VERBONDEN VOOR HET LEVEN

Legendarisch zijn de vetes tussen de zussen Olivia de Havilland en Joan Fontaine, tussen Madonna en broer Christopher Ciccone, en tussen Noel en Liam Gallagher. © FOTO'S GETTY IMAGES

Als kind waren jullie nu eens kat en hond, dan weer dikke vrienden. En al zijn de scherpe kantjes eraf, sindsdien is er niet echt veel veranderd. Van warme liefde tot koude oorlog: hoe komt het dat de band met volwassen broers en zussen vaak zo complex is ?

Hoe het met mijn zus gaat ? Euh, goed, denk ik. Om eerlijk te zijn, ik heb haar al meer dan een jaar niet meer gezien. Het hoeft even niet meer voor mij.” Eline (34) heeft nooit een warme band gehad met haar drie jaar oudere zus. “Klinkt raar, maar ik heb altijd het gevoel gehad dat ze me niet mocht. Als kind al : ofwel negeerde ze me, ofwel pestte ze me. Dat zette zich door nadat we allebei uit huis waren. Op familiefeestjes was er altijd wel een moment waarop ze een of andere venijnige opmerking lanceerde. Bracht ik een nieuw vriendje mee, dan sneerde ze : ‘Benieuwd hoe lang het deze keer blijft duren.’ Had ik een nieuwe jurk aan, dan smaalde ze : ‘Uit de kringwinkel zeker?’ Ik kan me niet herinneren hoe vaak ik huilend naar het toilet ben gerend. Kwaad op mezelf, omdat mijn zus me weer eens op de kast had weten te krijgen. Kwaad op mijn ouders, omdat zij haar gedrag altijd vergoelijkten : ‘Ach, je weet toch hoe ze is.’ Inderdaad, dat weet ik. En juist daarom wil ik voorlopig niks met haar te maken hebben. Ze heeft genoeg op mijn hart getrapt.”

Broers en zussen : soms zijn het je soulmates, soms neem je ze voor lief, en soms kunnen je samen onmogelijk door één deur. Maar hoe hecht, broos of moeizaam de band ook is, broers en zussen blijven belangrijke spilfiguren in je leven. Je ouders gaan eerder dood, je partner komt er later bij. Je broers en zussen waren er altijd al, sinds je kindertijd. Met hen heb je gespeeld en gevochten, gegniffeld en gekibbeld, gewedijverd om de aandacht van je ouders. Je broers en zussen waren als deelnemer én toeschouwer aanwezig op het toneel van je jeugd. Ook al ga je als volwassene elk je eigen weg : opgroeien in hetzelfde nest zorgt voor een stroom van gedeelde ervaringen en een unieke band. Of je elkaar nu drie keer per week ziet of drie keer per jaar. Of helemaal niet meer, zoals Eline en haar zus.

BAZIGE BROER, ZEURENDE ZUS

“De relatie tussen volwassen broers en zussen is in de psychologie en ook in de hulpverlening tot nog toe wat onderbelicht gebleven, terwijl de impact ervan niet te onderschatten is”, bevestigt Claire Wiewauters. Zij is pedagoog en psychotherapeut, en verbonden aan het kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen. “Ook al staan ze in de praktijk van alledag aan de rand van je leven, je broers en zussen zijn er, en ze blijven er. Een vriendschap kun je laten verwateren en van je partner kun je scheiden, maar de band met je zus of broer opzeggen is onmogelijk, ook al botsen jullie regelmatig of komt het zelfs tot een breuk. Je kunt je broer nu eenmaal niet definitief ‘ontbroeren’ en je zus wordt nooit je ex-zus. De meeste mensen willen dat ook niet, omdat ze beseffen dat ze toch op een of andere manier met elkaar verbonden blijven.”

Wat nog niet wil zeggen dat het altijd van een leien dakje loopt. Gooi bij wijze van test maar eens het thema ‘broers en zussen’ op tafel tijdens een vriendenavondje. De kans is groot dat er een geanimeerd gesprek volgt, met verhalen die barsten van de emoties. Over een zus die nooit van zich laat horen, tenzij ze zich depri voelt en een klankbord nodig heeft. Over een broer die in de ogen van mama altijd pech heeft, terwijl hij eigenhandig een zootje van zijn leven maakt. Over een aanstaande tante die woest uithaalt als blijkt dat ze niet als meter gevraagd wordt. Over een broer die stug de andere kant opkijkt als de ouders hulpbehoevend worden. Over bejaarde zussen die ruziën over wie van beiden de afscheidsrede mag houden tijdens de uitvaart van hun al even bejaarde broer.

