Een halve eeuw geleden lanceerde de verlegen ontwerper met het roze marsepeinen gezicht de New Look : het silhouet met lange rok en wespentaille. Christian Dior stond maar tien jaar aan het hoofd van zijn huis, maar zette de toon voor opvolgers Yves Saint Laurent, Marc Bohan, Gianfranco Ferré en John Galliano.

Lene Kemps

Als de wind niet goed staat, knijpen de inwoners van Granville hun neus dicht en zeggen : ?Het ruikt naar Dior?. Dat slaat op de walmen van de kunstmestfabriek van Diors betovergrootvader. De Diors maakten fortuin met chemische producten, en Christian leeft zoals veel telgen van een rijke familie in de overtuiging dat hij nooit zal moeten werken voor de kost. Als kind leidt hij een beschermd leven. Hij en zijn zusjes groeien op in luxe en elegantie, in een huis met zicht op zee ; een periode die hij later zal beschrijven als zijn années de bonheur.

Hij studeert politieke wetenschappen omdat zijn vader op een diplomatieke carrière hoopt, maar hij voelt zich meer aangetrokken tot de schilderkunst en opent in 1928 een galerie. Zijn ouders vinden het een excentrieke keuze, maar zijn bereid de nieuwe onderneming te financieren op voorwaarde dat Dior de familienaam niet gebruikt. Hij toont werken van Leoni, Eugene Berman, Raoul Dufy, Salvador Dalí en Max Jacob, en kan af en toe iets verkopen. Dan lijkt het ongeluk hem wel te achtervolgen. Op korte tijd raakt hij zowel zijn broer Raymond kwijt als zijn moeder, die hij ziet wegkwijnen van verdriet. Dan verliest zijn familie haar hele vermogen als gevolg van de beurskrach in 1929. Dior is dan 25. Hij kan zich nog enkele jaren redden, maar uiteindelijk ziet hij zich genoodzaakt de galerie te sluiten. Hij eet slecht, slaapt op de grond bij vrienden en zwerft wat rond.

In 1934 krijgt hij tuberculose en moet hij een jaar rusten om op krachten te komen. Zijn vriend Jean Ozenne leert hem tekenen en Dior maakt wat modeschetsen voor Vogue en Le Figaro, en verkoopt zijn eerste hoedenontwerpen aan Agnès, een gekende modiste op de place Vendôme. Hij zal zich dat moment altijd met plezier herinneren : ?Ik was dertig en verdiende voor de eerste keer geld met iets wat ik helemaal zelf had gemaakt : twintig Franse frank per tekening.?

Voor couturier Robert Piguet schetst hij een pied-de-poule-jurk. Het hanenpootmotief zal later de verpakking sieren van het parfum Miss Dior, en de jurk zal in bijna alle Dior-collecties blijven opduiken, tot in die van Ferré. Piguet is onder de indruk en neemt Dior aan als stilist. Maar de oorlog breekt uit en Dior wordt gemobiliseerd.

Als hevige antimilitarist weigert Christian een functie als officier. Men laat hem dan maar loopgraven maken. Het leven met de spade in de hand, klompen aan de voeten, bevalt hem wonderlijk goed. Zo goed dat hij na zijn jaar dienst naar zijn zuster en vader in Grasse reist en daar een groentekwekerij begint. Hij lijkt Parijs volledig vergeten en heeft ogenschijnlijk zonder problemen de mode door prei en selder vervangen. Piguet blijft hem lastigvallen met werkaanbiedingen, maar wanneer Christian eindelijk zwicht, blijkt de plaats al ingenomen. Samen met Pierre Balmain kan hij echter bij Lucien Lelong beginnen.

Lelong is voorzitter van de Franse haute couture en voor Dior breekt een prachtige periode aan waarin hij veel leert en uitprobeert. Samen met Christian Bérard, Jean Cocteau en theaterdecorateur André Dignimont begint hij een Modetheater in het Musée des Arts Décoratifs. De eerste voorstellingen zijn in 1945. De mensen komen van overal en het initiatief is een groot succes. Een jaar later in 1946 ontmoet Dior de man die zijn leven zal veranderen : textielfabrikant en miljonair Marcel Boussac.

