Anna Luyten Freelance journaliste

Ze lijmen gebroken harten, ze trekken elkaar uit de put, ze maken samen plezier. Vriendenkringen anno 1997. Naarmate de familie meer aan belang inboet, vormen vriendenkringen het warme sociale nest. Twintigers, dertigers en veertigers over vriendschap.

Anna Luyten / Foto’s Lieve Blancquaert

Une chaleur constante?, zo noemde de denker Montaigne de vriendschap. Vriendschap was zielsverwantschap en volgens hem te verkiezen boven een huwelijk.

?De behoefte aan vriendschap is een teken van menselijke zwakheid?, schreef Rousseau halverwege de achttiende eeuw.

Vriendschap is duidelijk onderhevig aan maatschappelijke en politieke veranderingen. In een onlangs verschenen boek over vriendschap in de 17de en 18de eeuw schetst auteur Luc Kooijmans een beeld van de vriendenkringen van een paar eeuwen geleden. Vriendschap was voor de 17de- en 18de-eeuwse burger verbonden met de strijd om het voortbestaan van de familie, de strijd tegen ziekte en overlijden. De staat bood nauwelijks bescherming tegen de risico’s van het leven. Werk en voorrechten werden verkregen op basis van goede vriendschapsrelaties. Wie een hypotheek wilde afsluiten, was aangewezen op een particuliere lening. De verpleging van zieken gebeurde thuis. De overheid bood zo weinig bescherming dat het van levensbelang was om zich te omgeven met mensen die solidair zouden zijn als er zich een tegenslag zou voordoen. Die solidariteit zocht men vooral bij verwanten. In de vroegmoderne tijd was het woord vriend dan ook synoniem met familie. Onder de verwanten kon men alleen op steun rekenen van diegenen met wie men verplichtende relaties onderhield. Men moest tonen dat men de steun waard was en er iets voor in de plaats wou geven. Het opbouwen van vriendschapsrelaties was vooral een kwestie van welwillendheid aan te kweken. Dat gebeurde door complimenten en visites, en door uitnodigingen voor feesten en maaltijden aan te bieden aan elkaar. De relatie kon nog eens worden versterkt door vrienden als peetouder of als getuige bij een huwelijk te laten optreden. Dingen die we nu nog doen.

Maar het onderhouden van vriendschapsrelaties gebeurde vooral via het uitwisselen van diensten. Dat kon gaan van het verrichten van kleine boodschappen tot het regelen van een benoeming. Naargelang de staat meer zekerheid bood, werden de gemeenschappelijke belangen en de morele afhankelijkheid in een vriendschapskring steeds minder belangrijk. In de loop der eeuwen kwam de nadruk steeds meer op de vrijwillige vriendschap te liggen. Hoe zien vriendenkringen anno 1997 eruit ?

De veertigers ?We hebben allemaal al onze hoogdagen en moeilijke dagen gehad. Die rijpheid maakt een vriendenkring solider.?

Frieda (bibliothecaris), Lieve (orthopedagoog), Frans (fotograaf), Gabby (vormingswerker), Mirei (actrice), Jan (journalist VOX), Eric (onderwijzer) en Fons (taalkundige) hebben al jaren een vaste vriendenkring. Een paar van hen leerden elkaar tien jaar geleden kennen via theaterlessen aan de academie. Anderen kwamen er later bij. Mirei was zo’n beetje de spil. Vooral hun gezamenlijke vakanties en theaterpassie brachten hen samen.

Jan : ?Ik kreeg bij deze mensen dadelijk het gevoel dat we op dezelfde golflengte zaten. Het gaat om dezelfde basishouding of levenskracht. Alleen al de manier waarop onderling verbale spelletjes gevoerd worden, brengt je als vrienden samen.?

Frieda : ?Ik heb geen broers of zussen. De mensen uit mijn vriendenkring beschouw ik dan ook als mijn familie én als mijn vrienden. Als er iets te vieren valt of ik moet iets kwijt, heb ik mijn vrienden. Zij maken een belangrijke meerwaarde uit van alles wat ik doe.? Mirei : ?We kunnen heel goed samen plezier maken en feesten. Maar het belang van ons samenzijn is voor mij vooral het kunnen delen van emoties.? Lieve : ?De vrienden zijn een stuk van je leven geworden waar je alles mee wil delen. Hoewel je dichter bij de ene staat dan bij de andere. Het kan zijn dat je elkaar tijdens een bepaalde periode minder vaak ziet. Plots komen er dan momenten dat je je verhaal eens wil doen, of troost zoekt, en dan kan je altijd opnieuw weer terecht. Vrienden zitten altijd in je gedachten.?