Hoe komt het dat de band tussen volwassen broers en zussen zo balanceert tussen hechte verbondenheid en voorspelbare irritaties ? “Omdat oude patronen bijzonder hardnekkig zijn en lang blijven nazinderen”, aldus Claire Wiewauters. “Had je als kind het gevoel dat je in de schaduw stond van je broer, dan is de kans niet denkbeeldig dat je je ook als volwassene wilt blijven bewijzen, tegenover hem en je ouders. Kreeg je als oudste veel verantwoordelijkheid toebedeeld, dan wil je misschien nog altijd over alles je zegje hebben, tot ergernis van je broers en zussen. Het zijn die ingeslepen gedragspatronen die maken dat het regelmatig ‘schuurt’ tussen broers en zussen. Als het gaat over volwassen worden en je vleugels uitslaan, gaat het bijna altijd over loskomen van je ouders. Maar loskomen moet je ook van de positie die je als kind had tegenover je broers en zussen, om daarna een nieuwe, volwassen relatie met hen te kunnen aangaan.”

EEUWIGE RIVALITEIT

Dat je als kind vaak wedijvert met je broers en zussen, het hoort erbij. Wie kan het mooist tekenen of het best leren, wie is het muzikaalst of sportiefst ? Het is een manier om je positie binnen het gezin te bepalen en je eigen identiteit te ontwikkelen. Broers en zussen leren elkaar in hun kindertijd belangrijke lessen: ruziemaken, omgaan met jaloezie en voor jezelf opkomen. In de ideale wereld zijn die lessen grotendeels achter de rug als ze eenmaal volwassen zijn. Toch zou je ze de kost niet willen geven, de broers en zussen die ook op latere leeftijd geen duimbreed voor elkaar willen onderdoen.

Een van de bekendste Hollywoodvetes is die tussen Olivia de Havilland en Joan Fontaine, twee acterende zussen die ooit kans maakten op dezelfde Oscar. Joan won het beeldje, waarna het nooit meer echt goed kwam tussen die twee. Of was hun zusterband al te veel beproefd nadat Joan haar eerste echtgenoot had afgesnoept van haar zus ? “Olivia heeft nooit kunnen verkroppen dat ik in alles eerst was, ook al was ze vijftien maanden ouder”, liet Joan zich ooit ontvallen in een interview. “Ik was de eerste van ons die trouwde, de eerste die een Oscar won, de eerste die een kind kreeg. Het zou me niet verbazen dat ze me vervloekt als ik op een dag als eerste doodga.” Ook Madonna en haar broer Christopher Ciccone zijn jarenlang niet on speaking terms geweest, nadat broerlief een boek had uitgegeven (Life With My Sister Madonna) waarin hij wat al te persoonlijke details over zijn zus had prijsgegeven. Intussen hebben ze het wel weer bijgelegd. Of dat ook geldt voor Liam en Noel Gallagher, ooit samen in de band Oasis, is nog maar de vraag. Hun legendarische geruzie leidde jaren geleden zelfs tot een rechtszaak. Pa en ma Gallagher hebben daar vast veel nachten van wakker gelegen.

“Ouders hechten er doorgaans veel belang aan dat hun kinderen goed overeenkomen”, aldus Claire Wiewauters. “Ze sussen, dekken toe, smeken om het goed te maken als er ruzie is. Terwijl ze er soms onbedoeld zélf voor gezorgd hebben dat het tussen de leden van hun nageslacht niet zo vlot wil lopen. Omdat ze een favorietje hebben en dat laten voelen. Of omdat ze hun kinderen tegen elkaar uitspelen : ‘Je zus belt ons elke week, maar jou horen we bijna nooit.’ Wat ook weleens gebeurt, is dat ze tijdens de kindertijd te veel begrip vragen voor het lastige gedrag van een broer of zus : ‘Wees jij nu maar de verstandigste en geef het goede voorbeeld.’ Zoiets werkt onvermijdelijk als een stoorzender voor later.”

NIEUWE VERBINDING

Elly (55) is de jongste van drie. Met haar intussen overleden zus was ze heel hecht, met haar broer veel minder. “Misschien door het leeftijdsverschil, wie weet? Hij is zes jaar ouder ; een wereld van verschil als je jong bent. Van mijn puberjaren herinner ik me vooral dat hij me pestte met mijn puisten, en dat ik uit wraak aan onze ouders heb verklikt dat hij rookte.” Als volwassenen zagen Elly en haar broer elkaar hooguit vier of vijf keer per jaar. Tot ze in korte tijd eerst hun zus en daarna hun ouders verloren. Een heftige en verdrietige periode, waarin ze elkaar voor het eerst weer echt tegenkwamen als broer en zus. “Dat was zeker zo na de dood van mama, toen we niet alleen de uitvaart moesten regelen maar ook de erfenis afhandelen. Ik was bang dat we het niet eens zouden worden, maar niets was minder waar. Tijdens het leegmaken van ons ouderlijke huis hebben we zelfs mooie gesprekken gevoerd. Over vroeger, maar ook over onze dromen, teleurstellingen, verwachtingen. Ik kreeg een kant van mijn broer te zien die ik nog nooit gezien had, besefte dat we best veel gemeen hebben. Dat onze ouders en zus er niet meer zijn, maakt me intens verdrietig, maar het heeft mij en mijn broer wel dichter bij elkaar gebracht.”

