Illegale souvenirs kunnen u meer kosten dan uw vakantie. Sinds 1 juni is er een nieuwe Europese wetgeving in verband met de aankoop van dieren, planten, schelpen en andere natuurlijke objecten.

Els Vermeersch

Frankfurt transithal : ?Excuseer mevrouw, wilt u even uw handbagage openmaken ?? Nog een andere Duitse douanebeamte spreekt een kind aan dat net het vliegtuig wil instappen. Zich van geen kwaad bewust, openen de toeristen hun tas waaruit een paar schelpen en een stuk koraal verschijnen. ?Waar komt dat vandaan ?? De vrouw kocht haar souvenir op een marktje in Bali, de kleine jongen beweert dat hij zijn koraal op het strand vond. Plots blijkt dat de schelpen en de koraal uit Indonesië niet in de EU ingevoerd mogen worden en de souvenirs worden meteen aangeslagen. De vrouw wordt woest en de moeder van het kind barst in tranen uit. Het vliegtuig naar Brussel staat vertrekkensklaar. Terwijl de andere passagiers aan boord gaan, blijkt dat het douaneverslag niet tijdig klaar zal zijn en dat de twee per lijnvlucht moeten nareizen. De reisleidster van de groep bemiddelt om de zaak in Brussel af te handelen. In het vliegtuig is de spanning bij de familie te snijden. De toeristen vinden hun behandeling onrechtvaardig.

Dergelijke scenario’s spelen zich dagelijks af op de Europese luchthavens. Sinds 1 juni geldt een nieuwe Europese reglementering ter bestrijding van de illegale handel in bedreigde dier- en plantensoorten. Meer dan 800 soorten mogen vandaag niet meer verhandeld worden en voor ruim 20.000 andere gelden in de EU strikte regels. De lidstaten moeten voortaan ook strengere sancties opleggen : die kunnen variëren van een geldboete tot 7 jaar gevangenschap. Verschillende instanties zien toe op het naleven van deze reglementering. In België zijn dat de Administratie der Douane en Accijnzen, de rijkswacht, het ministerie van Landbouw en de dienst Traffic van het WWF (Wereld Natuur Fonds).

Het zijn vooral de douaniers waarmee een toerist doorgaans in contact zal komen. Die treden nu strenger op bij het controleren van personen en bagage in transit of bij de grensovergang. Men gaat steekproefgewijs te werk : vooral vluchten uit exotische landen worden meer in de gaten gehouden.

Stel dat men in de bagage een voorwerp uit been vindt, hoe kunnen ambtenaren dat identificeren ? Willy Boden, hoofd van de Dienst Nationale Opsporingsdirectie : ?Het personeel krijgt een speciale opleiding voor het herkennen van dieren en planten. Vanaf volgend jaar zal een interactieve cd de ambtenaren helpen bij het vaststellen van de soort en categorie van bescherming. Voor de officiële vaststelling wordt verder een beroep gedaan op specialisten aangewezen door het ministerie van Landbouw. De mate waarin wilde soorten worden beschermd, is bepaald door CITES ( Convention on International Trade in Endangerd Species of Wild Flora and Fauna, of de Conventie van Washington). Deze Conventie telt inmiddels 136 lidstaten die zich ertoe verbinden de handel in bepaalde sterk bedreigde soorten te verbieden en in andere gevallen te beperken. De toenemende toeristenstroom gaat gepaard met een groeiend aantal occasionele handelaars. Dit zijn reizigers die vaker naar een bepaalde bestemming vliegen en voor vrienden of hobbyisten bedreigde exemplaren meebrengen, niet zelden om zo een deel van hun reiskosten terug te verdienen.?

Als je de douanepost voorbij bent, is je smokkelprobleem nog niet opgelost. Ook de rijkswacht werkt mee om op nationaal vlak een oogje in het zeil te houden. Frans Geysels is Programmadirecteur van de nieuwe cel Leefmilieu die zich o.a. met CITES bezighoudt. ?De taak van onze cel ligt vooral in de coördinatie van de acties en de ondersteuning van de eenheden. Het is de taak van de rijkswacht om vooral op nationaal en internationaal vlak een informatienetwerk uit te bouwen met bijvoorbeeld Interpol, dat ook een afdeling milieu heeft. De verzamelde gegevens kunnen we dan doorspelen aan lokale eenheden. Ook controles op het terrein worden uitgebreid. Stel dat een wagen met papegaaien op de weg wordt tegengehouden. We controleren dan niet alleen meer het profiel van de banden, maar informeren ook naar de herkomst en bewijsstukken van de dieren. Soms krijgen wij ook tips van particulieren over de aanwezigheid van illegale soorten. Als die tips gegrond lijken, gaan we een kijkje nemen.

