Yoga is terug van nooit echt weggeweest. Het relaas van een van de meest succesvolle Indische exportproducten.

Het is bekend dat yoga onze contreien heeft bereikt vanuit het Oosten. Meer dan vijfduizend jaar geleden ontstond deze geestelijke en lichamelijke discipline in India, vanuit een verlangen naar meer persoonlijke vrijheid, gezondheid en een verhoogd zelfbegrip. Het woord yoga is afkomstig uit het Sanskriet en betekent ‘samen verenigen’ maar ook ‘zich geestelijk verdiepen’. Het stelt zich tot doel de mens fysiek en mentaal weer met zichzelf te verbinden. Vanaf het midden van de negentiende eeuw begon steeds meer informatie over yoga naar het Westen door te sijpelen. Maar het was wachten tot het flowerpowertijdperk vooraleer yoga stormenderhand de wereld veroverde. Die doorbraak werd op gang gebracht door de Beatles, toen zij in 1968 naar het Noord-Indiase Rishikesh trokken om zich in yoga en meditatie te verdiepen. Hun spirituele queeste resulteerde in tal van songs met levensbeschouwelijke inslag, die hun stempel zouden drukken op een hele generatie zinzoekers. Sedertdien wordt yoga minstens evenveel buiten India als in het land van herkomst beoefend.

Van oudsher bestaan er in yoga zes belangrijke stromingen, waarvan hatha yoga bij ons veruit het populairst is. De verklaring ligt voor de hand : het is de meest lichamelijk gerichte yogavorm, en sluit dus het dichtst aan bij de leefwereld van de nuchtere westerling. De klemtoon ligt op een combinatie van lichaamshoudingen ( asana) en ademhalingsoefeningen ( pranayama). Hoewel ook meditatie deel uitmaakt van hatha yoga wordt dat aspect in het Westen wel eens veronachtzaamd. Sterker nog, het accent lijkt steeds meer te verschuiven naar het sportieve luik. Dat blijkt althans uit de groeiende populariteit van poweryoga. Deze term werd eind de jaren negentig bedacht in – hoe kan het anders – de Verenigde Staten door yogadocente Beryl Bender Birch. Zij is zowat de Jane Fonda van de power yoga. Haar boeken en dvd’s gaan in de States als zoete broodjes over de toonbank. In het kielzog van Birch volgden al snel andere leraren die de discipline wereldwijd bekendheid gaven. Het gaat om een commerciële afgeleide van de traditionele ashtanga yoga, die op zijn beurt grofweg kan omschreven worden als hatha yoga op een hoger toerental. Verschillende asana’s worden in een vloeiende beweging – vinyasa of flow genoemd – achter elkaar uitgevoerd op het ritme van een diepe ademhaling. De focus ligt op kracht en dynamiek. “Het boeiende aan poweryoga is dat het een publiek aanspreekt dat anders niet zou openstaan voor yoga”, aldus expert Alberto Paganini. De sedert 1993 in België verblijvende Italiaan heeft meer dan vijfentwintig jaar ervaring als yogaleraar. Vanuit zijn klassieke scholing ging hij zich steeds meer toeleggen op ashtanga en poweryoga. “Poweryoga oefent bijvoorbeeld een grote aantrekkingskracht uit op jongeren. Zij geven doorgaans de voorkeur aan fysiek veeleisende sporten en zien ‘gewone’ yoga als een vrij passieve aangelegenheid. Bovendien is het voor hen vaak moeilijk om geestelijk tot rust te komen. Wanneer ze tijdens een yogales onvoldoende bewegen, zijn ze geneigd nog meer na te denken dan anders, terwijl het precies de bedoeling is om al die gedachten los te laten. Wie zich eerst een uur uit de naad werkt, voelt zich achteraf voldaan en komt mentaal en emotioneel makkelijker tot ontspanning.”

Scholing is noodzakelijk

Dat poweryoga en hatha yoga niet met elkaar hoeven te rivaliseren wordt bevestigd door Herman Seymus, voorzitter van de Yoga Federatie van de Nederlandstaligen in België en zelf al veertig jaar beoefenaar van hatha yoga : “Poweryoga heeft ongetwijfeld verdiensten als work-out. Maar ondertussen blijft het wél yoga en moet het dus begeleid worden door een degelijk geschoolde instructeur. En hier wringt soms het schoentje. Wie even een snelcursus poweryoga gaat volgen is niet bekwaam om op een verantwoorde manier yogalessen te geven. Een ervaren docent merkt fouten op en corrigeert die. En dat is belangrijk, want onjuist uitgevoerde oefeningen kunnen meer kwaad dan goed doen. Anders dan in landen als Duitsland en Oostenrijk is het beroep van yoga-instructeur bij ons niet wettelijk beschermd. Iedereen die een boek over yoga gelezen heeft, kan bij wijze van spreken yogaleraar worden. De Yoga Federatie erkent zeven vormingsinstituten voor yogaleraren in Vlaanderen. De opleiding die door deze scholen wordt aangeboden omvat een compleet programma met niet alleen praktijklessen maar ook theoretische kennis van de menselijke anatomie, de historische achtergrond en de filosofische aspecten. Het is een veeleisende opleiding, maar de mensen die ze gevolgd hebben, weten waar ze mee bezig zijn. Diploma’s van yogadocenten die door de Federatie gehomologeerd zijn, voldoen aan de normen die door de Europese Yoga Unie worden opgelegd. Ze zijn dan ook in het buitenland erkend. De door de Federatie erkende scholen volgen hun leerlingen bovendien van nabij op. Een getuigschrift wordt niet alleen uitgereikt op basis van de kennis van de leraar in spe, maar ook op basis van zijn of haar morele kwaliteiten.”

