Aquarellen, vluchtige impressies of minutieus getekende taferelen : reisschetsen bleven lange tijd discreet opgeborgen, maar daar komt verandering in. Het carnet de voyage is een begrip geworden dat goed op weg is een eigen genre te worden. Eerst in Frankrijk, nu ook bij ons.

:: Schetsen en ander werk van Piet Raemdonck, van 3 tot en met 6 maart te zien in Gallery Zijsprong, Mechelsesteenweg 119B, 2018 Antwerpen.

Info : www.pietraemdonck.com.

Steeds vaker smokkelen moderne reizigers een tekenschriftje mee in hun bagage, al zijn de daarop uitgewerkte krabbels eigenlijk niet voor het publiek bestemd en hebben ze nog het meest weg van een geïllustreerd dagboek. Toch vangen die pennenvruchten steeds meer aandacht en een groepje Franse enthousiastelingen uit Clermont-Ferrand zette een Biennale du carnet de voyage op, die in november al aan zijn vijfde editie toe was. Bij die gelegenheid stelden 120 auteurs meer dan duizend van hun getekende krabbels voor en daartussen zaten echte juweeltjes. Het verschijnsel spreekt sinds enkele jaren ook uitgevers aan en onlangs verschenen alweer in Frankrijk verscheidene carnets in boekvorm, en met succes.

Een pionier in het genre is Titouan Lamazou, die we zes jaar geleden al eens interviewden voor Weekend Knack. Lamazou is een buitenbeentje die op zijn zeventiende per schip de wereld in trok met niet veel meer dan een schetsblokje. Terwijl zijn tekeningen steeds beter werden, nam ook zijn zeilbekwaamheid toe, en naast Eric Tabarly werd hij een zeiler van formaat die het zelfs tot wereldkampioen zou schoppen. In het begin van de jaren tachtig stopte hij een jaar met zeilen om zich terug te trekken in een berberdorp in de Marokkaanse Hoge Atlas en er een eerste boekje samen te stellen. Al snel werd hij de vaste reisillustrator van het inflight magazine van Air France en intussen heeft hij al een paar boeken op zijn naam. Volgend jaar verschijnt bij Gallimard zijn unieke project Femmes du Monde, een compilatie van 800 vrouwenportretten die hij op reis maakte.

Van de eigenzinnige Loustal, de superieure marinetekenaar Michel Bez en Elsie, die de wereld van de daklozen verkende, verscheen het werk in boekvorm. En verscheidene Franse kranten, Libération op kop, maken geregeld gebruik van tekenaars om de reiservaringen van hun journalisten te illustreren. In eigen land pioniert het blad Nest sinds enkele nummers met reportages die door Piet Raemdonck in de verf worden gezet. Raemdonck is een Antwerpse duivel-doet-al met een grote verering voor Edward Lear, de tekenleraar van koningin Victoria, die niet alleen reisreportages illustreerde maar ook limericks schreef. “Hij combineerde het klassieke metier met een tikje Britse waanzin”, aldus Raemdonck, die er zelf niet voor terugschrikt verscheidene technieken te combineren. Zo gebruikt hij kleurpotlood en aquarel door elkaar. Ook zijn tekenschriftjes zijn verre van eenvormig, en zelfs zijn stijl verschilt van de ene reis tot de andere. Van wat krenterige illustraties evolueerde het werk van Raemdonck naar een gedisciplineerde, zeer trouwe aanpak van de werkelijkheid. Waarbij de schriftjes soms vervangen werden door losbladig werk. Een hoogtepunt in zijn carnet de voyage-ervaring zijn de portretten van een Marokkaanse berberfamilie.

Ook Jo Clauwaert is een duizendpoot die ooit als fotograaf aan de slag ging bij De Rode Vaan, maar ook veel in de reclamewereld werkte. De geboren Gentenaar met een passie voor de architectuur van zijn stad is niet te beroerd om op vreemde achtergronden te werken. Zo probeerde hij op Kreta ooit zijn talent uit op gebruikte broodzakken. “De aanwezigheid van die Griekse letters op de achtergrond zorgde al voor een zekere sfeer en gaandeweg ontdekte ik dat zelfs kleine ongelukjes als vlekken een dankbaar attribuut kunnen vormen.” Zoals de meeste beoefenaars van de carnet de voyage gebruikte Clauwaert diverse formaten, maar zijn creativiteit werd een unieke richting uitgestuurd toen hij de accordeonversie van de Moleskin-boekjes (beroemd geworden door het werk van Bruce Chatwin en anderen) ontdekte. Uniek is zijn uitvouwbaar, dicht beschilderd portret van de Ierse stad Cork, dit jaar culturele hoofdstad van Europa, waarin hij, als hommage aan Rory Gallagher, een vertekend beeld van de werkelijkheid ophangt.

Veel architecten voelen zich aangesproken door het genre en Geert Verbruggen is één van hen. “Ik teken vooral als ik alleen op reis ben, bij het eten of tussendoor, gewoon als tijdverdrijf.” De Antwerpenaar moet het hebben van het fijnere lijntjeswerk, al probeerde hij ook andere technieken uit. “Ik waagde me wel eens aan aquarel maar dat duurt te lang en is wat omslachtig wat het materiaal betreft. Daarom hou ik me bij een fijn stiftje om een paar mensen, wat karikaturen, situaties of gewoon de ontbijttafel in het hotel te schetsen.”

En terwijl de klassieke carnets de voyage stilaan her en der boven water komen, wagen enkelen zich al aan een meer gevarieerd genre, waarbij collages met postzegels, foto’s of etiketten niet gespaard blijven. Een juweeltje in het genre is het in boekvorm verschenen Zanzibar van Justin Creedy Smith en de tekenaars Damien Chavanat en Elsie, dat als inspiratie kan dienen voor de vele anonieme reiskrabbelaars. Of wordt het stilaan tijd om in eigen land met een eigenzinnige biënnale van carnets de voyage uit te pakken ?

Tekst Pierre Darge l Foto’s Michel Vaerewijck

Ook vele Franse kranten maken geregeld gebruik van tekenaars om hun reisverhalen te illustreren.

In Vlaanderen is Piet Raemdonck, illustrator van het blad Nest, een overtuigd aanhanger van de carnet de voyage.

Zelfs op broodzakken of besmeurde stukken papier legt fotograaf en tekenaar Jo Clauwaert graag reisindrukken vast.