Ook mannen kunnen hun steentje bijdragen om een ongewenste zwangerschap te voorkomen : door zich te laten steriliseren. Hoe definitief is een vasectomie, en zijn mannen met doorgeknipte zaadleiders nog wel mannen ?

Marianne Meire

Vasectomie is een van de meest betrouwbare en minst ingrijpende vormen van anticonceptie. Uiteraard laat je die ingreep niet doen als je 20 bent en vrijgezel, maar eerder als je je gezin als compleet beschouwt. Hoewel mannen nog vaak terughoudend reageren en de gedachte aan een operatie ?van onderen? vol afgrijzen weglachen, besluiten in ons land jaarlijks een kleine 9000 heren om er knoopjes te laten inleggen.

De ingreep is simpel. De zaadleiders liggen als spaghettistrengetjes in de teelbalzak. Een uroloog kan ze er gemakkelijk uitvissen en doorknippen. Ofwel worden de doorgeknipte zaadleiders vervolgens aan allevier de uiteinden dichtgesmolten (coagulatie), ofwel afgebonden met draad, ofwel afgeklemd met ringetjes. De meeste urologen knippen een stukje zaadleider weg, binden de uiteinden al dan niet omgeplooid af, en duwen deze stompjes terug naar binnen. Die liggen dan een relatief veilig eindje van elkaar. Steeds vaker wordt echter gekozen voor de techniek waarbij een stukje weefsel tussen de afgebonden stompjes wordt genaaid, zodat die op verschillende niveaus komen te liggen. De uiteinden van doorgeknipte zaadleiders hebben namelijk de neiging om elkaar terug te zoeken. Door de nieuwe operatietechnieken komt deze spontane rekanalisatie maar uiterst zelden voor.

Koppels die kiezen voor een vasectomie, zoeken bijna altijd eerst het antwoord op twee belangrijke vragen : ?Is een man na zo’n ingreep nog altijd dezelfde man ?? en ?Kunnen we ons achteraf nog bedenken ??

Uroloog Jo Ampe (A.Z. Sint-Jan, Brugge) : ?De teelballen hebben een dubbele functie. Enerzijds de aanmaak van zaadcellen (spermatozoa) die via de zaadleiders worden vervoerd, anderzijds de aanmaak van hormonen die in het bloed terechtkomen. Door vasectomie worden enkel de zaadleiders onderbroken. Steriele mannen zijn dus zeker niet minder viriel, want de hormonale productie gaat na de operatie gewoon verder. Als u de waterslang in uw tuin doorknipt, dan hebt u wel geen water meer, maar dat betekent toch niet dat uw tuin ook kapot is. De geslachtshormonen doen zoals voorheen hun werk in de hersenen. Vasectomie tast het libido (zin tot vrijen) dus niet aan, leidt niet tot impotentie en verandert ook het orgasme niet.?

Een gesteriliseerde man ejaculeert nog altijd bijna evenveel zaadvocht, want deze vloeistof wordt voor 95 % in de prostaat, de zaadblaasjes en de zaadkanalen gemaakt, en die blijven bij een vasectomie veilig en wel buiten schot. Het zaadvocht bevat echter geen zaadcellen meer, en dat is het enige verschil (en de bedoeling !).

Mannen die zich laten steriliseren, zijn eerder al tot de conclusie gekomen dat zij liever geen kinderen meer willen. Ze zijn meestal tussen 32 en 38 jaar oud, hebben vooraf goed nagedacht en zijn zeer gemotiveerd. Toch weten ze allemaal graag of een vasectomie omkeerbaar is.

Dr. Jo Ampe : ?In principe is ze dat. Mensen die er spijt van hebben, moeten niet meteen wanhopen. We doen de operatie ook in omgekeerde richting. Het is niet moeilijk om de stukjes die eerst van elkaar gescheiden werden, opnieuw te verbinden. Technisch herstel is het moeilijkst na coagulatie of dichtschroeien, maar theoretisch kan het. Herstel van de zaadleiders betekent echter niet dat de teelballen zonder meer hun activiteit zullen hernemen. Hoe sneller je spijt krijgt, hoe beter. Binnen de twee jaar na de ingreep heb je nog een redelijke tot goede kans dat je teelballen opnieuw met volle kracht aan de slag willen. Maar hoe langer de vasectomie geleden is, hoe kleiner die kans wordt. Algemeen wordt aangenomen dat na 5 jaar de mogelijkheid van herstel van de vruchtbaarheid nog slechts ongeveer 50 % is.?

Verschillende factoren spelen hierin mee. Meer dan de helft van de mannen ontwikkelen na de sterilisatie antilichamen tegen hun eigen zaadcellen, zodat de witte bloedcellen de zaadcellen als lichaamsvreemde stoffen gaan beschouwen. Deze antilichamen zijn absoluut niet schadelijk voor de gezondheid er is overigens niets aan te doen maar ze tonen wel hoe het organisme met de vasectomie meewerkt. Een andere verklaring voor blijvende onvruchtbaarheid na rekanalisatie is de tegendruk die gedurende de periode van steriliteit in de teelballen bestond, en de onderbroken bewegingsfunctie van de zaadleiders zelf. Eenvoudig uitgedrukt mag je stellen dat het mechanisme hierdoor na een tijd definitief wordt lamgelegd.

