Vijf junkies uit Edinburgh spuiten zichzelf in een roes, lummelen doelloos rond, drinken zich lazarus, spuiten opnieuw, proberen halfovertuigd af te kicken, maar reizen naar Londen om een drugdeal af te sluiten. Trainspotting toont wat ze in drugs zien, en heeft het niet nog eens over de nefaste gevolgen.

AMY RAPHAEL Foto’s : Van Parys

I rvine Welsh had niet verwacht dat zijn eerste poging om een boek te schrijven meteen gepubliceerd zou worden. Bovendien verbaasde het hem hoe snel het tot cultsymbool verheven werd. Hij kon nauwelijks geloven dat iedereen het tot een toneelstuk wilde herwerken, en wist helemaal niet meer waar hij het had toen het trio achter de succesvolle thriller Shallow Grave naar hem toekwam met de vraag of ze van z’n boek ook een film mochten maken. Dat Trainspotting nog maanden na de publicatie op de bestsellerslijst zou staan en dat de film bedolven werd onder de superlatieven, overtrof zijn wildste verwachtingen. Het publiek hield van het boek er werden 150.000 exemplaren van verkocht en nu sloven critici zich uit om de meest lovende commentaren te schrijven over de film. Die wordt de beste film van de jaren ’90 genoemd, een van de voltreffers van het decennium. Hij wordt beschreven als controversieel, briljant, aangrijpend, amusant, afgrijselijk, betoverend. De film is nog niet uit en Irvine Welsh is al ondergedoken in grootstad New York, hoewel hij achter het project staat.

Centrale figuur in Trainspotting is Mark Renton. Hij is wat snuggerder dan de rest, de stille jongen van het clubje die iets beter uit z’n doppen kijkt. Van al die duistere figuren ( Begbie de geweldenaar, Sick Boy de hopeloze flirter, Spud de snertkerel zonder toekomst en Tommy, die als laatste begint te spuiten maar het eerste slachtoffer wordt van de gevolgen van de gemeenschappelijke naalden) is Renton de enige die in staat zou kunnen zijn te vluchten uit de vicieuze cirkel van werkeloosheid, misdaad, geweld en drugs.

Trainspotting is een verhaal van vriendschap, trouw en verraad. Het is ook een beangstigende, schokkende kijk op een generatie die niets anders gekend heeft dan een conservatieve regering en voor wie hoop en geluk vreemde begrippen zijn. Voor Renton en zijn maats zijn drugs geen modieuze vrijetijdsbesteding, maar een manier om de dagen door te komen. De film opent met Renton op de vlucht voor twee winkeldetectives. Terwijl hij wegrent, vallen de gestolen spullen uit zijn zakken. In zijn hoofd en door de hele film heen klinkt een stem : ?Kies voor het leven, kies voor een job, kies voor een carrière, kies voor een gezin, kies voor een fucking big television, een wasautomaat, een auto, een cd-speler, een elektrische blikopener… Kies om uiteindelijk weg te rotten en je laatste adem uit te blazen ergens in een miserabel tehuis, als een last voor je egoïstische kroost, je eigen nageslacht. Kies voor de toekomst.”

Irvine Welsh geeft niet graag toe dat zijn boek een rechtstreekse repliek is op sociale onderdrukking. Hij spreekt liever over het gebrek aan mogelijkheden dat tieners en twens naar de illusoire wereld van drugs gedreven heeft. Maar Trainspotting gaat net zo goed over het nihilisme van de jaren ’90 als over heroïne. Renton kan niet anders dan auto’s en cd’s verwerpen, omdat ze gewoon geen deel uitmaken van zijn leven. Elke cent die hij kan bemachtigen, gaat naar smack. Zo af en toe besluit hij clean te worden, te kiezen voor het leven, maar meestal is hij onbekwaam om een reële keuze te maken.

In een van de meest fantastische scènes van de film kruipt hij in The Most Horrible Toilet in Scotland, op zoek naar zijn opium-zetpillen. In een andere scène zie je een dode baby aan de zoldering verschijnen en sinistere geluiden maken, terwijl Renton ontwenningsverschijnselen vertoont en hallucineert. Daardoor komt de film over als duister en depressief. En dat is hij ook in zekere mate. Maar het is tegelijk meer een zwarte komedie dan een moedige Ken Loach-achtige visie op de werkelijkheid. Omdat er gefilmd werd op een zeer verzorgde, stijlvolle manier (af en toe neigt de film meer naar een modereportage dan naar een levensechte prent), kan je gemakkelijk de rauwe werkelijkheid van armoede en verslaving vergeten. Maar toch niet voor lang.

