Sonia Rykiel viert dezer dagen haar veertigste verjaardag

als modeontwerpster. Een beknopte biografie in woord en beeld.

De jaren vijftig

Rykiel, geboren in 1930, groeit op in Parijs en op het platteland, in een burgerlijk, welgesteld gezin. Haar moeder is van Russische afkomst, haar vader een Roemeen. Haar jongere zussen worden psychoanalytica, professor aan het Collège de France. Zelf weet ze het niet zo goed. Ze is een garçon manqué. Jij wordt nooit een vrouw, vreest haar moeder. Die probeert op een bepaald moment tevergeefs de rode haren van haar dochter te bleken. Rykiel mag dan al veelvuldig ravotten, ze droomt ook van een sprookjeshuwelijk, van een nest van minstens tien kinderen. Mode, een futiel onderwerp, wordt in het gezin zelden of nooit besproken. Maar Rykiel maakt wel al zelf kleren. Uit noodzaak, zegt ze. Ze vindt niets dat haar past. Haar eerste baan, gevonden met hulp van haar moeder, is minder ambitieus dan die van haar zussen. Ze werkt als etalagiste in La Grande Maison du Blanc. Ze krijgt er een compliment van een klant die vindt dat ze de dassen in de vitrine bijzonder goed heeft gekozen. De klant is de schilder Matisse, zo hoort ze later.

1962

Rykiel breit een trui, een spannende poorboy sweater, naar Amerikaans model. Ze is zwanger, en dus breit ze ook zwangerschapsjurken. Haar vriendinnen zijn enthousiast. Waarop Rykiel, stap voor stap, haar hobby in een carrière transformeert. Ze is op dat moment al een eind in de dertig. Rykiel heeft geluk : haar trui haalt de cover van Elle. Hysterische reacties. Haar echtgenoot heeft een klerenwinkel, dat helpt ook. De boetiek, Laura, ligt aan de Porte d’Orléans. Niet onmiddellijk een centrale locatie, maar wel op het traject van en naar de luchthaven van Orly. Handig voor de Amerikaanse fans, moderedactrices vooral, maar bijvoorbeeld ook voor een actrice als Audrey Hepburn, die op een dag maar liefst zeven truien koopt. Of veertien, al naargelang de bron.

“Ik kon zelfs geen knoop vastnaaien”, aldus Rykiel over haar beginjaren. “Ik wist van niets. En dat heeft me uiteindelijk nog het meest geholpen. Ik knutselde maar wat. Tot bleek dat mijn knutselwerk precies datgene bleek te zijn waarop duizenden vrouwen zaten te wachten.” De mode wordt nog gedomineerd door de stijve elegantie van de haute couture. Rykiel helpt de prêt-à-porter uit te vinden. Ze maakt mode bereikbaar voor gewone vrouwen. De couture heeft haar amper overleefd.

5 mei 1968

5 mei, een mooie lenteochtend : Sonia Rykiel opent haar eigen winkel in een pand in rue de Grenelle, tussen de boekenwinkels en de brocanteurs van Saint-Germain-des-Prés. Ongeveer tezelfdertijd breekt in de wijk de studentenrevolutie uit. Ze laat nog dezelfde week de luiken weer neer. In augustus, in de stilte van de vakantiemaanden, probeert ze het opnieuw. De winkel wordt een succes. Haar naam is gemaakt.

Herfst 1968

Rykiel voert haar eigen revolutie. Ze is een vrouw die ontwerpt voor vrouwen : een uitzondering in de textielindustrie, waar mannen beslissen wat in is en wat uit. Rykiel wordt opgemerkt. Women’s Wear Daily, het Amerikaanse modevakblad, noemt haar in die periode de koningin van het breiwerk, de Queen of Knits. Zelf ziet ze zich als een soort schrijfster : om de zes maanden, met elke nieuwe collectie, voegt ze een nieuw hoofdstuk toe aan de roman van haar leven.

Ze wordt vergeleken met Coco Chanel (Het weekblad Le Nouvel Observateur noemt haar, wellicht tot haar grote ergernis en enigszins kortzichtig, Coco Rykiel). Maar Chanel is van een ander tijdperk en wekt, onder meer vanwege haar oorlogsverleden, geen groot enthousiasme op. Rykiel is, tot op zekere hoogte, een feministisch symbool. Ze droomt niet langer van een sprookjeshuwelijk. Ze scheidt van haar man. Het paar heeft twee kinderen, Nathalie en Jean-Philippe (die kort na zijn geboorte blind wordt).

De trui van Rykiel

Rykiel experimenteert. Ze blijft gepassioneerd door breiwerk, door truien die ze binnenstebuiten keert, zodat de naden zichtbaar worden. Ze maakt (nog steeds) truien met slogans, de essentie van haar stijl samengevat in een of meerdere sleutelwoorden : Mode, Paris, Lui, Heureuse, Rykiel Forever, On connaît la musique. Ze werkt (nog steeds) met strass en strepen. Ze houdt (nog steeds) van zwart.

Démode

Rykiel probeert de toenemende uniformiteit van mode af te remmen. Ze houdt van dissonantie in kleding, van iets dat wringt, un truc qui dépasse. Persoonlijkheid, heet dat. Ze heeft een eigen modefilosofie : la démode. Ze vindt dat vrouwen de mode moeten interpreteren, dat ze hun gevoel moeten volgen en niet de dictaten van de couturiers. “La démode, c’est faire la mode avec sa tête pour son corps.”