Wie ondanks blijvende onvruchtbaarheid toch nog graag een kind wil, kan daarvoor eventueel nog een beroep doen op een van de nieuwste vruchtbaarheidstechnieken, waarbij de zaadcellen rechtstreeks uit de bijbal of de teelbal worden gehaald. Dan hoef je de vasectomie niet eens ongedaan te maken. Gesteriliseerde mannen blijven immers spermatozoa maken, maar in mindere mate. Aangezien ze niet meer wegkunnen langs de zaadleider, blijven deze zaadcellen circuleren in de bijbal, waar ze uiteindelijk worden geabsorbeerd en afgebroken in het bloed. Een verschijnsel dat ook optreedt bij mannen die weinig of geen betrekkingen hebben. Zelfs mannen die antistoffen produceren, kunnen nog genoeg spermatozoa aanmaken om een vrouw zwanger te maken. Maar deze vruchtbaarheidsbehandeling is zeer duur, en mag niet zonder meer een alternatief worden voor het geval iemand zich om welke reden ook een vasectomie beklaagt.

Dr. Jo Ampe : ?In de keuze voor vasectomie speelt gezond verstand. Mensen moeten het doen in de oprechte overtuiging dat zij geen kinderen (meer) willen. En niet alleen omdat het zo’n betrouwbare methode van anticonceptie is. Er bestaan voldoende andere veilige en gemakkelijke voorbehoedmiddelen waarmee je van de ene op de andere dag kunt stoppen en opnieuw vruchtbaar wordt.?

Spelen daarom bij vele artsen toch een paar ernstige tegenwerpingen ? Er zijn altijd die paar medische contra-indicaties die ook voor andere ingrepen gelden maar er zijn in dit geval ook een paar ethische. Niet iedereen steriliseert mannen die te jong zijn of alleenstaande mannen die onvoldoende rekening houden met de mogelijkheid dat ze zich toch nog zullen nestelen. Ook mannen met een probleemhuwelijk dat misschien niet blijft duren of jonge, vrijwillig kinderloze echtparen worden om eigen bestwil nog wel eens teruggefloten. En elke weldenkende arts ziet koppels die niet 100 % zeker zijn of die ervan uitgaan dat een vasectomie toch omkeerbaar is liever nog even delibereren met de huisarts.

Lijkt vasectomie je een geschikte methode voor geboortebeperking, dan zit je gegarandeerd nog met drie klassieke vragen.

1. Ben je na de operatie onmiddellijk steriel ? Neen.

Na de ingreep circuleren in de zaadkanalen die ?stroomafwaarts? van de teelballen liggen, en dus aan de andere kant van je stompjes, nog een tijdje actieve zaadcellen. Die waren al aangemaakt voor de sterilisatie en zorgen ervoor dat je nog even vruchtbaar blijft. Om definitieve steriliteit te kunnen vaststellen, wordt het sperma van een gesteriliseerde man net zolang onderzocht tot zeker is dat er geen zaadcellen meer aanwezig zijn. Zo kan de uroloog bijvoorbeeld tussen zes en acht weken na de operatie een zaadstaal laten onderzoeken. Dit in de veronderstelling dat je zaadlozingen hebt gehad. Ben je geen seksueel actieve man, dan telt eerder het aantal zaadlozingen (meer dan 15) dan de voorbije weken. Je ejaculaat kan een paar maanden later opnieuw worden onderzocht. Als dat geen levende zaadcellen meer bevat, is sprake van azoöspermie. Je mag er dus ongeveer vier maanden na de ingreep van uitgaan dat je definitief steriel bent. Sommige ziekenhuizen controleren nog eens na zes en na twaalf maanden, maar de vraag is of dit wel nodig is. Het maakt mensen eerder onzeker over de betrouwbaarheid van de ingreep dan dat het een bijkomend veiligheidsgevoel geeft.

2. Is een vasectomie altijd geslaagd ? Neen.

Niemand durft beweren dat een vasectomie nog nooit mislukt is, al sluit een technisch geslaagde vasectomie met volledige en blijvende azoöspermie na dubbele controle, in theorie de kans op rekanalisatie volledig uit. En toch zijn hier en daar gevallen van spontane rekanalisatie bekend. Net zoals er vrouwen zijn die zwanger worden terwijl ze de pil nemen. Er bestaan ook gevallen van zwangerschap zonder bewezen rekanalisatie, waarbij de verklaring eventueel kan worden gezocht bij een ondernemende zaadcel die via vreemde omwegen toch bij een eicel terechtkomt. Maar deze sporadische uitzonderingen nemen niet weg dat vasectomie een uitermate betrouwbare en definitieve anticonceptiemethode is.

3. Krijg je van een vasectomie prostaatkanker ? Neen.

Tot voor een paar jaar werd aangenomen dat er misschien een verhoogde kans bestond op prostaatkanker na een vasectomie. Deze vermoedens zijn nu van tafel geveegd. Na talrijke onderzoeken waarbij werkelijk massa’s mannen waren betrokken, is nog steeds geen enkel biologisch verband tussen sterilisatie en prostaatkanker aangetoond. Volgens uroloog Jo Ampe moet de verklaring voor enige relatie tussen beide niet gezocht worden in een oorzaak-gevolg, maar in het feit dat gesteriliseerde mannen gemakkelijker hun prostaat laten controleren. Hun eventuele prostaatproblemen worden bijgevolg sneller gezien.