Als aan het eind van dit jaar de boeken worden dichtgedaan, dan zal “Maxinquaye” als een van de verpletterendste werkstukken rechtop blijven staan. En de dader ervan, Tricky, als een van de baanbrekendste musici anno nu.

JACKY HUYS

Niet behept met enige nederigheid neemt Tricky in een Brussels etablissement onze honneurs aan en zegt het roerend met onze lof eens te zijn. Hij is snipverkouden (of heeft een geruïneerde neus als gevolg van min of meer onoirbare daden), hypernerveus en assertief. “Deze koffie is ondrinkbaar, ” zegt hij tegen de serveerster, “heb je er geen met filter. Nee ? Doe dan maar een tee. ” Wij konstateren dat hij dus inderdaad een moeilijke man is. Als een vlieggewichtbokser riposteert hij stante pede : “Ben je een moeilijk man als je weet wat je wil ? “

“Ik was vijftien, ik hoorde Slick Rick en The Specials en ik wist : dàt wil ik ook doen. Ik wou Slick Rick zijn én in The Specials spelen. Ik had nog nooit zoiets gehoord, omdat ik tot dan alleen maar de shit van mijn grootmoeder kende, Billie Holiday en Ella Fitzgerald. Maar The Specials hadden het over normale dingen van het leven, niet over liefde : jezes, wat weet een vijftienjarige over liefde ? Ze hadden het over langs de straten lopen met je vrienden, naar de klubs gaan en de ingang geweigerd worden, over vechten en achtervolgd worden. Ik dacht geen moment aan een carrière, ik wist zelfs niet hoe de business in elkaar zat, ik wou een plaat, een stuk vinyl met mezelf erop. “

The Specials waren een exponent van de spirit in Coventry, waar blank en zwart relatief vreedzaam coëxisteerden. “Dat was niet onbelangrijk, omdat het herkenbaar was : ik ben ook opgegroeid in zo’n omgeving. ” Naderhand is Tricky bewuster, radikaler geworden en een adept van de militante rapgroep Public Enemy : “Van hen heb ik geleerd dat de Amerikaanse regering een bende misdadigers is. In het begin begreep ik niet waar ze het over hadden : een samenzwering tegen àlle zwarten ? Maar na jaren studie zag ik het. ” Op z’n debuut covert Tricky trouwens een song van hen, Black Steel : “Daarmee maak ik niet alleen een statement over Engeland, maar over àlle machthebbers waar ook ter wereld. Regeringen zijn gangsters die het geld uit onze zakken kloppen. Links of rechts, maakt geen enkel verschil : duivels zijn het. En het komt ook nooit meer goed : de uitbuiters zijn al honderden jaren aan de macht, zoiets krijg je niet meer goed. Een revolutie ? Graag, maar het zal niet meer tijdens mijn leven zijn. ” Over één, niet onbelangrijk aspekt verschilt Tricky van mening met Public Enemy : zij zijn ook leden van de religieus-fundamentalistische Nation of Islam, hém zal het een zorg zijn : “Godsdienst speelt geen enkele rol in mijn leven. Ik heb er geen boodschap aan. “

Bij Tricky zijn de teksten van immens belang : “Ik heb maar kleine flardjes afgedrukt op het hoesje, omdat ik voor een dilemma sta. Enerzijds wil ik dat mensen horen wat ik zeg en er zijn dan ook verregaande plannen om een tekstboek te publiceren. Maar anderzijds wil ik niemand een interpretatie opleggen : laat de mensen maar horen wat ze willen horen. ” De tema’s zijn nochtans duidelijk : seks, dood, geweld. “Het leven dus en wat daarachter ligt. Ik ben eigenlijk een buitenaards wezen, een alien in de betekenis van : ik ben ànders. Ik was als kind ook al zo : ik had een stuk of tien vrienden, een bende zeg maar, maar geregeld ging ik op mijn eentje zwerven. Iedere keer ik met een groep mensen zit te praten, voel ik me krankzinnig en vraag ik mezelf af wat ik zit te doen. Het gevoel van : ik ben mijn ruimteschip verloren en ik kan niet meer naar huis terug. Soms kom ik een gelijke ziel tegen. Gisteren sprak ik met Terry Hall, de vroegere zanger van The Specials, en na tien sekonden wist ik : een broer, met wie er ook iets mis is ; nog een alien die probeert thuis te geraken. Ach, vermoedelijk zullen we eerst moeten sterven voor we op reis kunnen gaan. “