1977

Rykiel ontwerpt een collectie voor Les 3 Suisses : het is de allereerste keer in de geschiedenis dat een modeontwerper meewerkt aan een postordercatalogus. Achteraf beschouwd : misschien haar grootste bijdrage aan de mode, die ze dichter bij de Gewone Mens heeft gebracht dan ooit tevoren was geprobeerd.

1978

Rykiel brengt een eerste parfum uit, 7ème Sens. Op een tweede parfum, simpelweg Le Parfum, is het wachten tot 1993. De ontwerpster schrijft een boek : Et je la voudrais nue, in 1979 uitgegeven door Grasset, een respectabel huis, en min of meer buren. Rykiel heeft een uitgelezen reputatie. Misschien omdat ze haar hoofdkwartier heeft gevestigd in de literaire wijk van Parijs. Misschien omdat ze zoveel literaire en artistieke vrienden heeft (zelf noemt ze Nathalie Sarraute, César, Marc Chagall, Régine Deforges). Ze is, zegt ze, “une boulimique de curiosité. “ Elke nieuwe ontmoeting is als een schokgolf. Typisch Rykiel : sinds de opening van haar vlaggenschip ligt er altijd wel een boek in de vitrine. Meestal romans die ze zelf graag heeft gelezen. Er is meer dan mode in het leven.

De jaren tachtig

Rykiel waagt zich aan binnenhuisarchitectuur. In 1982 ontwerpt ze interieurs voor Le Crillon, een statig luxehotel aan de place de la Concorde in Parijs. Drie jaar later volgt een opdracht van Le Lutétia, het uit de jaren dertig daterende hotel op een steenworp van haar hoofdkwartier. Beide gebouwen kunnen intussen een nieuwe verjongingskuur gebruiken. In 1986 begint ze een kindercollectie, in 1989 de lijn Inscription Rykiel, een goedkopere satellietcollectie die wordt geleid door haar dochter Nathalie (in 1999 omgedoopt tot Sonia by Sonia Rykiel). De jaren tachtig staan in het teken van grootheidswaanzin, pompeusheid en pailletten. Het is niet de beste periode voor het merk Rykiel, dat andere waarden heeft, niet mee is en misschien niet mee wil met zijn tijd.

1990

Rykiel begint een mannencollectie. Die wordt wel geapprecieerd, maar kent geen groot succes. Het label is eerder dit jaar opgedoekt : het heeft, zo blijkt, nooit winst gemaakt.

Actrice en zangeres

Regisseur Robert Altman verklaart dat Rykiel model heeft gestaan voor het hoofdpersonage van zijn film Prêt-à-Porter uit 1994. De rol wordt vertolkt door Anouk Aimée en haar kostuums zijn van Rykiel, die ook een cameo krijgt in de film. Rykiel beweert hier en daar dat ze zelf graag actrice was geworden. Hoe dan ook, zegt ze, een ontwerper is sowieso ook een beetje een acteur. Kan een ontwerper ook zingen ? Rykiel is kortstondig te horen op de langspeelplaat Paris van Malcolm McLaren, eveneens uit 1994.

1996

Rykiel publiceert voor het eerst een roman, Les lèvres rouges.

1998

Eventjes ziet het er naar uit dat Rykiel toch nog een filmster wordt. Helaas, Riches, belles etc, een film van Bunny Schpoliansky, is geen groot succes. Kort daarop gevolgd door, wat ons betreft, het absolute dieptepunt in haar carrière : Rykiel ontwerpt kostuums voor de misselijkmakende musical Les 10 Commandements.

2005

Rykiel is voozitter van de 145ste wijnverkoop van de Hospices de Beaunes.

De briefwisseling van Rykiel en Régine Deforges verschijnt in boekvorm, met illustraties van striptekenaar Claire Bretécher. Titel : Casanova était une femme. In samenwerking met het huis Ladurée, dat in Frankrijk wordt geroemd om zijn macarons, brengt de ontwerpster drie chocoladerepen uit (ze is overigens al jaren lid van de Club des Croqueurs de Chocolat). Ze verbindt haar naam ook aan de Xbox.

Veertig

Rykiel is niet langer de enige vrouwelijke ontwerpster, maar ze blijft een zeldzaam onafhankelijk merk in een periode die, zeker in Frankrijk, wordt gedomineerd door luxegroepen. Rykiel vormt steeds meer een tandem met haar dochter. Nathalie Rykiel lanceert in de jaren negentig een verjongingsoperatie. Ze grijpt terug naar de basis van Rykiel, lanceert nieuwe lijnen : Rykiel Woman, Sonia by Sonia Rykiel, Rykiel Karma, Body & Soul (“Meer dan een lijn, een levenslijn !”). Er is een collectie sextoys en een lingeriecollectie en een collectie met heruitgaves van klassiekers, Modern Vintage. Het imperium van de Rykiels heeft dezer dagen een omzet van meer dan honderd miljoen euro per jaar (waarvan 45 procent buiten Frankrijk), zo’n 400 medewerkers, 49 winkels en meer dan duizend verkooppunten in de wereld.

Rykiel viert dit jaar de veertigste verjaardag van haar merk. Ze wordt stilaan ouder, geeft langzaam maar zeker de teugels uit handen. Aan Nathalie, en aan Gabrielle Greiss, sinds vorig jaar officieel directrice de création (lees : ontwerpster) van het label : Sonia Rykiel, het merk, is thans drie vrouwen. Maar Rykiel blijft Rykiel. “Veertig jaar, wat is dat ?” vraagt ze zich af in een recent interview. “Het begin van een verhaal.”

Van 20 november

tot 19 april loopt in Les Arts Décoratifs, het modemuseum van Parijs, een grote tentoonstelling over

veertig jaar Sonia Rykiel.

Door Jesse Brouns