Dior amuseert zich bij Lelong. Hij is een discreet en verfijnd iemand, maar houdt uitbundig van het leven. Het geld dat hij verdient, laat hij rollen. Als zijn vriend Pierre Balmain het huis Lelong verlaat om een eigen maison de couture te beginnen, vraagt hij zich af of hij niet ambitieuzer moet zijn. En uitgerekend op dat moment is Boussac op zoek naar een jonge ontwerper om zijn modezaak Philippe et Gaston nieuw leven in te blazen. De zaak interesseert Dior niet, maar een eigen haute-couturesalon misschien ? Boussac luistert en blijkt bereid te investeren, zelfs als de ontwerper erop aandringt dat het onder de naam Christian Dior zal zijn en dat hij zich niet verplicht zal voelen om de stoffen van Boussac te gebruiken.

Dior installeert zich op de avenue Montaigne nummer 30, en daar presenteert hij op 12 februari 1947 zijn eerste collectie die storm en opschudding veroorzaakt. Wanneer Carmel Snow, hoofdredactrice van Harper’s Bazaar, bij het zien van de lange rokken, wespentailles en geaccentueerde boezems uitroept : ? It’s a revolution, your dresses have such a new look? is een nieuw begrip geboren. In een klap laat Dior vrouwen de grimmige oorlog en stoffenschaarste vergeten. Sommige jurken eindigen amper dertig centimeter boven de grond, vragen twintig meter stof en hebben een omtrek van veertien meter. In een elegante lijn maakt hij komaf met het vooroorlogse breedgeschouderde silhouet. ?We zijn gered?, schreef Susan Mary Alsop in To Marietta from Paris. ?Weg zijn de strenge schoudervullingen, vervangen door zachte schouders, ingesnoerde middels en wijde, wijde rokken die tot wel tien centimeter onder de knie komen.?

Diors obsessie voor zijn moeder is uitvoerig gedocumenteerd. Cynische geesten suggereren dat een psychoanalist een mooi doctoraat zou kunnen schrijven over zijn voorliefde voor een stevige boezem, een mooie neklijn en een silhouet waar het lichaam onder de heupen niet meer lijkt te bestaan. Hoe dan ook : de New Look is een fenomeen. De Amerikaanse inkopers, net weer thuis, zien zich genoodzaakt het vliegtuig terug te nemen en een bestelling te plaatsen bij de ongekende ontwerper. Ava Gardner, Olivia de Havilland, Marlene Dietrich, Lauren Bacall, Rita Hayworth en Eva Peron worden trouwe klanten. In Amerika vormt zich een tegenbeweging : 1265 vrouwen ondertekenen een petitie, en stichten de Little Below The Knee Club ter bevordering van hun favoriete roklengte. Een zekere Louise Horn haalt de kranten omdat ze met haar New Look-rok tussen de deur van de bus blijft klemmen en een blok lang wordt meegesleurd. Te midden van opwinding en controverse wordt Christian Dior een beroemd modeontwerper.

De New Look wordt gevolgd door de envol-, corolla-, prinsessen-, profiel-, of tulplijn. Door de I-, Y-, H-, A- of S-lijn. Ze worden met wisselend succes ontvangen. De fusuealijn is drie maanden oud als Dior overlijdt aan een hartaanval in het kuuroord Montecatini. Hij wordt opgevolgd door zijn beschermeling : de jonge en fragiele Yves Saint Laurent. Als deze na het stormachtige succes van zijn eerste collectie wordt gevraagd om voor een tweede keer op het balkon te verschijnen om de menigte bewonderaars te groeten, een eer die zelfs Dior nooit te beurt is gevallen, zegt Yves : ?Dat zou niet juist zijn. Ze juichen niet voor mij, maar voor de nagedachtenis van Dior.?

