SINDS DEZE WEEK IS DE VEEL BESPROKEN FILM THE SOCIAL NETWORK IN DE ZALEN, OVER DE INTRIGES ACHTER FACEBOOK. MAAR OOK OVER HET LOT VAN DE GEBRUIKERS VALT HEEL WAT TE ZEGGEN. WAT DOET DE SOCIALENETWERKSITE MET ONZE VRIENDSCHAPPEN ? WAAROM STOPPEN WE ZOVEEL ENERGIE IN VAGE BEKENDEN ? EN WORDEN WE DESONDANKS NIET STEEDS EENZAMER ?

In 1998 kwam de Britse antropoloog Robin Dunbar tot de bevinding dat er een cognitieve limiet zit op het aantal mensen met wie men een stabiele sociale relatie kan onderhouden. In eenvoudige taal : je kunt maar een beperkt aantal vrienden hebben. Apen doen het door elkaar te vlooien, mensen doen het door met elkaar te converseren. Zonder genoeg te keuvelen, roddelen, babbelen of – waarom ook niet ? – luizen plukken, hebben we niet het gevoel dat we iemand goed genoeg kennen om hem een vriend te noemen. Volgens Dunbar ligt die limiet ergens tussen de 100 en 230 ; over het algemeen wordt 150, oftewel Dunbar’s number, gebruikt als het maximaal aantal sociale relaties dat een mens kan onderhouden. Een fysieke beperking : 250.000 jaar evolutie heeft onze neocortex zo geschapen dat onze hersenen niet meer vrienden kunnen verwerken.

Zes jaar Facebook en dat cijfer lijkt stevig opgetrokken. Vraag anno 2010 aan een willekeurige tiener, twintiger of dertiger hoeveel vrienden ze hebben, en ze zullen je een accuraat antwoord geven, variërend tussen de 200 en de 1.200. Zelf hadden we bij onze laatste check 372 vrienden. Sinds een jaar of drie is een vraag naar ‘je aantal vrienden’ geen abstracte filosofische kwestie meer, maar een gerichte interesse in de omvang van uw Facebookprofiel. Facebook heeft het monopolie op de kwantificatie van je vrienden verkregen. Uiteraard met de nodige opschepperij (“Ik heb meer vrienden dan jij !”), flauwe excuses (“Ja, maar ik voeg zelf nooit vrienden toe.”) en regelrechte na-ijver (“Jij voegt echt iedereen toe, ook mensen die je nauwelijks kent, zo kan ik het ook.”) tot gevolg.

Het is gemakkelijker dan ooit om te weten wat uw vrienden gegeten hebben, waar en wanneer ze hun vakantie hebben doorgebracht en naar welke muziek ze luisteren. Eén refresh op onze News Feed, en we zien de smalltalk voorbijscrollen. Maar hebben we dan ook meer vrienden ? Zou het kunnen dat Dunbar’s number en 250.000 jaar evolutie na zes jaar Facebook al achterhaald zijn ?

Neen, zo zegt Dunbar zelf. “Het interessante is dat je 1500 vrienden kunt hebben op Facebook, maar wanneer je de trafiek op de website analyseert, stel je vast dat mensen dezelfde intieme kring behouden als in het echte leven”, zei hij in The Sunday Times. En dat is meer dan een gutfeeling : Dunbar is de impact van Facebook zelf onder de loep aan het nemen. Zijn nieuwe onderzoek – zeg maar de digitale update van zijn bevindingen van twaalf jaar geleden – is nog lopende, maar hij gelooft niet dat mensen sociale relaties kunnen onderhouden met meer dan 150 mensen op Facebook. U denkt misschien dat u het doet, maar u doet het niet. Plus : het is nog altijd persoonlijk contact dat een echte vriendschapsband schept.

VAGE BEKENDEN

De Britse socioloog en researcher Jason Rutter, verbonden aan de School voor Massacommunicatieresearch van de KU Leuven, verklaart een en ander met civil inattention, een term van de socioloogErwin Goffman. Wanneer we op een drukke straat wandelen, zien we de mensen rond ons wel, maar we schenken er geen aandacht aan. We botsen tegen niemand, we herkennen onze vrienden, we merken het op als er iets vreemds gebeurt. Maar zouden we meer aandacht geven aan wat er op straat gebeurt, dan wordt een zaterdags wandelingetje langs de Brusselse Nieuwstraat een onmogelijke cognitieve opgave. “En dat is ook wat er op Facebook gebeurt”, zegt Rutter. “Een soort virtuele civil inattention. Doorgewinterde gebruikers hebben geleerd enkel aandacht te besteden aan de belangrijke berichten die op de News Feed passeren, die van familie en goede vrienden, en berichten die opvallen in de massa. De rest merk je wel vaag op, maar gaat verloren in de eindeloze stroom berichten.”

Wat niet wil zeggen dat Facebook geen sociologische impact heeft. De echte invloed van socialenetwerksites zit in de zogenaamde weak ties, zwakke banden of relaties in ons sociaal netwerk. “De mensen die je vroeger een kerstkaartje stuurde”, zegt Rutter. “Eén keer per jaar liet je van je horen, voor de rest had je geen contact.” Niets nieuws dus, al is het anno 2010 net iets makkelijker om de periferie van je sociale netwerk te managen : Facebook heeft ons netwerk van weak ties doen exploderen.

