Een fotocamera heeft geen oren. In die zin hebben intieme gesprekken en een persoonlijke band met mensen weinig meerwaarde voor mijn werk. Toch heb ik de voorbije twintig jaar honderden vrienden en kennissen gemaakt. Mensen als Dresie en Casie bijvoorbeeld, de doofstomme tweeling die ik destijds fotografeerde in West-Transvaal. Wat telt, is dat je een sfeer van vertrouwen creëert, een tijdrovend proces waarvan de uitkomst niet vastligt. Sommige mensen bezoek ik jarenlang, zonder een portret te maken.
Waarom zouden fotografen enkel aantrekkelijke mensen vastleggen ? Ik maakte begin jaren negentig portretten van gemarginaliseerde blanke Afrikaners uit plattelandsgemeenschappen waar armoede en inteelt welig tierde – grimmige beelden waarvoor ik me tot op vandaag moet verdedigen. Nochtans spuien de media onophoudelijk oorlogs- en rampenfoto’s die veel meer naar voyeurisme en exploitatie neigen. Wellicht beschrijven mijn criticasters vooral hoe eng hun opvattingen omtrent schoonheid en normaliteit zijn – niet wat er in míjn hoofd omgaat.
Wie zich aan kunst wilt wijden, moet geen kunstenaar worden. Een wijze raad van mijn moeder, die als assistente bij het fotoagentschap Magnum werkte en jarenlang een galerie uitbaatte. Daarom heb ik eerst psychologie gestudeerd en ben ik uiteindelijk geoloog in Kaapstad geworden. Dat was mijn geluk, want zo had ik altijd een inkomen en de vrijheid om me in mijn vrije tijd aan de fotografie te wijden. Had ik daar meteen mijn hoofdberoep van gemaakt, dan zat ik nu wellicht in de bijstand. Fotografen noemen zichzelf trouwens nog niet zo lang kunstenaar – een betekenisloos begrip dat vaak misbruikt wordt.
In het leven kun je maar een handvol dingen goed doen. De kunst is om tevreden te zijn, zonder meer te willen. Hoe dan ook lopen de zaken toch nooit zoals je verwacht had en weet je nooit wat er je morgen boven het hoofd hangt. Maak het jezelf dus niet te moeilijk en aanvaard dat niets perfect is.
Als jongere had ik alle antwoorden. Ik studeerde aan de University of California in Berkeley in de jaren zestig en dweepte met de tegencultuur. Op middelbare leeftijd bleven van die rotsvaste overtuigingen alleen een hoop vraagtekens over – alsof ik toen pas wist welke vragen echt belang hadden – en ondertussen zijn ook die verdwenen. Dramatisch is dat niet : ik besef dat dé waarheid niet bestaat en dat ik de wereld nooit zal begrijpen, en dus hoef ik ook niet verder te zoeken naar de zin van alles. Als je het mij vraagt is het dan ook heilzamer om niets te hebben.
Goede foto’s vatten een moment dat je niet kunt herhalen. Ze zijn enigmatisch, alsof je nooit helemaal kunt achterhalen hoe ze tot stand kwamen. Mettertijd ga ik theatraler en meer geconstrueerd te werk, maar er zijn grenzen. Beelden die al te geënsceneerd lijken, beklijven veel minder. Hoewel ik niets aan het toeval overlaat, mag mijn vingerafdruk dus nergens te zien zijn.
Aan sociale kritiek en politieke commentaar waag ik me niet. Prediken ligt niet in mijn aard, het is niet aan mij om mensen te vertellen hoe ze de wereld moeten zien. Maar ook omdat ik vrees dat foto’s weinig voorstellen als politiek actiemiddel. Hebben beelden van milieurampen en conflictsituaties nog enige impact ? De enige politiek die ik bedrijf, is de politiek van de geest. Als mensen dankzij mijn werk meer voeling ontwikkelen met zichzelf en wat het betekent om mens te zijn, zou dat al heel mooi zijn.
Roger Ballen (63) is geboren in New York en woont sinds de jaren tachtig in Johannesburg. Naar aanleiding van zijn jongste uitgave ‘Asylum of the Birds’ (Thames & Hudson) is Ballen tot 31 augustus te gast in het Museum Dr. Guislain in Gent. Info : 09 216 35 95, www.museumdrguislain.be
DOOR WIM DENOLF & FOTO KLAARTJE LAMBRECHTS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