?Mensen denken natuurlijk dat het allemaal kommer en kwel is, wanhoop en dood”, peroreert Renton, terwijl hij zich klaarmaakt voor een trip. ?Dat zullen we natuurlijk niet ontkennen, maar ze vergeten daarbij het plezier dat je eraan beleeft. En daar is het ons tenslotte om te doen. Zo fucking stupid zijn we nu ook weer niet. Denk aan het beste orgasme dat je ooit gehad hebt, vermenigvuldig dat met duizend en je komt nog niet in de buurt van wat wij beleven.”

D anny Boyle (regisseur bij Mancunian), Andrew MacDonald (de Schotse producer wiens accent eerder aan Eton dan aan Edinburgh doet denken) en John Hodge (de Schotse scenarist die tot vorig jaar een voltijdse dokterspraktijk had) zitten rond een glimmende houten tafel in de Groucho Club, hét trefpunt van de Londense media-elite. Ze drinken thee en degusteren pain au chocolat.

?Op verscheidene plaatsen in de film wilden we heroïne verheerlijken, om aan te tonen dat je niet verslaafd raakt aan drugs in de wetenschap dat je eraan gaat sterven of dat er verschrikkelijke dingen met je gaan gebeuren”, zegt Boyle. ?Dat is het geheim van het boek. Irvine schrijft over wat de verslaafden in de drugs zien, in plaats van nog maar eens de nefaste effecten ervan op een rijtje te zetten. We dachten dat we die energie en vitaliteit en onverantwoordelijkheid konden gebruiken om een goede film te maken. Wie het boek leest, komt ertegen in opstand. Je zit meteen midden in de polemiek. Robert Capa, wereldberoemd fotograaf, zei ooit dat als een foto niet goed is, de fotograaf niet dicht genoeg bij zijn onderwerp stond. De man stierf toen hij op een landmijn trapte.”

In een belendende kamer in diezelfde Groucho Club, zit de 24-jarige acteur Ewan McGregor : uitgeput na een lange dag ononderbroken interviews. Zo lijkt hij eigenlijk niet op Renton. Na de film is hij opnieuw tien kilo zwaarder geworden en is zijn haar weer flink gegroeid. In de film is hij een tamelijk mooie jongen, maar als je dat zegt, lacht hij : ?Het is genoeg geweest. Vandaag zie ik eruit als een hoopje vuilnis. Ik wil bovendien geen soort pin-up worden. Het is verschrikkelijk moeilijk au sérieux genomen te worden als men afgaat op je imago in plaats van op je talent.”

McGregor, die voor Trainspotting met hetzelfde trio werkte als voor Shallow Grave, kreeg het scenario van MacDonald met de mededeling : ?Dit is de film die het publiek wil zien.” Hij had het boek nog niet gelezen en geloofde z’n eigen ogen niet toen hij het script doornam. ?Omverwerpend was het. Dat ik die rol kreeg, was voor mij als een miljoen kerstcadeaus.”

McGregor aanvaardde de rol, ging meteen de drie boeken van Irvine Welsh kopen (Trainspotting, The Acid House, Marabou Stork Nightmare), en las ze het ene na het andere. Hij kocht ook Ice, het al even openhartige boek van Ray Shell over een hopeloos aan crack verslaafde, en trok naar Glasgow om meer te weten te komen over heroïne. Daar liep hij Danny Boyle tegen het lijf, met wie hij een paar maanden doorbracht in de Calton Athletic Club, een rehabilitatiecentrum voor verslaafden waar methadon als surrogaat verworpen wordt. ?We speelden voetbal met hen en luisterden naar hun ervaringen. Ik was nooit eerder in contact geweest met zware drugs”, vertelt McGregor terwijl hij een sigaret opsteekt. ?In mijn achterhoofd had heroïne altijd iets mystieks omdat er een groot taboe overhing. Heroïne was dé grote boosdoener. Ik kwam ook nooit in de verleiding om het te proberen, tenzij heel even voor we met de verfilming van Trainspotting begonnen. Ik dacht dat de film maken een goed excuus was om het eens te proberen. Maar toen ik die boys in Calton Athletic ontmoette, wist ik meteen dat er helemaal niets charmants aan was.”

Ondanks de ongelofelijke hoeveelheid dweperige recenties zal Trainspotting onvermijdelijk controverse uitlokken. Sommigen zullen de film afdoen als een verheerlijking van druggebruik. Hoewel de expliciete scènes waarin de acteurs zichzelf een spuitje zetten minder ?aanzetten tot” dan ?vragen stellen bij”, en Rentons levenswijze alles behalve aantrekkelijk is, aarzelt de film niet zijn vrijheid (relatief, gezien zijn situatie) in een romantisch daglicht te stellen. McGregor is ervan overtuigd dat het weinig zin heeft een film te maken die volledig tegen drugs is, omdat die zijn doel voorbijschiet. ?Als je van de daken schreeuwt dat ‘dit en dat slecht is’, zal niemand naar je luisteren. De film herhaalt wat Irvine Welsh vertelt : heroïne verschaft je tijdelijk een zalig gevoel, maar maakt je evengoed kapot.”