Om het jubileum te vieren, krijgt Dior een overzichtstentoonstelling in het Metropolitan Museum in New York, en meteen laait het aloude debat weer op. Was hij radicaal en modern of net erg traditioneel en conservatief ? Chanel haatte Dior met zijn stijve, damesachtige elegantie en zijn opgelegde glamour ; en ze liet niet na om hem bij elke mogelijke gelegenheid als vrouwonvriendelijk te bestempelen. Zijn kleren werden door inkopers bewonderd omdat ze zo mooi gestructureerd en massief op de kapstok hingen. Ze waren daarin net het tegengestelde van de soepele jersey-ontwerpen van Chanel die pas tot leven kwamen wanneer een vrouw ze droeg.

Zelf heeft Dior altijd bekend dat hij een voorliefde had voor de mode van rond de eeuwwisseling, toen zijn moeder nog jong was ; voor wijde jurken met draperingen en chiffon. Als hij in zijn vrije tijd filmkostuums ontwierp, waren dat haast altijd romantische belle-époquecreaties.

?We hebben geworsteld om het moderne in zijn werk te benadrukken?, zegt Richard Martin, de curator van de expo, in de International Herald Tribune. ?Maar eigenlijk is hij erg proustiaans van inslag. Hij brengt het verleden terug, weliswaar op een provocerende manier.? Martin geeft toe dat hij de Dior-jaren geen vergevorderde jaren vindt, en dat Christian Dior niet zo toonaangevend was als Chanel in de jaren twintig of Saint Laurent in de jaren zestig.

?Dior keek helemaal niet achterom?, zegt Bernard Arnault, president van het luxeconglomeraat LVMH. ?In zijn tijd stond hij voor moderniteit en creëerde hij een nieuwe vrouwelijkheid en elegantie. Hij veranderde alles.?

?Het is waar dat hij de Franse mode na de oorlog levenslust en glamour bracht. Hij zette standaards voor kwaliteit en verfijning?, zegt Ferré. ?Maar als je diep kijkt, merk je dat hij een erg conservatief ontwerper was.?

Suzy Menkes beschrijft hoe de tentoonstelling op haar een overweldigende indruk van bonbons en patisserie nalaat : een opeenvolging van suikerspinachtige tullen creaties, lagen stof als in een millefeuillegebakje, suikerroze borduursels en strikjes.

Als de jurken misschien niet toonaangevend modern waren, dan was Diors werkwijze dat in elk geval wel. Hij ziet snel in dat zijn exclusief modehuis tot een heus imperium kan uitgroeien en besluit de vrouw van kop tot teen aan te kleden. Hij levert dus ook bontjassen, sjaals, schoenen, handschoenen en namaakjuwelen. Hij is de eerste die een aantal artikelen in licentie laat produceren en zet zijn naam op stropdassen, lingerie en kousen. Hij lanceert een luxe prêt-à-porter-lijn, speciaal afgestemd op de Verenigde Staten, en laat al in 1947 een eigen parfum ontwikkelen : Miss Dior, vol meiklokjes, de lievelingsgeur van zijn moeder. In ’56 volgt Diorissimo.

De beschaafde, discrete man maakt van zijn huis een bedrijf met vestigingen in vijf landen en franchise-ondernemingen in vijf andere. In de ateliers valt er nooit een luid of scherp woord en toch maakt de man die zich op kantoor bijna priesterlijk gedraagt talrijke buitenlandse publiciteitstournees waar hij gewillig de sterontwerper speelt. Zoals Françoise Giroud schrijft, is hij niet in een categorie onder te brengen, niet in een enkele zin te omschrijven en dient men hem te klasseren als monument historique.

Christian Dior, Metropolitan Museum, New York, tot 23 maart.In een klap laat Dior vrouwen de grimmige oorlog en stoffenschaarste vergeten.Chanel haatte Dior met zijn damesachtige elegantie en zijn opgelegde glamour.

Weg zijn de strenge schoudervullingen, vervangen door zachte schouders, ingesnoerde middels en wijde, wijde rokken die tot wel tien centimeter onder de knie komen. Was Dior radicaal en modern of net erg traditioneel en conservatief ?