Als de ouders wegvallen, komen broers en zussen in een cruciale fase terecht, vertelt Claire Wiewauters. “Soms worden dan de rekeningen van het leven aan elkaar gepresenteerd : ‘Jij was er nooit om voor mama te zorgen’ of ‘Jij hebt meer geld gekregen dan ik’. Maar ook als er geen conflicten zijn, moeten ze in deze periode op zoek naar een nieuwe verbinding. Dat kan goed gaan, maar het is ook mogelijk dat ze daar niet in slagen, zonder de ouders als verbindende factor. Want ook dit is een realiteit : het is niet omdat je uit hetzelfde nest komt, dat je het per se goed met elkaar moet kunnen vinden. Elk heeft zijn temperament, zijn karakter. Soms zijn broers en zussen zo verschillend dat het aartsmoeilijk is om de harmonie te bewaren. In de grotere gezinnen van vroeger had je nog wat keuze; met de ene klikte het al beter dan met de andere. Maar als je maar één zus of broer hebt, en die is totaal anders dan jij, dan kost het veel meer moeite om de band te onderhouden.”

BAKEN IN CRISISPERIODES

Uit een recent onderzoek van de studiedienst van de Vlaamse overheid naar de sociale contacten en het verenigingsleven van de Vlaming blijkt dat de contacten met familieleden sterk teruglopen. De wereld is steeds groter geworden ; we zwermen uit en blijven niet meer per se onder de kerktoren wonen, waardoor de familieband kan versmallen. En dan hebben we het nog niet over de toegenomen individualisering, waardoor broers en zussen meer dan vroeger in verschillende werelden leven en dus minder raakvlakken hebben. “Als je alleen nog het gezin van herkomst met elkaar gemeen hebt en in je huidige leven haast niets meer met elkaar deelt, komt er onvermijdelijk afstand tussen broers en zussen”, zegt Wiewauters. “Hoe je dat voorkomt ? Door samen nieuwe herinneringen te maken. Installeer familierituelen, vier verjaardagen samen of organiseer elke zomer een barbecue. Klikt het niet zo fantastisch tussen jullie? Doe het toch maar, gewoon omdat het je broer of zus is en jullie hoe dan ook een levenslange band hebben. Een band die misschien niet altijd evident is, maar waarop je doorgaans wel kunt terugvallen in crisisperiodes.”

“Mijn werk, mijn vrienden, mijn vrouw en kinderen waren belangrijker voor me dan familie, ook al zag ik mijn twee zussen echt wel graag”, vertelt Otto (40). “Tot mijn vrouw me vorige zomer vrij abrupt verliet voor een andere man en ik echt niet wist hoe ik de scherven van mijn leven bij elkaar moest rapen. Maar daar waren mijn zussen, stilzwijgend, spontaan en solidair. Ze veegden mijn ex de mantel uit, luisterden uren naar me, kookten voor de kinderen en namen me mee op vakantie. Ik heb me dankbaar gekoesterd in hun pamperende liefde en me oneindig gelukkig geprezen dat ik geen enig kind ben. Deel kunnen uitmaken van een clan, dat is een grote rijkdom, weet ik nu.”

Sommige broers en zussen komen al veel vroeger tot dat besef. Zoals Sarah (26) en Camille (27), die elkaar ‘de enige constanten in onze jeugd’ noemen. Hun ouders gingen uit elkaar toen ze nog kleuters waren, waarna de meisjes opgroeiden in co-ouderschap. “De ene week waren we bij mama, de andere week bij papa, maar wij tweeën waren altijd samen”, vertelt Camille. “Ik vormde met Sarah een sterk bondgenootschap, een minigezin binnen ons uiteengevallen grotere gezin. Dat we nog altijd superclose zijn, is mee dankzij de scheiding van onze ouders. Zeker weten.”

Ook Marcel (67) en Bob (64) hadden zo’n sterke band. “Niet dat we altijd lief waren voor elkaar : Bob en ik konden elkaar ook keihard de waarheid zeggen. Niemand kon me raken zoals hij, misschien ook omdat niemand me zo goed en zo lang kende als hij. De laatste jaren gingen we vaak samen fietsen ; in 2015 zijn we nog samen op fietsvakantie geweest. Een fijne ervaring en zeker voor herhaling vatbaar, maar helaas, Bob is er niet meer. Hij is een paar maanden geleden plotseling overleden. Ik mis hem enorm. Hij was mijn kleine broertje en mijn belangrijkste link met het verleden : de enige die me nog gekend heeft als kind.”

Tekst Carine Stevens

“Het is niet omdat je uit hetzelfde nest komt, dat je het per se goed met elkaar moet kunnen vinden”

“Soms zorgen ouders er onbedoeld zélf voor dat het niet zo vlot loopt. Omdat ze een favorietje hebben, of hun kinderen tegen elkaar uitspelen”

“Afstand voorkom je door samen nieuwe herinneringen te maken. Zelfs als het niet zo fantastisch klikt tussen jullie”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content