Eric : ?Ik herinner mij het moment dat ik emotioneel in de war bij iemand van de vriendenkring aankwam. Ik holde de trap op en riep : ‘Ik weet dat je moe bent, maar je moet me troosten. ‘ Zoiets vind ik belangrijk : te weten dat ik op ieder moment van de dag bij iemand kan binnenvallen en mijn verhaal doen.? Frieda : ?Ook het vertrouwen. Je kan erg delicate dingen tegen elkaar zeggen en je weet dat ze veilig bewaard worden bij die ene persoon. Het vertrouwen zal nooit misbruikt worden.? Fons : ?Familie helpt je op praktisch gebied. Met je persoonlijk verhaal ga je makkelijker naar vrienden toe.?

Gabby : ?De rol van je familie en de plaats die ze inneemt ten opzichte van de vriendenkring verandert wel met het ouder worden. Toen mijn vader nog leefde, nam ik veel meer afstand van mijn familie. Nu mijn moeder alleenstaande is geworden, is die afstand moeilijker. Naarmate je ouder wordt, voel je je als kind meer verantwoordelijk voor je familie.? Fons : ?Als je terug naar familie gaat, is het vooral uit zorgzaamheid. Dat hoor ik steeds meer bij leeftijdsgenoten. Je ouders worden hulpbehoevender of zijn alleen komen te staan.? Frieda : ?Ook de eigen gezinsstructuur verandert in de groep. Er zijn in onze vriendenkring al mensen met kinderen die twintig zijn en op eigen benen staan. Anderen hebben nog jonge kinderen. Maar die dingen zijn nooit een hinder geweest.?

Lieve : ?Niet iedereen in onze vriendenkring heeft kinderen. Die stonden trouwens nooit centraal bij ons. Door samen kinderen te hebben, leer je elkaar op een andere manier kennen. Het is boeiend om iemand anders in de rol van ouder te zien. Als iemand net als jij in de fase van jonge kinderen zit, trek je daar automatisch meer naartoe. Anderzijds is het ook wel belangrijk om energie te blijven steken in het leven buiten de kinderen en elkaar daarin te motiveren.?

Fons : ?Eric heeft geen kinderen. Frieda en Frans en Jan en Gabby, die oudere kinderen hebben, hebben er in onze ogen ook geen meer omdat ze niet meer thuis wonen. Dat is voor ons wel belangrijk, omdat zij er een heel andere kijk op hebben. Op vakantie is dat echt prettig. Zij babysitten wel eens.?

Eric : ?Ik heb die aanwezigheid van kinderen nooit storend gevonden. Wat vaak vervelend was bij andere vrienden maar wat ik hier nooit heb ervaren, is dat als de kinderen tussen nul en drie jaar oud zijn, je geen deftig telefoongesprek meer kan voeren met hun ouders. Ze beseffen dat zelfs niet meer. Mensen met kinderen bellen blijkbaar altijd zo en zijn meer tegen hun kinderen bezig dan tegen de andere aan de lijn.?

Vriendschap staat bij hen ver van werkrelaties. Fons : ?Je hebt mensen die al hun energie in hun werk stoppen. Bij ons is dat anders. Iedereen van ons heeft mooie werkrelaties, maar die zijn duidelijk gescheiden van wat je op zaterdag en zondag wil doen. De belangen die spelen op een werkvloer, tellen bij een onbaatzuchtige vriendschap niet mee. Je denkt niet : die zal ik ooit nog nodig hebben voor mijn carrière, die hou ik te vriend. Het geeft een heel prettig gevoel dat je vrienden hebt waarbij je nooit bang hoeft te zijn dat hij of zij je zal gebruiken voor iets.? Gabby : ?Je kan dan ook al eens iets kwijt over je werk omdat zij buitenstaanders zijn. Ze behoeden je voor het verengen van je levenssfeer.?

Mirei : ?Je kan wel altijd op elkaar terugvallen. Onlangs moest ik opgenomen worden in het ziekenhuis. Frieda heeft me gebracht. Eric heeft me gehaald. Fons heeft die nacht bij mij gewaakt.?

