Misschien hebt u het wel meegemaakt tijdens een feestdiner. Dat een tafeldiscussie beslecht werd door een snel opgediepte smartphone. Hopla, het einde van ofwel een betweterig gesprek, ofwel een boeiend duel. Zo’n externe parate kennis in onze handtas of broekzak heeft gevolgen, vindt auteur Mark Stevenson (p. 14). “Vroeger werd je als intelligent en erudiet beschouwd als je het antwoord op iets wist. Nu is het veel belangrijker om een vraag te bedenken die nog niet gesteld is.” Hij ziet onze westerse maatschappij evolueren van een antwoord- naar een vraaggerichte. “Je leidt niet door hoeveel je weet, maar door hoeveel mensen je inspireert.”

Hoewel informatie er in overvloed is in 2012, is ze in haar puurste vorm dus misschien niet meer zoveel waard als vroeger. Ik zag de Britse neurologe Susan Greenfield in een video het belang van interpretatie van informatie benadrukken. Ze legde uit dat de activiteit van je hersenen bepaald wordt door je omgeving : hoe stimulerender een omgeving, hoe meer vertakkingen de hersencellen krijgen en hoe meer kans op verbindingen met andere cellen. Bijleren is dus vertakken.

Belangrijk, zegt Greenfield, is dat we maar verbindingen maken als ervaringen of gebeurtenissen betekenis hebben. Als we ze begrijpen. Als we ze in relatie zien tot iets anders. Luisteren is een niet te onderschatten vaardigheid. Want empathie moet je leren, zegt ze. En ze vreest dat je dat niet kunt op sociale netwerksites. “Daar is wel communicatie, maar je zit niet tegenover de mens met wie je praat, je kijkt niet in zijn ogen, je let niet op zijn stemgeluid of lichaamstaal, en er is geen fysiek contact. Er spelen geen feromonen mee.” Hoe, vraagt ze, oefent een jonge generatie de vaardigheden om die signalen te interpreteren en uit te sturen als ze minder face to face contact met elkaar hebben ? “Het brein wordt alleen beter door te oefenen. Dus, ja, ik maak me wat zorgen over empathie in onze samenleving.”

De Zweedse (misdaad)auteur Henning Mankell omschreef de mens in een opiniestuk in The New York Times als homo narrens. “Wat ons onderscheidt van andere dieren is het feit dat we kunnen luisteren naar anderen, naar hun dromen, angsten, vreugde, verdriet, wensen en nederlagen. En dat zij ook kunnen luisteren naar de onze.” Greenfield ziet het zo : “Je inleven in een verhaal is je brein vertragen en forceren om een tijdslijn te volgen. Een verhaal is een opeenvolging van betekenisvolle gebeurtenissen, geen verzameling van losstaande feiten waar je met een klik of met “jekkes” of “waw” op reageert. Die hebben geen betekenis. Een verhaal daarentegen gaat over acties die gevolgen hebben. Het is een onomkeerbare reeks. Zoals in je eigen leven.”

Dat weinig levensverhalen op alle momenten alleen maar leuk zijn, benadrukt de Amerikaanse auteur Jonathan Franzen in het januarinummer van het Nederlandse magazine Hollands Diep. Hij schrijft daarin een artikel over liefde in tijden van Facebook. “Pijn is het natuurlijke gevolg en de natuurlijke indicator van het feit dat je lééft, in een weerbarstige wereld. Zelfs als je op je twintigste tegen jezelf zegt : ‘Die liefde en die pijn, dat doe ik later allemaal wel, als ik in de dertig ben of zo’, veroordeel je jezelf toch nog tot tien suffe jaren van alleen maar ruimte innemen en energiebronnen verbruiken. Dan ben je alleen maar consument (en dat bedoel ik in de meest vernietigende zin van het woord).” De sociale netwerksite Facebook lanceerde ondertussen de mogelijkheid om je profielpagina weer te geven als een tijdslijn, “een verzameling van foto’s, berichten en ervaringen waarmee jij je eigen verhaal vertelt.”

Weet u eigenlijk welk verhaal u dit jaar wilt vertellen ? En naar wiens verhaal u écht wilt luisteren ? Wie doet uw brein vertragen en vertakken ? Wie zet u in gang ? En bent u zelf ook een muze in het verhaal van iemand anders ?

Leen Creve, redacteur Wonen – leen.creve@knack.be

HENNING MANKELL : “WAT ONS ONDERSCHEIDT VAN ANDERE DIEREN IS HET FEIT DAT WE KUNNEN LUISTEREN NAAR ANDEREN.”