Tricky heeft de reputatie een eigenzinnig man te zijn. “Mij kunnen ze niet met een schouderklopje en een kluitje in het riet sturen, no way. Deze business leeft van de oneerlijkheid, dus heb ik geen enkele andere optie dan keihard op mijn rechten te staan. Sinds een jaar heb ik de volledige kontrole over mijn muziek, mijn videoclips, het artwork, alles. Meer nog : ik heb in mijn kontrakt afgedwongen dat ik voor eender welk label waar ook ter wereld platen mag maken. Ze kennen mij ondertussen : als ze me dus een kontrakt geven, weten ze wat ze in huis halen. “

Het bewijs is overigens geleverd : Maxinquaye is een meesterwerk, een klassieker in wording. “Ik las ergens dat ik de beste aktuele artiest van Engeland ben. Oké, ik heb daar geen problemen mee. Maar ik probeer de relativiteit van alles in te zien. Ik zat gisteren in een auto en ze draaiden een plaat van T. Rex en ik dacht : jezes, hoe onvoorstelbaar goed is dat, waarom moet ik in een tijd leven waarin 99 procent van de releases absolute stront is ? Al die middenklasse-kids die proberen te doen alsof ze uit een getto komen, hoe is het mogelijk ? Het kan mij geen ene moer schelen uit welke klasse je komt, maar wees er tenminste eerlijk over. Waarom wordt de jeugd als een bende idioten behandeld ? Al die onnozele meidengroepen à la Elastica, waar staan die in godsnaam voor ? Moeten zij mij en mijn vrienden vertegenwoordigen ? De vader van dat meisje van Elastica is een multimiljonair. De vader van die jongen uit Blur is een gevierd artiest. En dan gebruiken ze voor hun hoesje een foto van een hondenrace. Ik weet verdomme zeker dat ze nooit in de buurt van een hondenrenbaan gekomen zijn. Het zijn godverdomme universitairen, die de konservatieve regering vertegenwoordigen, niet jij en ik en de andere mensen die moeten wérken voor hun boterham. “

De tirade duurt nog even verder. Wij vragen Tricky of er artiesten zijn met wie hij wél verwantschap voelt. Hij moet er onkarakteristiek lang over nadenken. “Laika. Als je naar dat meisje luistert, dan hoor je dat ze geleefd heeft. Method Man, die jongen uit de Wu Tang Clan. Whatelse ? Niets. In Engeland hebben wij de slechtste journalisten, de slechtste bladen én de slechtste artiesten in de wereld. Oh ja, ze vinden mij allemaal God, ze schijten in hun broek om iets slechts over me te zeggen. Ik zei laatst tegen een van die knaapjes in een interview : ik wil niets, maar dan ook niets te maken hebben met trip-hop. Twee weken later zag ik het stuk. Weet je wat de titel was ? Tricky, de Koning van de Trip-hop ! Bollocks, ja. Ik ga met het meest perfide genoegen naar élk feestje van de platenindustrie omdat ik ervan geniet om de haat van mijn kollega’s bijna lijfelijk te kunnen voelen. “

Tricky werd in 1968 als Adrian Thaws geboren in Knowle West, een wijk van Bristol die ook bekend staat als Little Bronx. Zijn moeder stierf toen hij vier was en hij werd, met weinig sukses, opgevoed door zijn grootmoeder. Hij kwam terecht in een lokale gang, ging geregeld uit stelen (specializatie : autodiefstal) en werd opgepakt toen hij als heler fungeerde voor vervalste 50 pond-biljetten. Later zouden drugs een rol spelen. Op een van de foto’s op het hoesje van Maxinquaye (een anagram van zijn moeders naam) staat een bordje met daarop de tekst : ‘Don’t dabble in drugs, it is a social evil & crime’. “Dat is het natuurlijk ook. Je moet maar naar een van die feestjes gaan waar al die sterretjes samenkomen : iedereen snuift cocaïne en zegt lieve dingen over elkaar. Al die would-be mensen die een stukje van het spotlicht willen, ze zijn allemaal verdwaald. Laatst, bij een van mijn koncerten, kwam Michael Hutchence van INXS backstage en hij had Naomi Campbell en nog een of ander model mee. Ik zei : sorry, ik heb geen tijd. Ik weet dat ik onbeschoft was, maar Naomi Campbell kan me gestolen worden. Strontvervelend. “

Tricky is hoorbaar een kind van de straat. Een kind dat net op tijd het licht heeft gezien : “Gevangenissen zijn onzin, zelfs werken aan autostrades zou zinvoller zijn. Ik was zeventien en ze stopten me in zo’n heropvoedingsgesticht : 23 uur op 24 zat ik opgesloten, jezes. Met alles wat ik in de gevangenis geleerd heb, van hoe je moet inbreken tot hoe je financiële witwasserijen moet opzetten, zou je een aardige kriminele carrière kunnen opbouwen. Belachelijk. Ik was een kind, ik was gefascineerd : je komt binnen, je ziet wie de macht heeft, je ziet hoe de meelopers naar de grote jongens kruipen, opdat een beetje geloofwaardigheid op hen zou afstralen. Tijdverlies. Elke gevangenis zit vol mensen die barsten van de energie en die absoluut niéts mogen doen. En dan heb je al die bewakers : potentaatjes zijn het, die genieten van élke keer dat ze je kunnen verplichten sir tegen hen te zeggen. Het is érger dan slavernij, want slaven kunnen tenminste nog werken. “