Discretie in zo’n grote vriendenkring, kan dat ? Gabby : ?Ik heb geleerd uit de fouten van vroeger met andere vriendenkringen. Als iemand in de kring iets vertrouwelijks tegen je zegt, ga je dat niet aan de anderen vertellen. Je moet in die vriendenkring nog geheimen voor elkaar kunnen bewaren.? Eric : ?Die discretie leer je door ouder te worden. Tussen mijn twintig en dertig wist iedereen van de vrienden alles over elkaar.? Frieda : ?Je hebt intussen als mens ook heel wat levenservaring opgedaan, en dat weerspiegelt zich in de vriendenkring. We hebben allemaal al onze hoogdagen en moeilijke dagen gehad. Die rijpheid maakt een vriendenkring ook solider.?

Hoe belangrijk zijn de paren in deze kring van vrienden ? Lieve : ?Het is belangrijk dat je als koppel in de vriendenkring zit, maar vooral dat je als individu erkend wordt. De vriendenkring is zelfs heel belangrijk om als koppel te overleven. Als je ruzie hebt met je partner, kan je hier eens stoom afblazen. Op moeilijker momenten kan je naar mensen toe die evengoed een nest voor je zijn, maar dan op een vrijblijvende basis.? Fons : ?Het is toch schitterend dat je door je vrienden niet wordt aangesproken als koppel. Mij ergert die houding van de mensen vaak. Alsof het zo hoort dat jouw vrienden ook automatisch de vrienden van je vrouw moeten zijn. Het is voor mij ook aangenaam om te weten dat mijn vrouw goede vriendschapsbanden onderhoudt met andere mensen.? Eric : ?Ik merk dikwijls dat als ik een goede vriendschapsrelatie had met een vrouw, ik er de man gedwongen moest bijnemen, terwijl die mij niet zo goed lag. Zo’n koppels vallen er bij mij af. Dat deze vriendenkring uit koppels en alleenstaanden bestaat, vind ik prachtig. Tien jaar geleden kon ik me nog wel eens droevig voelen omdat de anderen wel met twee waren en ik alleen. Dat is nu over. Ik heb de voors en de tegens gezien.?

Fons : ?Als een van de koppels uit elkaar gaat, is dat moeilijk binnen de groep omdat je ook sympathie voelt voor de andere partner. Maar het is bij ons nooit het principe geweest dat we partij zouden moeten kiezen voor de een of de ander. Het is bij ons zo wel gegaan dat we de ene vaker bleven zien en de andere veel minder. Dat was nooit het gevolg van een bewuste actie. Het gebeurde eerder toevallig.? Mirei : ?In de periode dat mijn huwelijk in een crisis zat, ging ik samen met deze vrienden op vakantie. Het waren moeilijke dagen. Ik herinner mij dat ik toen veel gehuild heb. Er werd geluisterd en meegeleefd. Het is een pluspunt dat je bij vrienden ook zwak mag zijn en dat alle façade kan wegvallen.? Frans : ?De mensen waar je mee bevriend raakt, zijn er nooit toevallig gekomen. Je hebt je eigen interessegebieden, waarin je dan gelijkgestemden kan tegenkomen die misschien ook op ideologisch vlak en over levensvragen in dezelfde richting denken. Als jullie de scheiding helemaal anders hadden aangepakt, en bijvoorbeeld zouden gebruikt hebben om bij vrienden partijdigheid af te dwingen, was onze vriendschap misschien ook gestopt.? Frieda : ?Misschien hangt ook dat samen met onze leeftijd. Wij moeten van een scheiding niet meer opschrikken.?

Verandert de idee van vriendschap met het ouder worden ? Gabby : ?Als ik mijn adressenboekje van twintig jaar geleden neem en dat vergelijk met dat van nu, dan zijn dat bijna allemaal nieuwe mensen. Je evolueert zelf.? Eric : ?Tot enkele jaren geleden vond ik vriendschap erg vanzelfsprekend. Nu weet ik dat dat niet zo is. Het begrip ondervinden van mensen die nog luisteren en aan je kant staan en je gelijk geven, dat is een zeldzaamheid.?

Volgens de Duitse psycholoog Wolfgang Krüger krijgen vrienden in ons leven steeds meer een spiegelfunctie. Naarmate jonge mensen vlugger op eigen benen gaan staan, zijn het de vrienden die hen bijna levenslang begeleiden of intens aanwezig zijn in bepaalde periodes. Vriendschappen laten daarbij meer ruimte over dan ?de hogedrukpan die een familie kan zijn?. Ook in media- en marketingkringen spreekt men van vriendenkringen als van een ?geboorte van de nieuwe familie?. Faith Popcorn haalt als nieuwe trend het clanning-principe aan : het samenleven van vrienden in grote huizen, waardoor ze als het ware weer een grote familie gaan vormen.