MacDonald, de man die de financiële koordjes in handen heeft (de film kost een luttele 1,7 miljoen £), ziet geen graten in een beetje negatieve publiciteit. ?Het gevaar bestaat natuurlijk dat de film zo opgeklopt is tegen de tijd dat hij in roulatie komt, dat de mensen al die lovende commentaren beu zijn. Maar ik verwacht hysterische toestanden, en als producer zeg ik : hoe sneller hoe liever.”

De roddelpers zal ongetwijfeld de visie op het drugprobleem in vraag stellen. Die visie is eerlijk, en houdt rekening met de heersende het-zal-mij-niet-overkomen-mentaliteit rond het gebruik van ecstasy. Maar omdat Irvine Welsh een rock-‘n-roll-romancier is en omdat heroïne nu eenmaal een traditionele rock-‘n-roll-drug is, vermoed je van meet af aan dat Trainspotting een hippe-jeugd-cultfilm is. En dankzij de soundtrack wordt die nog hipper… Ewan McGregor gaat helemaal uit de bol voor de muziek van de film, méér dan voor zijn eigen, nochtans onthutsende prestatie : ? Fucking briljant, isn’t it ? Ik zou niet weten wat de film zou zijn zonder de muziek. Elke track is pal in de roos.” Andrew MacDonald kan alleen maar zuchten als je erover begint : ?Dat was pas hard werken. Het heeft meer tijd in beslag genomen en was lastiger dan de film zelf. De enige manier om alles in kannen en kruiken te krijgen, was persoonlijk met elk van de artiesten te praten en ze de eerste tien of vijftien minuten van de film te laten bekijken. Gelukkig hadden ze allemaal het boek gelezen en zagen ze de film wel zitten.”

Was het de bedoeling een staalkaart van Britpop te geven door mensen als Blur, Pulp, Elastica, Sleeper en soortgelijke popgroepen mee op te nemen ? ?De soundtrack was slechts mogelijk dankzij de enorme hoeveelheid talent in dit land”, zegt MacDonald. ?En we kregen iedereen die we wilden. Het enige dat we hebben moeten missen, was een track van Bowie, en dat was onze eigen schuld. We praatten met hem over het inlassen van Golden Years op het moment dat Diane (Rentons vriendinnetje) verschijnt terwijl hij hallucineert, maar de 17-jarige Kelly McDonald had daar nooit van gehoord. Dus moesten we dat idee laten varen.”

Trainspotting is niet precies in de tijd te situeren (Welsh wil niet specifieker zijn dan tussen 1982 en 1988), maar Danny Boyle vond het belangrijk dat muziek uit de jaren ’90 in de soundtrack te horen was. ?Het boek is hierover nogal vaag en dus wordt het gesitueerd in de jaren ’80. Maar het was helemaal niet de bedoeling er een periodegebonden document van te maken. Eén van de manieren om het los te koppelen van een welbepaald tijdstip, was het gebruik van de muziek. We beginnen met punks die doen denken aan Iggy en Lou, krijgen een scheutje dansmuziek in de clubscène, en eindigen met Britpop.”

Ewan McGregor vertelt dat niemand wist hoe de film moest eindigen. Er werden verscheidene versies gedraaid. Hij weet niet precies welke de definitieve zal worden, omdat de film al bij al optimistischer is dan het boek. ?Sedert de opnamen afgelopen zijn, heb ik al veel nagedacht over Trainspotting”, zegt hij, grijpt nogmaals naar een sigaret en glimlacht naar de pr-juf die hem er vriendelijk op wijst dat onze tijd om is. ?En ik weet dat het niet gaat om een stelletje jongeren dat zich rot amuseert. Ik weet dat er veel meer achter zit, maar denk telkens weer aan hetzelfde. Dat Renton en zijn maats één ding gemeen hebben : geen toekomst.”

Trainspotting komt in de loop van mei in de bioscoop.

Regisseur Danny Boyle : Op verscheidene plaatsen in de film wilden we heroïne verheerlijken, om aan te tonen dat je niet verslaafd raakt aan drugs in de wetenschap dat je eraan gaat sterven.

Acteur Ewan McGregor (Mark Renton) : Het script was omverwerpend. Dat ik die rol kreeg, was voor mij als een miljoen kerstcadeaus.