop dat de nieuwe wetgeving de vechtscheidingen uit de wereld kan helpen. Christine Van Peer, onderzoekster van de Studiedienst van de Vlaamse Regering, deelt het optimisme niet meteen. “Toegegeven, de uitschakeling van het schuldbeginsel is positief. Toch houdt de nieuwe wetgeving niet noodzakelijk de garantie in dat het aantal vechtscheidingen zal dalen. Misschien zelfs integendeel. Met de nieuwe echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting is het voor de scheidende partners niet langer nodig om, voordat zij voor de rechter moeten verschijnen, een globaal akkoord voor te leggen over de materiële zaken, zoals de boedelverdeling, en de kinderen. Bijgevolg kan de discussie over belangrijke twistpunten nog lang nazinderen. Uit studies weten we dat kinderen daar nog méér onder kunnen lijden dan onder de echtscheiding op zich.”

Bemiddelaars ontmijnen

Christine Van Peer ziet enkele gemiste kansen in de kersverse wetgeving. Zo vindt ze het spijtig dat bemiddeling niet als eerste stap verplicht wordt, zoals in sommige landen gebeurt.” Bij de doorsneevechtscheiding, met oplosbare conflicten, zou dat veel ellende besparen”, oordeelt de onderzoekster. “Het is overigens bewezen dat een bemiddelingsakkoord duurzamer is dan een door de rechtbank opgelegde regeling omdat met de belangen van beide partijen wordt rekening gehouden.” Ook relatietherapeut Alfons Vansteenwegen beschouwt bemiddeling als het ultieme middel om de lont uit een vecht-scheiding te trekken. “Alleen al omdat je dan alle negatieve gevoelens kunt ventileren. Dat lucht op.”

Het zijn helaas uitzonderingen, maar soms stuurt een bemiddelaar koppels door naar een relatietherapeut. “Omdat hij merkt dat de partners nog veel voor elkaar voelen”, verduidelijkt Alfons Vansteenwegen. “Aan de manier waarop de twee met elkaar omgaan, ziet die bemiddelaar dat er nog genoeg stof is om samen verder te gaan.” Relatietherapie zou dan ook uit de taboesfeer gehaald moeten worden. Mensen kunnen naar deze strohalm grijpen op het moment dat de beslissing om uit elkaar te gaan nog niet onomkeerbaar is. “Er is vijandigheid in elk huwelijk”, verrast Vansteenwegen. “Iedereen klaagt er wel eens over dat hij niet genoeg aandacht krijgt van zijn/haar wederhelft. Als je weet hoe je met die vijandigheid moet omgaan, is dat zelfs gezond. Ik denk aan al die vrouwen die dertig jaar geleden leefden in functie van hun man en daardoor verbitterd geraakten, omdat ze vonden dat ze zo weinig terugkregen. Te weinig mensen beseffen dat relatietherapie een switch kan realiseren.”

Co-ouderschap als norm

Dat het co-ouderschap nu de norm is, ook daar plaatst Christine Van Peer vraagtekens bij. Niet voor alle gezinnen is dat het walhalla. “Je kunt verwachten dat heel wat vaders tevreden zijn met deze regeling (vroeger was het hoofdverblijf bij de moeder de norm, PVD), maar is dit altijd de wens van de kinderen ?” Karel, een voorstander van co-ouderschap, vindt dat ouders hun verantwoordelijkheid moeten opnemen. “Ik ben ervan overtuigd dat stabiliteit voor de kinderen ook mogelijk is nà een scheiding. Het wordt alleen moeilijker omdat de communicatie tussen de ex-partners bijna per definitie stroever verloopt. We moeten dringend nadenken over hoe we de echtscheidingsproblematiek uit handen van de juristen kunnen nemen of, indien dat niet kan, over hoe we de partij die niet wil scheiden meer rechten kunnen geven. Tot nog toe moet die laatste zich bij de situatie neerleggen en heeft zij geen enkele basis om haar keuze te verdedigen.”

Sommige in echtscheidingen gespecialiseerde advocaten worden wel eens afgeschilderd als geld ruikende boosdoeners. En laat ons wel wezen, aan een echtscheiding in onderlinge toestemming is weinig of niets te verdienen. “Omdat vandaag bemiddeling sterker gepromoot wordt, zien we wel dat de trend van de opportunistische advocaat afneemt”, stelt Christine Van Peer. “Toch zijn er nog altijd advocaten die niet geloven in bemiddeling en procedures rekken om het onderste uit de kan te halen voor hun klant. Zeker als er kinderen bij betrokken zijn, is dit een totaal foute benadering.” Zo zijn er gevallen bekend waarbij de man om het jaar een andere advocaat onder de arm neemt, die dan telkens minstens zes weken de tijd krijgt om zich door het dossier te worstelen, waardoor de zaak makkelijk bijna tien jaar aansleept. Relatietherapeut Alfons Vansteenwegen : “Te veel advocaten stoken hun klant op, waardoor je in een vicieuze cirkel belandt : de gemoederen geraken nog méér verhit. Dat is het tragische aan een vechtscheiding. Patiënten van me laten soms brieven zien die de advocaat van de tegenpartij heeft opgesteld. Daar staan altijd overdrijvingen in. Ze zijn niet meer met de feiten bezig. Het is hen enkel om de verdediging van hun klant te doen. De beste oplossing voor de twee partijen interesseert hen niet.”

Door Peter Van Dyck I Illustratie Silke Daneels

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content