Vlaamse filmer die steen en been klaagt over hoe moeilijk het is hier een project van de grond te krijgen, troost u: uw Iraanse collega zal het toch ook niet makkelijk hebben – schaarse middelen, waakzame censuur, verstikkend cultureel klimaat… Alleen vormt dit in Iran kennelijk geen beletsel om jaarlijks een redelijk aantal mooie films te maken. Neem nu “Vijfde Seizoen” en “The Mirror”, twee nieuwe films die ook getuigen van de grote verscheidenheid van de nationale productie. Want veel meer dan die twee, kunnen films niet van elkaar verschillen: de ene een parabel over een familievete, geplaatst in archaïsche landschappen; de andere een vindingrijke film-in-de-film oefening, gesitueerd in de verkeersdrukte van het moderne Teheran.

Klassieker dan “Vijfde Seizoen” kan moeilijk: het verhaal van een haat-liefdeverhouding tegen de achtergrond van een eeuwenoude stammentwist. De prent opent met de bruiloftsceremonie die eindelijk de twee partijen moet verzoenen. Er loopt echter iets mis. De koppige bruid die voor schut gezet wordt en haar vader verliest, zal de smeulende conflicten hoog doen oplaaien en elke poging om de strijdbijl neer te leggen, dwarsbomen. De twee families wonen in een klein bergdorpje aan het eind van een aardeweg; alles draait rond het invoeren van een pendeldienst om de dorpsbewoners naar het dichtst bijgelegen stadje te voeren. De jonge kerel die bij de aanhef van “Vijfde Seizoen” het huwelijk verbrak, is de chauffeur van een opgekalefaterde oude minibus die bereid is beide families te vervoeren. Maar ook de rivaliserende clan zal zijn eigen identiek busje hebben, wat natuurlijk tot een groteske concurrentiestrijd leidt.

Debuterend regisseur Rafi Pitts (31) zet de schermutselingen en vetes neer in kale, verschroeide berglandschappen – een magnifiek tijdloos kader dat samen met de wat verheven-strenge verteltrant de absurde nietigheid van al die kleingeestige ruzietjes nog extra in de verf zet. Wat de prent vrij ongewoon maakt binnen de Iraanse productie zijn de sterke vrouwenrollen. Heel mooi is hoe Pitts een esthetische kracht geeft aan zijn film door gewoon zorgvuldig te plukken uit de visuele rijkdom van zijn natuurlijke omgeving. Wat vooral te merken valt in de eenvoudige maar nooit naïeve manier waarop hij kleur gebruikt.

De film-in-de-film is een favoriet motief in de Iraanse cinema en wordt frequent gebezigd door de twee grootste cineasten van het land: Abbas Kiarostami en Mohesen Makhmalbaf.

Dat doet nu ook Jafar Panahi in zijn tweede film “The Mirror”, met opnieuw een eigenwijs klein meisje in de hoofdrol. Mina wordt niet alleen gespeeld door het zusje van het meisje uit Panahi’s debuut “De Witte Ballon” (ze heeft dezelfde ernstige gelaatsuitdrukking, alsof ze ouder is dan ze lijkt), ze kampt ook met een gelijkaardig dilemma: ze weet niet goed wat te denken van de volwassenen die zich niet veel aantrekken van haar problemen.

Het gegeven is bedrieglijk eenvoudig. Na de les wacht Mina vruchteloos aan de schoolpoort op haar moeder die haar moet komen ophalen. Als alle andere kinderen naar huis zijn en ze alleen achterblijft, zoekt ze zelf naar een oplossing – zoals een telefoontje naar huis – maar zelfs het oversteken van de drukke straat blijkt een niet gering obstakel. Bovendien heeft ze ook nog een arm in het gips, wat het bellen niet makkelijker maakt. Ze besluit uiteindelijk op eigen houtje naar huis te gaan, maar vergist zich van bus. De volwassenen wier hulp ze inroept, schepen haar niet af, maar luisteren ook niet echt.

Ongeveer halfweg de film verliest Mina haar geduld, maar op dat moment verandert Panahi ook van standpunt en blijkt dat we naar een filmopname zaten te kijken. Mina is de opname beu, stapt uit de bus, maar beseft niet dat ze nog een microfoon om heeft. De regisseur besluit haar ongemerkt te volgen en te filmen: we krijgen nu de speurtocht van de echte Mina naar huis, dit terwijl ze in opstand komt tegen de ongevoelige volwassen wereld – hier gesymboliseerd in een filmpploeg die haar clandestien gadeslaat. Fictie en werkelijkheid lijken elkaars spiegelbeeld, maar het zijn de subtiele verschillen die voor de spanning zorgen in een film die ook op ingenieuze wijze jongleert met de tegenstelling objectieve en subjectieve camera.

“Vijfde Seizoen” van Rafi Pitts, met Roya Nonahali, Ali Sarkhani.

“The Mirror”van Jafar Panahi, met Mina Mohammad Khani, Kadem Mojdehi.

Patrick Duynslaegher