De rijkswacht kreeg voor deze nieuwe taak geen extra manschappen. Er wordt vooral gewerkt met vrijwilligers. Deze mensen krijgen een opleiding in de reglementering van CITES en een overzicht van de instanties waarop ze een beroep kunnen doen voor identificatie en opvolging. In vergelijking met andere EU-lidstaten zijn de straffen in België bij het overtreden van dergelijke milieufeiten bedroevend klein. Het is dan ook bewonderenswaardig dat vrijwilligers binnen de rijkswacht gemotiveerd blijven om inbreuken op te sporen.?

Het officieel beheersorgaan voor CITES in België is het ministerie van Landbouw. Dat moet een doeltreffende nationale wetgeving opstellen om de opvolging van de CITES-reglementering te garanderen. Helaas is deze aangepaste wet nog niet gestemd. Er zijn ook nog geen strengere en meer gedetailleerde strafbepalingen vastgelegd dan die die in 1981 van kracht werden. Volgens Eric Van Tilburg, hoofd van de Dienst CITES, kan dat enige tijd in beslag nemen omdat deze wetswijziging langs het parlement moet passeren. ?Dit aanslepen heeft ertoe geleid dat de dienst vindingrijker geworden is en er toch voor zorgt dat er een alternatieve straf volgt. Zo worden de goederen zeker aangeslagen en moet men, in het geval van dieren, ook opdraaien voor de kosten van voedsel en onderkomen tot op het moment van de uitspraak.?

Traffic is het gezamenlijk programma van het WWF en de IUCN ( World Conservation Union), dat toezicht houdt op de internationale handel in fauna en flora. Het heeft vertegenwoordigers in 19 landen, voert onderzoeken uit en publiceert rapporten. Op nationaal vlak stelt het vooral zijn kennis ter beschikking van de autoriteiten die bevoegd zijn voor de toepassing van CITES. Tom De Meulenaer van Traffic Europe legt uit dat niet alleen de georganiseerde handel wordt aangepakt, maar dat nu ook de particuliere reiziger op zijn tellen moet passen. ?Het is onwaarschijnlijk op welke manier reizigers dieren en planten uit hun vakantieoord proberen mee te nemen. Zo hadden we onlangs nog mensen die uit Zuid-Amerika kwamen en acht papegaaien in lege waterflessen hadden gepropt. De dieren staken met hun kop uit de flessenhals en kregen tijdens de vlucht af en toe water om niet uit te drogen. Nadat de vogels op de luchthaven werden aangeslagen, kwamen die mensen huilend bij ons langs omdat ze vonden dat de inbeslagname onrechtvaardig was en ze hun souvenirs terugwilden.?

Het verkopen van voorwerpen aan toeristen is niet de hoofdoorzaak van het bedreigd-zijn van beschermde soorten. Toch maken souvenirs het grootste deel uit van de inbeslagnames. Elk jaar verlaten 20 miljoen toeristen de EU met als bestemming een land waaruit ze dode of levende beschermde soorten of derivaten kunnen meebrengen als souvenir. Daarenboven worden in de toeristische oorden vaak dergelijke producten openlijk verkocht in winkeltjes en op markten. Hierdoor krijgt de reiziger de illusie dat er geen vuiltje aan de lucht is. Ook op het strand kan je bepaalde schelpen of koraalsoorten vinden die staan op de lijst van verboden exportproducten. In sommige landen is de verkoop van bijvoorbeeld ivoor of olifantenleer wettelijk toegelaten, maar bij terugkeer wordt dat in de meeste landen toch in beslag genomen.

Vooral voor die onwetende toerist, maar ook voor de professionele handelaars en de officiële controle-instanties, werd in Europa een informatiecampagne gelanceerd door de Europese Commissie, in samenwerking met het WWF en Traffic Europe. In België alleen al werden 200.000 folders verspreid via reisagentschappen, touroperators en luchtvaartmaatschappijen. Op de luchthaven van Zaventem staat nu ook een informatiestand van het WWF waar je een brochure en inlichtingen kan krijgen. Tom De Meulenaer : ?Het is voor een toerist onmogelijk de lijst van de 26.000 beschermde soorten te kennen en de verwerkte producten te identificeren. Als er twijfel bestaat over een object, een dier, plant, koraal of schelp, moet je aan de verkoper een certificaat vragen. Als je dat niet krijgt, neem je die souvenirs beter niet mee.? Vooral ivoor en schilden van schildpadden zijn uit den boze. En zelfs dergelijke juwelen en voorwerpen die al jaren in je bezit zijn, laat je beter thuis. Ze kunnen je een hoop ellende bezorgen als je bij terugkomst geen vergunning kan voorleggen. Als je toch een niet met uitsterven bedreigd dier wil meebrengen, moet je strikt de quarantainevoorschriften naleven.

Voor de onwetende toerist, maar ook voor de professionele handelaars en de officiële controle-instanties, werd in Europa een informatiecampagne gelanceerd.