Pascal Baetens

Ingmar Bergman, Stockholm, 1964

Irving Penn (Paintfield, New Jersey, 1917) behoort al meer dan 50 jaar tot ’s werelds meest bekende en succesvolle fotografen. Zoals zijn collega Richard Avedon, de andere grootmeester van de Amerikaanse naoorlogse fotografie, bestaat Penns commerciële werk naast mode vooral uit portretten. De grootste wereldsterren lieten zich in zijn studio vereeuwigen. ?Buiten de vertrouwde omgeving van mijn studio ben ik een langzame werker. Ik bereid me lang op voorhand voor om iemand als Picasso of Ingmar Bergman te fotograferen. Ik informeer me uitgebreid over zijn persoonlijkheid, zodat ik precies weet hoe ik hem wil vastleggen.? Het Antwerpse Museum voor Fotografie geeft tot 17 november een uitzonderlijk overzicht van Penns werk met 100 van zijn mooiste foto’s.

Nude No. 150, New York, 1949-50

Van in het begin van zijn carrière ontpopte Irving Penn zich als een no-nonsensefotograaf met een speciaal oog voor vrouwelijk schoon. ?Wanneer het maar mogelijk was tussen de opdrachten door, fotografeerde ik dat jaar naakte vrouwenlichamen. De modellen werkten professioneel voor schilders en beeldhouwers. De meesten waren zacht en vlezig, maar belangrijker dan dat : ze voelden zich gemakkelijk in hun lichaam en poseerden ontspannen voor de camera. Onze relaties waren professioneel, zonder enige hint naar seksuele respons. Het tegendeel had foto’s zoals deze onmogelijk gemaakt.? Het directe van deze naakten staat in groot contrast met de verfijnde elegantie van Penns modefoto’s.

Woman in Chicken Hat, New York, 1949

Penn maakte zijn mooiste modefoto’s van Lisa Fonssagrives, het topmodel van de jaren ’30 tot ’50. Danseres van opleiding, slank, gecultiveerd en intelligent was zij het bekendste gezicht van tijdschriften als Harper’s Bazaar en Vogue. Ze was de absolute muze van Irving Penn, en in 1950 trouwden zij. Hun samenwerking ging veel verder dan die tussen man-vrouw en fotograaf-model. ?Ik was altijd blij als Lisa me vergezelde bij opnames. Haar aanwezigheid gaf extra rijkdom aan de beelden. Haar oog was snel en scherpzinnig en haar sympathiek begrip bracht ons vele mensen aan die door niemand gefotografeerd zouden willen worden behalve door haar.? Ze bereikte haar hoogtepunt rond haar veertigste. Na haar dood in 1992 trok Irving Penn zich grotendeels uit de buitenwereld terug. In 1995 schonk hij een collectie van 100 foto’s aan het Moderna Museet in Zweden, het geboorteland van Lisa, de collectie die nu in Antwerpen te zien is. Lisa (1911-1992) kreeg een prachtige hommage in het fotoboek ?Lisa Fonssagrives?, met werk van o.a. Avedon, Blumenfeld en Irving Penn (uitgegeven door Schirmer-Mosel, 1996).

Three Rissani-women with bread, Morocco, 1964

Met zijn draagbare studio, een tent waarin hij het noorderlicht kon vangen, reisde Penn de wereld af en maakte hij portretten van de plaatselijke bevolking. ?Over het algemeen vond ik foto’s van mensen in hun omgeving ontgoochelend, en zelf zoiets tot een overtuigend einde brengen lag buiten mijn mogelijkheden. Ik voelde me wél zeker in het kunstmatige gegeven van een studio, en bracht de personages naar mijn tent, vlakbij en toch ver weg van hun dagelijkse omgeving en beslommeringen.? Zijn foto’s van inwoners van Mexico, Kreta, Dahomey, Nepal, Nieuw-Guinea en Marokko werden na hun publicatie in Vogue gebundeld in het boek Worlds in a Small Room (uitgegeven door Studio Vista, 1974). Deze drie Marokkaanse vrouwen (met brood) kwamen terug van de markt van Rissani waar ze sieraden waren gaan verkopen.

Igor Stravinsky, New York, 1948

?Penn is niet gemakkelijk om mee te werken. Zijn eis tot authenticiteit is obsessief, en elk voorstel moet eerst door een innerlijke zeef om aan zijn stilistische normen te voldoen. Bij elke modesessie corrigeert hij de styling tot het resultaat aan zijn idee voldoet. Modellen die hem niet de juiste inspiratie geven, worden huiswaarts gestuurd?, aldus Alexander Liberman, die als artistiek directeur van Vogue jarenlang met Penn samenwerkte. Penns eigenzinnige benadering en zijn extreem perfectionisme komen ook in zijn studioportretten tot uiting. Accessoires en ingewikkeld licht gebruikt hij nauwelijks, en hij plaatst zijn modellen op een kist met een doek over of in een scherpe hoek, zoals bij dit portret van Igor Stravinksy uit 1948.

De tentoonstelling ?Irving Penn? loopt van 21 september tot 17 november in het Museum voor Fotografie, Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen, tel. (03) 216.22.11. De cataloog ?Penn a donation in memory of Lisa Fonssagrives-Penn? (uitgegeven door het Moderna Museet, Stockholm, 240 blz, 100 paginagrote foto’s, 1800 fr.) is ter plaatse verkrijgbaar.Andere publicaties kan u bestellen bij Foto-Art, Nieuwe Gentweg 148, 8000 Brugge, tel. (050) 33.05.32.