Alberto Paganini staat aan het hoofd van een, niet door de Federatie erkend, vormingsinstituut voor yogadocenten. “Onze school biedt een traditionele yogaopleiding aan van vier jaar, waarin alle vormen en facetten van yoga aan bod komen. Daarnaast kan men bij ons terecht voor een intensieve cursus poweryoga. Deze opleiding staat open voor mensen die al ervaring hebben met poweryoga en die in een goede conditie verkeren, zoals yoga-, dans- en fitnessleraars, gevorderde yogastudenten en sporters.” Uit de informatie op de website valt af te leiden dat de cursus bestaat uit tien lesdagen, gespreid over zes maanden. Valt dat niet wat magertjes uit ? Paganini : “Als het alleen bij die tien lesdagen bleef zou de opleiding inderdaad tekortschieten. De cursus omhelst echter meer dan dat. Zo krijgen de deelnemers ook studiemateriaal en taken mee naar huis. Op het eind van de rit leggen ze een examen af, dat onder meer bestaat uit het geven van een les aan een testpubliek. De opleiding is bovendien beperkt tot twaalf deelnemers zodat een persoonlijke begeleiding gewaarborgd wordt.”

Heilzame effecten

Beoefenaars van yoga zweren bij de heilzame werking van hun discipline. Lenigheid en stressbeheersing zijn slechts enkele van de gezondheidsclaims. “Daar valt niets tegen in te brengen”, aldus prof. dr. Willem Betz, directeur van het Centrum voor Huisartsopleiding aan de Vrije Universiteit Brussel en medeoprichter van SKEPP, de Studiekring voor Kritische evaluatie van Pseudo-Wetenschap en het Paranormale. “Wanneer yoga op een correcte manier beoefend wordt, komt dat ontegensprekelijk de soepelheid van het lichaam ten goede. Ook het ontspannende effect schrijft yoga terecht op zijn palmares. Het is wetenschappelijk bewezen dat stress ongezond is. Stress kan niet alleen lichamelijke problemen veroorzaken, zoals hoofdpijn, maagklachten, hartkloppingen en verhoogde bloeddruk, maar ook psychische klachten zoals nervositeit en depressie. De oefeningen en ademhalingstechnieken die eigen zijn aan yoga kunnen niet alleen stress maar ook stressgerelateerde klachten doen afnemen. Dit neemt natuurlijk niet weg dat er ook andere manieren zijn om spanningen te verjagen. Voor heel wat mensen is een etentje met vrienden of een lange wandeling ongetwijfeld even heilzaam.”

Aan yoga worden ook minder voor de hand liggende gezondheidsvoordelen toegeschreven. Zo zou de verhoogde lichaamstemperatuur tijdens de yogaoefeningen het metabolisme versnellen. “Als dat al zo zou zijn, dan kan je evengoed een warm bad nemen”, aldus professor Betz. Dat yoga ontgiftend zou werken spreekt hij met klem tegen. “Het is een wijd verspreide misvatting dat transpireren een detoxeffect heeft. De samenstelling van zweet heeft geen uitstaans met gifstoffen die zich in het lichaam bevinden. Toxines worden alleen afgescheiden via de nieren en de stoelgang, niet via transpiratievocht.” En wat met de bewering dat de organen en klieren tijdens de verschillende asana’s als het ware ‘uitgeperst’ worden en achteraf voorzien worden van vers bloed ? “Totaal uit de lucht gegrepen. Organen hebben continu bloed nodig. Als je ze zou leegpersen, sterven ze simpelweg af. Dat yoga heilzaam kan zijn voor astmapatiënten klopt dan weer wél, want er bestaat een verband tussen astma en stress. Ook het chronischevermoeidheidssyndroom is soms gelinkt met stress en kan door yoga gunstig beïnvloed worden. Maar ik wil toch onderstrepen dat yoga niet kan dienen als therapie, tenzij hij onderricht wordt door iemand die een medische opleiding genoten heeft. Een yogaleraar die zich ontpopt tot gezondheidsgoeroe begeeft zich op glad ijs.” Herman Seymus treedt hem hierin bij : “Yoga is geen therapie, maar heeft desondanks een therapeutisch effect. Je kunt er geen ziekte mee genezen, maar wel de gezondheid verbeteren.”

