Hoe reageert de maatschappij anno 2015 op transgenders ? En met welke problemen krijgen ze te maken ? We vroegen het Joz Motmans van het Transgender Infopunt.

Hoe kijkt de Vlaming, in een tijd waarin zowat alles bespreekbaar lijkt, naar transgenders ?

Joz Motmans : We merken de laatste vijf jaar een sterke positieve evolutie. Vijf jaar geleden was er veel minder informatie beschikbaar (het Transgender Infopunt bestaat sinds drie jaar, n.v.d.r.), waardoor het taboe groter en de reacties toen veel sterker waren. Je zag veel meer onbegrip en afkeer.

De universiteit van Antwerpen heeft onlangs een onderzoek gedaan naar de opvattingen ten aanzien van transgenders in België. Zoals vaak, blijkt dat mannen conservatiever reageren dan vrouwen en dat hoe religieuzer men is en hoe minder divers het sociale netwerk is, hoe negatiever de attitude is. Alleen blijken hoger opgeleiden niet verdraagzamer te staan tegenover transgenders dan lager opgeleiden, wat bijvoorbeeld wel het geval is als het over homoseksualiteit gaat.

Hoe verklaart u dat ?

Allicht omdat er in het onderwijs nog maar weinig aandacht aan besteed wordt : als je er niets over hoort, kun je er ook geen positieve attitude tegenover aankweken.

Hoe makkelijk is het om je als transgender te outen ?

Dat is erg afhankelijk van leeftijd en context. Het wordt tegenwoordig sneller opgepikt door ouders, leerkrachten en CLB-medewerkers (Centrum voor Leerlingenbegeleiding), maar het blijft intens op het individuele niveau. Zodra het proces gestart is, gaat het vaak relatief goed, al zijn er nog altijd ouders die er zeer negatief op reageren. Voor mensen die zich op latere leeftijd outen ligt het vaak erg moeilijk : mannen die getrouwd zijn, die kinderen hebben en dan met het verhaal komen dat ze zich vrouw voelen : dat is een bom die ontploft in dat gezin.

Maar maatschappelijk lijkt het makkelijker geworden ?

Ik heb die indruk, ja. Mensen hebben er al vaker over gehoord en begrijpen het dus beter dan vroeger. Maar makkelijk is het zeker nog niet.

Hebben de media een grote rol gespeeld in het aanvaardbaar maken van de problematiek ?

Absoluut. Telkens er een reportage op televisie is geweest, krijgen we een pak oproepen binnen. Ouders of zelfs de huisartsen zijn niet altijd even goed op de hoogte. Dat men via de media hoort dat er zoiets als een genderteam bestaat, is dan mooi meegenomen. Ook de outing van Petra De Sutter, politica en academica, heeft heel veel goeds gedaan. Het gaf de boodschap dat je als transpersoon niet per se in de goot terecht hoeft te komen, maar dat je een geslaagde carrière kunt hebben.

Er lijkt meer en meer gendervervaging te zijn. Is dat ook geen reden waarom het thema bespreekbaar wordt ?

Vindt u echt dat er een gendervervaging aan de gang is ?

Andrej Pejic loopt vrouwendefilés als fysieke man, de mode speelt al langer met de codes van mannelijk en vrouwelijk… Betekent dat dan niets ?

Ik vind niet dat de gendernormen aan het vervagen zijn. Er is wel meer openheid naar mensen die zich in geen van de twee hokjes goed voelen, dat wel. Maar kijk naar de stereotypen van hoe mannen en vrouwen zich moeten kleden, hoe ze worden afgebeeld in reclame, in de media… Genderneutraliteit is echt nog niet bezig in de maatschappij. Kijk naar Lego : vroeger speelden meisjes en jongens met dezelfde gekleurde blokken, nu is er Lego Friends voor de meisjes en Lego Star Wars voor de jongens. De neutrale Lego is verdwenen en het wordt almaar moeilijker om genderneutraal speelgoed te vinden.

De KU Leuven geeft nu de mogelijkheid om je niet langer als M of V maar als X te kunnen registeren. Goed idee ?