De twintigers ?Nu we werken en wat ouder geworden zijn, zien we elkaar steeds vaker thuis en gaan we pas daarna weg.?

Steve (ontwerper van glasramen), Kathleen (grafisch vormgever), Tom (ontwerper) en Bart (decorbouwer) vormen samen met Bache, Annick en Steven, Marleen, Bas en Mieke, Aarich en Veerle een vriendenkliek. De meesten hebben elkaar leren kennen op school. Anderen dan weer via een theatergroep. Kathleen : ?Wij wonen allemaal in een straal van een kilometer bij elkaar. Ik zie mijn vrienden meer dan mijn familie. Je belt elkaar heel regelmatig en spreekt toch enkele keren per week af.? Steve : ?Ik woon in hetzelfde huis met Marleen. Bache woont een verdieping hoger. Er is zelden een dag dat ik mijn vrienden niet zie.? Kathleen : ?Steve kan heel goed koken. We spreken dikwijls bij hem af om te komen eten. Vroeger zagen we elkaar alleen om te feesten of samen op café te gaan. Nu we werken en wat ouder geworden zijn, zien we elkaar steeds vaker thuis en gaan we pas daarna weg.? Samen op café, uit eten, naar concerten, nieuwjaar vieren, dat doen ze vooral. Steve : ?Nieuw is dat we nu ook samen op weekend gaan of rommelmarkten afschuimen. Dat gebeurde vroeger nooit. Het is een prettig gevoel dat je op elkaar kan rekenen. Ook voor hele kleine dingen. Als ik ’s avonds plots zin krijg om te gaan dansen, kan ik iemand van de vriendenkring bellen en vragen of zij of hij meegaat.? Tom : ?Je belt elkaar zo regelmatig op dat je dadelijk voelt of er iets mis is met iemand. Dat kan je dan dadelijk uitpraten. Maar de ernstige gesprekken voltrekken zich vooral in een beperkte groep. Als we met de hele hoop samen zijn, gaat het er iets minder ernstig toe.?

Toen bleek dat iemand van de vriendenkring aan multiple sclerose leed, werd daar vrij over gepraat. Tom : ?Het heeft ons dichter bij elkaar gebracht. Je leert hoe je daar mee moet omgaan. Niet dat er nu dagenlang over wordt gebabbeld, maar het is geen taboe.? Bart : ?Het was prettig hoe onze vriend dat zelf aanpakte. Hij was het nog maar pas te weten gekomen toen we samen aan zee waren. Ik wist zelf niet goed hoe ik erop moest reageren, maar de manier waarop hij erover sprak, maakte het voor ons allemaal wel makkelijker.?

Kathleen : ?Een vriendenkring biedt ook steun aan de relatie die je met je partner hebt. De anderen kennen mijn vriend en leggen het probleem misschien juister uit dan dat ik dat op zo’n moment doe.?

Tom : ?Ik weet niet hoe wij in de toekomst als vriendenkring zullen evolueren. Er zal veel veranderen, denk ik. Annick en Steven zijn intussen getrouwd en Annick is nu zwanger.? Bart : ?Maar dat is ook prettig. Je ontdekt nieuwe facetten van elkaars leven. Voordien had ik bijvoorbeeld nog nooit aan Annicks buik gevoeld. Nu leg je je hand daar al eens op en voel je daar nieuw leven in bewegen.? Steve : ?Ze gaan misschien niet meer zo frequent buitenkomen, en we zullen dan meer dingen bij hen moeten organiseren.? Wat betekent vriendschap voor twintigers ? Tom : ?Mensen die hetzelfde vuur hebben. Vriendschap groeit ook op die manier. Het zijn mensen die begrijpen waarom je iets doet of wat je bedoelt.? Bart : ?Ik kan weken in mijn werk opgesloten zitten. Wekenlang kom ik niet buiten. Als zo’n periode voorbij is, is het erg logisch dat ik opnieuw bij die vriendenkring hoor. Je voelt dat.? Steve : ?Het is iets van er altijd zijn voor elkaar. Zowel in de fun als in de ruzies. Het zijn mensen die je er altijd bovenop helpen.?

Kathleen : ?Ik ken heel veel mensen, maar er zijn er maar enkelen die ik écht ken. Ze nemen je zoals je bent. Ik vind mezelf terug bij mijn vrienden, en ik word er voor een stuk nog door gemaakt.?