Geen competitie

Sommige houdingen hebben veel weg van acrobatie. Is de ongeoefende westerling, met zwakke rugspieren, een onstabiele ruggengraat en doorhangende schouders daar wel tegen opgewassen ? Herman Seymus : “Een beginneling mag niet toegeven aan de verleiding om zich overijld te storten op moeilijke technieken. Rustig beginnen is de boodschap, anders kun je polsen, schouders, nek, knieën, ruggengraat en achillespees overbelasten. Yoga is geen competitie, ook niet met jezelf.” Alberto Paganini : “Als je gezondheidsklachten hebt, kan je dat best op voorhand tegen de docent zeggen, zodat hij daar rekening mee kan houden. Maar het is ook een kwestie van gezond verstand. Je voelt meestal zelf wel aan wanneer je grens bereikt is. Je moet geduldig zijn met je lichaam en jezelf nooit forceren. Ook mensen die niet in een perfecte gezondheid verkeren, kunnen baat hebben bij yoga, voor zover ze zich beperken tot eenvoudige variaties van de traditionele yogaoefeningen.”

Wie liever in zijn huiselijke omgeving oefent, kan zich door tal van boeken en dvd’s doorheen de asana’s laten loodsen. Maar kan men yoga eigenlijk wel op zulke manier aanleren ? “Boeken zoals dat van Christie Turlington zijn zeker nuttig om thuis te oefenen, maar dan wel als aanvulling op een yogacursus. Op goed geluk in je woonkamer de juiste techniek bij elkaar puzzelen is niet zonder risico. Bij yoga bestaan er geen onbetekenende details. Een kleine fout veroorzaakt in eerste instantie meestal geen klachten maar op langere termijn kunnen er wel ernstige problemen optreden zoals rugklachten, knieproblemen en gewrichtsartrose. Als je toch absoluut via een boek of dvd yoga wil leren, moet je in ieder geval voor de spiegel oefenen.”

Ook al is yoga geen religie, de oefeningen kunnen wel op verschillende niveaus geoefend worden, van puur lichamelijk tot diep spiritueel. Material Girl Madonna beweert zelfs dat yoga haar kijk op het leven veranderd heeft. “Wie een tijd lang yoga beoefent, gaat inderdaad inzien dat yoga meer is dan een veredelde vorm van stretching”, meent Herman Seymus. “Omdat je geestelijk tot rust komt, bereik je als het ware een innerlijke vorm van yoga. Een goede leraar zal hier trouwens al vanaf het begin een voorsmaakje van geven door concentratieoefeningen en meditatieve momenten in te lassen. Maar die verdieping gebeurt niet als bij toverslag. Je moet meestal een jaar les volgen eer je aan deze innerlijke fase toe bent.” Alberto Paganini : “Wij staan erop dat onze afgestudeerden tijdens het lesgeven ook plaats geven aan een meditatief moment. De meeste westerlingen leven te veel met hun aandacht naar buiten gericht. Yoga leert je om de concentratie naar binnen te brengen zodat je een dieper inzicht krijgt in je eigen zielenroerselen. En dat leidt dan weer tot een beter begrip van jezelf én van de buitenwereld.”

Info : www.yogafederatie.be, www.yogasoma.be

Yoga van mantra tot tantra

Mantra : bij mantrayoga dreunt

men individueel zeer specifieke, resonerende geluiden op.

De combinatie van geluid, resonantie en ritme van de mantra zou een geestelijke verandering teweegbrengen en het bewustzijn verhogen.

Mudra’s : zijn yogaoefeningen

voor vingers en handen. Ze zouden energieblokkades in het lichaam helpen opheffen. De mudra’s die Madonna in haar videoclip Ray of Light maakte, zorgden ervoor dat deze eeuwenoude handtechnieken een rage werden.

Kabbala : heeft totaal andere wortels dan yoga. Kabbala is een Joodse mystieke leer die tot stand kwam vanuit de behoefte om de Thora beter te begrijpen. Commerciële geesten zagen een ‘chemische reactie’ tussen yoga en kabbala en brouwden een mix die in de Verenigde Staten zeer

gesmaakt wordt.

Dru : is een vorm van yoga die door de Indiase goeroe Mansukh Patel in het Westen werd geïntroduceerd.

Het is een vorm van hatha yoga waarbij gebruik wordt gemaakt van vloeiende en zachte bewegingen.

Dru yoga wordt ook wel de ‘yoga

van het hart’ genoemd omdat hij de emoties weer in balans zou brengen.

Karma : kan simpel omschreven worden als “wie goed doet, goed ontmoet”. Karma yoga betekent onbaatzuchtig en zonder angsten

of verlangens je werk doen voor

het welzijn van de mensheid. Moeder Teresa is een goed voorbeeld.

Tantra : is de weg van de volledige acceptatie van alles. Omdat seks

in de meeste culturen met taboes is omgeven en tantra dit taboe doorbreekt door het volledig te accepteren, wordt tantra in het Westen meestal met seks en

seksuele uitspattingen geassocieerd. Veel tantracursussen gaan

dan ook voornamelijk over vrijen.

Door Anne Roggen