Toen hij 18 was en weer vrij, maakte hij werk van zijn muzikaal talent. “Muziek heeft mijn leven gered. Zonder muziek was ik nu handenarbeider en stinkend rijk dus of zat ik levenslang in de gevangenis. ” Eerst rapte hij bij Fresh 4, daarna kwam hij terecht in het kollektief The Wild Bunch, waaruit onder andere Massive Attack is voortgekomen. Tricky werkte mee aan hun beide platen, Blue Lines en Protection, maar de deuren zijn sindsdien hàrd dichtgeslagen. “De mensen vragen me waarom Massive Attack en ik uit elkaar zijn gegaan. Eenvoudig : we zijn nooit bij elkaar gekomen. Toen ik in de gevangenis zat, werkte een van hen op een bank en volgde de andere filmschool. Toen ik voor de rechter stond, kregen zij warme maaltijden opgediend van hun mammie. Toen ik achter de meiden liep, sipten zij met hun chi-chi-vriendinnen wijn in een van de betere bars van Bristol. Zij komen uit de middenklasse, ik uit de arbeidersklasse. Onze samenwerking was louter en alleen : business. Blue lines is een briljante plaat, maar het is de mijne niet : ik begrijp die mellow jazz niet eens, ik begrijp alleen chaos. ” Een van de konkrete punten van animositeit is de song Karmacoma van Massive Attack, die Tricky beweert zélf te hebben geschreven : “Die jongens kennen noch iets van karma noch iets van coma, ik heb mezelf in de zak laten zetten wat royalty’s betreft. “

Geweld maakt deel uit van Tricky’s leven. Hij schrijft erover, hij denkt erover, hij ervaart het. “Het is allemaal de schuld van drugs. Ekonomische krisis ? Ik zal je eens wat vertellen : ik ben groot geworden tijdens het schrikbewind van Maggie Thatcher en mijn grootmoeder heeft me altijd ingestampt : son, wie wil werken, zal werk vinden. En tot vandaag geloof ik daarin. Maar drugs zijn nog funester dan de ergste regering. Legalizeren ? Sommige drugs wel ja, omdat je dan de gangsters een hak kan zetten. Maar de enige juiste houding is natuurlijk : drugs, eigenlijk heeft niemand ze nodig. “

Drie jaar geleden ontmoette Tricky, Martina, terwijl ze een sigaret rookte op een muurtje buiten haar school. Ze was zestien toen. Martina, de diseuse met het broze maar soulvolle stemmetje, is een integraal element van de Tricky-sound. “Misschien is het een modern sprookje. Ik zei : hello. En zij zei : hello. En ik zei dat ik een blokje om woonde en ik vroeg of ze geen zin had om eens langs te lopen. Zes weken later kwam ze. Bon, we praatten even, gingen naar een studio en namen Aftermath op. Ik ging met het plaatje naar Massive Attack, maar die lachten me de deur uit. En toen heb ik gezegd : wacht maar. Ik heb het in eigen beheer uitgebracht en toen kwamen ze me vragen of ze het alstublieft op hun elpee mochten plaatsen. Ik vind zo’n mentaliteit : slécht. “

De woede die toen in Tricky begon te rijpen, barst uit elke track van Maxinquaye. “Als ik een ondertitel zou moeten bedenken, dan zou het deze zijn : Fuck You. Fuck you Massive Attack, fuck you Portishead, fuck jullie allemaal, fuck die hele Bristol-scene waar ze mij tegen wil en dank ingooien. Maxinquaye is mijn finale wraak. Nu ben ik m’n woede eindelijk kwijt : ik heb het gevoel dat ik over iedereen gekotst heb en dat ik nu verder kan met mijn leven. Ik ben relaxed nu, ik ben klaar om mijn ding te doen en te genieten van mijn leven. “

“Maxinquaye” van Tricky is verschenen bij Fourth & Broadway. Op 1 mei treedt hij samen met PJ Harvey op in de Vooruit in Gent.

Tricky met Martina : “Misschien is het een modern sprookje. ” Ik zat gisteren in een auto en ze draaiden een plaat van T. Rex en ik dacht : jezes, hoe onvoorstelbaar goed is dat, waarom moet ik in een tijd leven waarin 99 procent van de releases absolute stront is ?