De dertigers ?Vooral als de kinderen klein zijn, verandert de manier waarop je met je vrienden omgaat.?

Een vriendenkring van dertigers. Ze hebben gebouwd. Ze zitten in de kleine kinderen. Of zij het anders doen ?

Ook zij steunen op de genegenheid, het samen plezier maken, het ongedwongen bij elkaar kunnen komen en kunnen klagen. Of gewoon : ?Je zoekt iemand om mee naar het voetbal te gaan, of er moet een hondenhok gezet worden of bij de bouw geholpen… Je valt altijd terug op dezelfde mensen.? Deze vriendenkring van dertigers bestaat al jaren uit Marina (leerkracht recht), Ilse (leerkracht Nederlands/geschiedenis), Dirk (operationeel directeur), Luuc (sales export manager), Ann (account manager), samen met Bruno en Patrice en Herman en Rita.

Er werd getrouwd en er werden kinderen geboren. Marina : ?Als je in de kleine kinderen zit en aan het bouwen bent, liggen de vriendschapsrelaties stil. Maar eens de ruwbouw van het huis er staat, begin je iedereen terug op te bellen om te vragen of ze kunnen komen helpen.? Ilse : ?Zoiets kan je alleen maar doen met mensen die een gelijkaardig leven leiden. Zo is het ook makkelijker om vrienden te hebben met kinderen van dezelfde leeftijd.?

Ann : ?Ik ben niet getrouwd en heb geen kinderen. Het geeft me altijd een aangenaam gevoel als ik in zo’n gezin als dat van Luc en Marina binnenkom. Wij vieren samen de verjaardagen en de geboortes van de kinderen, en voor oudejaarsavond bereiden we sketches voor. Soms is het wel lastig om alleen tussen die koppels te zitten. De graad van intimiteit is ook niet bij iedereen even groot. Ik ken Marina het langst. Eens je vrienden kinderen hebben, verandert er toch wel wat. Je kan niet meer opbellen en vragen om samen naar de cinema te gaan. Ik betrap me erop dat ik hen soms onterecht uitsluit en denk van : ik zal ze maar niet bellen want ze kunnen toch niet meegaan. Terwijl ik later hoor dat ze die dag net wel veel zin hadden om er eens uit te zijn.?

Luc : ?Vooral als de kinderen klein zijn, verandert de manier waarop je met je vrienden omgaat. Je moet al zo vaak een beroep doen op een babysit, dat je er geen meer neemt om ’s avonds gewoon een pint te gaan pakken.? Marina : ?De kinderen scheppen ook een band tussen de ouders. Ze spelen graag samen. Ik ben de meter van een kindje van Bruno en Patrice. In het begin was ik er wat bang voor. Een bloedband is nooit te breken, bij vriendschap weet ik dat zo niet. Hoewel, familiebanden staan ook niet meer garant voor vastheid. Dat meterschap heeft toch een hechtere relatie geschapen tussen Bruno en Patrice en ons.?

Dirk : ?Luc was getuige van ons huwelijk. Wij wilden een getuige die we goed kenden en wiens huwelijk voor ons een voorbeeld was.? Luc : ?Ik vond die vraag om getuige te zijn ook een enorme erkenning van onze vriendschap. Het heeft de band sterker aangehaald.?

Hoe belangrijk is geld in die vriendenkring ? Ilse : ?Zo belangrijk dat je er rekening mee houdt. Bij het kiezen van cadeaus zal je een bedrag vooropstellen dat voor iedereen betaalbaar is.? Luc : ?Ook als we samenkomen, wordt daar op gelet. We serveren geen degustatiemenu’s van duizenden franken. Iedereen doet dat naar zijn mogelijkheden. We pronken niet tegen elkaar op. Nooit zullen we hier zeggen : ‘Kijk, ik heb een Châteauneuf-du-Pape in huis. ‘ Wij zijn even blij als we samen een gewoon tafelwijntje kunnen drinken.?

Vriendschap en de kunst van het overleven in de zeventiende en achttiende eeuw, Luuc Kooijmans. Uitg. Bert Bakker, 1997.

V.l.n.r. : Frans, Gabby, Frieda, Jan, Lieve, Mirei, Fons en Eric.

V.l.n.r. : Steve, Tom, Marleen, Bart, Bas en Kathleen.

V.l.n.r. : Ann, Marina, Luc, Dirk en Ilse & kids.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content