De Karel de Grote hogeschool heeft dat vorig jaar ook al ingevoerd. In personeelsadvertenties wordt ook meer en meer de melding M/V/X gebruikt en de Vlaamse overheid heeft de M/V zelfs afgeschaft. Dat toont aan hoe we stilaan loskomen van de drang om mensen in twee hokjes in te delen. Maar probeer anderzijds eens een abonnement te nemen op een krant of iets online te kopen : je moet je geslacht verplicht aanvinken, laat staan dat er een andere mogelijkheid is. Los daarvan vraag ik me af wie die X gaat gebruiken.

Precies : als ik transgender was, dan zou ik gewoon M of V willen aankruisen.

Absoluut. Die X is alleen nuttig voor mensen die zich genderfluïde of gender queer noemen of voor personen voor wie het niets uitmaakt. Ook intersekspersonen, die geboren zijn met mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen, kunnen daarmee eventueel gebaat zijn. Maar zelfs daar zal de meerderheid M of V kiezen, al was het maar om dat stigma van de X te vermijden. Men zou beter als derde optie ‘niet van toepassing’ vermelden. Je officiële geslacht niet meer moeten registreren, dat is de enige juiste stap vooruit.

Hoe gaan andere landen om met de problematiek ?

In Malta kan de geslachtsbepaling van een kind uitgesteld worden tot het achttien is. Op die leeftijd weten ze zelf heel goed of ze meisje en/of jongen zijn. Die discussie zou ook in België op tafel moeten komen in plaats van mensen te verplichten binnen de twee weken de geboorte én het geslacht te registreren.

De Belg heeft sinds 2007 het recht om van geslacht te veranderen mits hij voldoet aan een aantal medische criteria die heel erg onder vuur liggen omdat ze zo verregaand zijn. Je moet een psychiatrisch attest kunnen voorleggen en kunnen aantonen dat je lichaam is aangepast aan het andere geslacht, waarbij je niet meer in staat mag zijn kinderen te krijgen volgens je oorspronkelijke geslacht. Dat gaat heel ver. Te ver.

Anders gezegd : iemand zou volgens u geen geslachtsoperatie moeten ondergaan om officieel van geslacht te kunnen veranderen, zoals nu het geval is ?

Precies, en dat is ook de huidige visie in de medische wereld. De enige correcte vraag is welk soort behandelingen nodig zijn opdat iemand zich opnieuw goed voelt. Is dat enkel met hormoonbehandelingen, dan wordt er uiteraard afgezien van een operatie. Een traject gebeurt op maat, niet iedereen hoeft het volledig te doorlopen. Dat is iets dat constante afstemming vraagt tussen behandelaar en cliënt. Alleen : nu is er de druk om voor een operatie te kiezen omdat men anders juridisch geen verdere stappen kan zetten (om van geslacht te veranderen, n.v.d.r.). Maar zo dwing je burgers tot het laten uitvoeren van bepaalde medische ingrepen, alleen maar om op die manier hun burgerrechten te kunnen krijgen. Geef toe : dat is waanzin. Het is bovendien een onnodige kost voor ons ziektesysteem. Men zou zelf moeten kunnen zeggen : ‘Ik wens vanaf vandaag als vrouw geregistreerd te worden.’ Travestieten van hun kant zeggen me vaak dat ze eigenlijk twee paspoorten zouden willen hebben : één als man en één als vrouw.

Dan zit je uiteraard wel met een aantal problemen. Ga als vrouw in een mannenlichaam maar eens sporten.

De meeste transpersonen stoppen inderdaad met sporten omdat ze het moeilijk vinden om zich om te kleden of te douchen in een gemeenschappelijke ruimte. Dat is een heel grote drempel. Terwijl sporten net heel belangrijk is, zeker als je met hormoontherapie bezig bent. De sportwereld denkt nog heel erg in termen van mannelijk of vrouwelijk – elke fitness heeft een mannen- of vrouwenkleedkamer, elke sportclub een afdeling voor jongens of meisjes. Wanneer doe je dan die switch en word je aanvaard bij de vrouwenploeg ? Dat is een vraag waarmee heel veel personen zitten.

Is het fair om als transvrouw bij de vrouwen te sporten, kan men zich afvragen.