“Dit zijn niet de sterke banden van een rurale gemeenschap van honderd jaar geleden, maar zwakke banden van een snel vooruitgaande, informatie-intensieve 24/24-samenleving”, zegt Rutter. Iedereen kent het wel : vrienden uit de lagere school die je al lang vergeten was, maar je plots toevoegen op Facebook. Iemand die je op café tegenkomt en een dag later tussen je contactenlijst staat. Oude weak ties worden nieuw leven in geblazen, nieuwe bloeden niet meer dood. Meer zelfs, door ons Facebookprofiel op te delen in ‘goede vrienden’ en ‘vage vrienden’ – veel meer dan defrienden dé tendens van de laatste jaren – hebben we onze weak ties praktisch gestructureerd.

En bij die nieuwe vriendschappen horen nieuwe sociale regels. “Het is acceptabel op Facebook om in en uit relaties te springen op een manier die volledig onbeleefd en antisociaal zou zijn in het contact met je naaste vrienden of familie. Stel dat je vader belt dat hij ziek is, je vraagt of het met hem gaat en je hangt op. Mijn vader zou twee weken niks meer tegen me zeggen na zoveel botheid. Maar op Facebook kan het”, zegt Rutter. “Pas op, het werkt ook in omgekeerde richting. Mensen met wie je al maanden niet hebt gesproken, kun je gelukwensen met hun verjaardag of de geboorte van hun kind op Facebook. In normaal sociaal contact zou zoiets niet kunnen omdat je je schuldig voelt dat je zo lang niks van je hebt laten horen. Je kunt veel gemakkelijker weer aanknopen met iemand.”

DIGITALE VERGETELHEID

Het lijkt oppervlakkig, dat netwerk van weak ties, zeker als veertig onbekenden je ne gelukkige, xxx wensen op je verjaardag, maar het mist zijn impact niet. Sociologen hebben al veel eerder ontdekt dat weak ties uitstekend werken om problemen op te lossen. Zoek je bijvoorbeeld een appartement, dan heb je weinig aan je naaste vrienden : ze lijken te veel op jou, en dus hebben ze geen tips die je zelf nog niet kende. Vage kennissen zijn dan veel nuttiger : ver genoeg van je verwijderd om een andere blik te hebben, dichtbij genoeg om je te willen helpen.

En dus zien we elke dag posts passeren van mensen die een job zoeken, een deel van hun cd-collectie slijten of advies willen voor de koop van een wasmachine. Haast iedereen crowdsourcet dezer dagen, of zou het moeten doen. “Ik doe geen aan-kopen meer van meer dan vijftig euro zonder eerst even mijn Twitternetwerk te checken”, zei Laura Fitton, een sociale-mediaconsulente, auteur van Twitter for Dummies en als @pistachio een kleine internetcelebrity, daarover in The New York Times. “Ik outsource mijn hele leven. Ik kan elk probleem oplossen op Twitter in zes minuten.”

Niet toevallig noemt Fitton Twitter. Veel meer dan Facebook is Twitter een netwerk van nagenoeg uitsluitend weak ties. “Je kunt mensen volgen zonder dat je ze moet kennen en kunt ze al even gemakkelijk unfollowen, zonder dat je respectievelijk hun privacy en hun eergevoel schendt”, zegt Rutter. Twitter gaat nog een stap verder dan Facebook en onderhoudt een netwerk van haast ‘parasociale contacten’ : je weet nauwelijks nog wie jou volgt en de mensen die jij volgt, weten niet eens van jouw bestaan af. Meteen ook de reden waarom de doorsneegebruiker niets aan Twitter heeft : het is geen tool om je vriendschappen te onderhouden, wel om onbekenden te volgen die je, veelal professioneel, interesseren. Al te persoonlijke onthullingen – wat je gegeten hebt, hoeveel kilometer je net hebt gelopen – hebben er gewoon geen plaats. Niet toevallig blijven 71 procent van de tweets niet beantwoord en niet geretweet, zoals Wired onlangs nog meldde. Een uur na je tweet is hij al opgegaan in de digitale vergetelheid. Weak ties van de zwakste soort.

“Maar er is ook een kost. We geven bijvoorbeeld meer en meer van onze privacy op. Oude pijnlijke foto’s blijven maar opduiken, gepost en getagd door vrienden van vroeger”, zegt Rutter. Wat als we voortaan nooit meer iemand uit het oog verliezen ? Ex-lieven lijken nu al nagenoeg onmogelijk om uit ons digitaal leven te verwijderen, om het meest voor de hand liggende voorbeeld te geven. En knibbelt het onderhouden van zoveel vage vriendschappen niet aan ons cognitieve vermogen – denk aan Dunbars 150 vrienden -, zoals sociologen zich afvragen ?

“Eigenlijk is het een ontwikkeling die al decennia bezig is”, zegt Rutter. “De overgang van een rurale naar een urbane samenleving zorgt voor een toegenomen eenzaamheid, zo weten sociologen al langer.” Menselijke relaties worden minder sterk en dus worden de weak ties belangrijker om minder eenzaam te zijn, een sociologische tendens waar Facebook en Twitter handig op inspelen. Precies daarom beginnen socialenetwerksites structureel deel uit te maken van onze sociale fundering. En precies daarom zullen we met zijn allen nog wel even op Facebook zitten. Of zou u het zien zitten om al die weak ties te verliezen ?

DOOR GEERT ZAGERS – ILLUSTRATIE SARAH VANBELLE

VAGE KENNISSEN KUNNEN ERG NUTTIG ZIJN : VER GENOEG VAN JE VERWIJDERD OM EEN ANDERE BLIK TE HEBBEN, DICHTBIJ GENOEG OM JE TE WILLEN HELPEN.OUDE, PIJNLIJKE FOTO’S BLIJVEN MAAR OPDUIKEN, EN EX-LIEVEN LIJKEN NAGENOEG ONMOGELIJK UIT ONS DIGITALE LEVEN TE VERWIJDEREN.