De Vlaamse overheid werkt daarvoor momenteel aan richtlijnen. Het Olympisch Comité heeft die al : je moet voldoende lang hormonale therapie hebben gekregen, chirurgische ingrepen hebben ondergaan – inclusief het verwijderen van de externe genitalia en de geslachtsklieren – én juridisch erkend zijn in je huidige geslacht. Ze zijn zo streng om te vermijden dat er klachten komen over concurrentievervalsing. Begrijpelijk, omdat mannen gemiddeld meer spiermassa en dus meer kracht hebben. Maar na twee jaar behandeling met oestrogeen is die kracht weer afgebroken tot het niveau van vrouwen en is er eigenlijk geen verschil meer.

Wie niet voor een operatie kiest, blijft wel met een mannenlichaam zitten. Ga dan maar eens douchen bij de vrouwen. Het lichaam zal al voor een stukje vervrouwelijkt zijn, maar inderdaad, als er nog een mannelijk geslachtsdeel aanwezig is, kan dat moeilijk liggen in een vrouwengroep. Terwijl dat echt niet hoeft : zodra je met testosteronblokkers begint, is een erectie quasi onmogelijk. Denk daar nog de oestrogenen bij en dat spel marcheert niet meer. De angst van vrouwen dat er ‘een man’ binnenkomt is dus totaal ongegrond : ten eerste is het geen man, want die persoon voelt zich vrouw, en ten tweede werkt zijn geslachtsorgaan niet meer. Bang zijn voor aanranding is dus niet aan de orde.

Men blijft een transgender vaak als transgender zien, niet per se als man of vrouw. Dat lijkt me heel moeilijk.

Absoluut. Sommige transgenderpersonen begrijpen dat ook wel, maar er zijn er ook best veel die niet meer willen herinnerd worden aan het feit dat ze vroeger als man of vrouw door het leven gingen. Men wordt vaak niet voor vol aanzien of men wordt omschreven als ‘die man die nu vrouw is’. Dat doet pijn.

Omdat zo iemand in se nooit een man is geweest.

Inderdaad. ‘Jullie hebben me zo geregistreerd, maar ik ben het nooit geweest qua gevoel’, hoor ik vaak.

Er is veel geweld tegen transgenders, las ik. Elk jaar worden er honderden vermoord.

Dat laatste gelukkig niet in België, maar wereldwijd zijn er vorig jaar 271 transgenders om het leven gekomen. Vooral in Latijns-Amerika, maar ook in Europa, helaas. We hebben onlangs in België onderzoek gedaan naar geweld tegen transgenders en van onze respondentengroep had tachtig procent geweld meegemaakt dat gelinkt was aan hun transgenderidentiteit. Hierbij viel vooral het hoge percentage seksueel geweld op : één op drie had een betasting of verkrachting meegemaakt. Ook opmerkelijk : de daders waren vaak bekenden van het slachtoffer en het geweld gebeurde niet enkel in het park of op straat, maar vooral ook op plekken waar je je veilig zou moeten voelen : thuis, op school, op het werk.

Is dat te verklaren door onbegrip en gebrek aan informatie ?

Onbegrip en gebrek aan informatie spelen zeker mee. En het feit dat transgenders een makkelijke prooi lijken te zijn omdat ze anders zijn.

Tot slot : wat moet er maatschappelijk nog veranderen ?

Die gendervervaging zou ik graag zien gebeuren. (lacht) We hechten ‘overproportioneel’ veel waarde aan gender. Gender is maar gender, het zou niet mogen uitmaken. Er zullen altijd transgenderpersonen zijn, dat zal niet veranderen. Maar de manier waarop wij omgaan met gendernormen zou moeten wijzigen. Dat kan als de thematiek structureel in de opleiding van hulpverleners, opvoeders en leerkrachten aan bod komt. En ook ouders zouden er meer mee bezig moeten zijn, want daar begint het allemaal. We moeten allemaal die genderklik leren maken en dat vergt aandacht en oefening. Weet je, als hier iemand voor me zat in mannenkleren en met een baard, maar deze persoon zei me dat hij zich een zij voelt, dan is dat meteen een zij voor mij. Het is een kwestie van gewoonte, meer niet.

Door Michele Moortelmans

“Mannen die getrouwd zijn, die kinderen hebben en dan met het verhaal komen dat ze zich vrouw voelen : dat is een bom die ontploft in dat gezin”

“Nu is er druk om voor een operatie te kiezen omdat je alleen zo juridische stappen kunt zetten om van geslacht te veranderen. Dat is waanzin”