In Amerika gaan scholen failliet omdat ze verwikkeld raken in peperdure rechtszaken. Dreigen ouders en studenten in België even gemakkelijk met gerechtelijke stappen ? En vooral : wat zijn de gevolgen voor leraren, scholen en studenten ?

Elisabeth uit West Valley had pech : ze was gezakt voor Engels. Toch wou ze zo graag slagen. Dus kreeg Joice, haar lerares Engels, net voor de proclamatie een brief in haar bus. Afzender : Elisabeths advocaat : “Gelieve alles in het werk te stellen om Elisabeth te laten slagen, anders daag ik u voor de rechter.” Gevolg : Elisabeth mocht in allerijl een nieuw examen Engels afleggen en slaagde miraculeus. Voorbeeld nummer twee. Op de avond vóór zijn diploma-uitreiking kwam aan het licht dat de Britse student Michael Gunn plagiaat had gepleegd in zijn eindwerk. De bewijzen waren er, toch klaagde hij de Universiteit van Kent aan. De redenering van zijn advocaat : “De professoren gingen in de fout. Ze moesten Michael eerder betrapt hebben, zodat ze hem konden waarschuwen voor de gevolgen van zijn fraude.”

Voor alle duidelijkheid, deze absurde rechtszaken zijn voorbeelden uit de VS en Groot-Brittannië. Onze bron is www.overlawyered.com. Surf er eens naartoe, en u zult zien dat in de Angelsaksische landen onderwijsinstellingen en leerkrachten te pas en te onpas voor de rechter worden gedaagd. Het schoolsysteem is een populair doelwit en een ware goudmijn voor advocaten. De astronomische schadevergoedingen die ze eisen, ruïneren de aangeklaagde docenten of scholen, tenzij die een gespecialiseerde, dure verzekering hebben. Verzekeringsmakelaars en advocaten worden er steenrijk van. Ze eisen vaak een flink percent van de schadevergoeding, die ze bijgevolg kunstmatig de hoogte in drijven.

“Ze staan waarschijnlijk met hun businesskaartjes de ouders en leerlingen op te wachten aan de schoolpoort”, lacht Jurgen Neuts, zelf advocaat bij Lawfort. Of het ooit zover zal komen in België ? “Ons rechtssysteem zit compleet anders in elkaar”, aldus Neuts. “Bij ons is een leerkracht of een school niet aansprakelijk voor een examenbetwisting, wel de inrichtende macht. Ook de schadeclaims swingen de pan niet uit.”

Mijn kind, schoon kind

Toch dreigen ouders en studenten nu gemakkelijker met een rechtszaak. Hoe komt dat ? “Burgers zijn mondiger geworden”, vindt Jurgen Neuts. “Ze zijn zich bewuster van hun rechten en pikken minder gemakkelijk gezag. Wie vroeger een buis had op school, kreeg thuis nog een extra draai om de oren. Nu redeneren veel ouders ‘mijn kind, schoon kind’. Als een student een onvoldoende scoort, moet de school uitleggen hoe dat komt.” Volgens Neuts hebben scholen en studenten het ook moeilijk om hun fout toe te geven. Ze willen per se voor de rechter hun gelijk halen. “Vergelijk het met verkeersagressie : iedereen steekt de schuld op elkaar”, aldus de advocaat.

Bengt Verbeeck, specialist onderwijsrecht van de Universiteit Gent, bekijkt het anders. Volgens hem is een diploma halen in onze maatschappij zo belangrijk, dat men bij het minste probleem met een rechtszaak dreigt. “Studenten wil zo snel mogelijk afstuderen en op de arbeidsmarkt raken. Al te vaak kiezen ze voor richtingen die ze eigenlijk niet aankunnen. En hoe meer diplomadruk, hoe sneller men dreigt met juridische stappen. We zien zelfs dat ouders procederen in plaats van hun kind, omdat ze veel in de opleiding hebben geïnvesteerd en hopen op een vlekkeloze schoolloopbaan”, zegt Verbeeck. “Ouders verwachten te veel dat een school een garantie is op slagen. Een onderwijsinstelling moet leerlingen laten presteren naar hun vermogen. Dat is iets compleet anders.”

Praten helpt

Een examen of een deliberatiebeslissing aanvechten, doe je doorgaans niet meteen voor de rechter. Eerst bespreekt de school (zowel secundair als hoger onderwijs) je klacht in haar zogenaamde ‘interne beroepsprocedure’. Als het probleem opgelost geraakt, bijvoorbeeld door bemiddeling of via een ombudsman, dan komt er geen rechtszaak van. “Zowel de school als de ouders hebben daar financieel alle voordeel bij”, weet Bengt Verbeeck. Wie daarna toch wil procederen, stapt binnen de vijf dagen naar de ‘Raad voor Studievoortgangsbeslissingen’. Let wel, die kan geen slecht cijfer maskeren of een diploma beloven. De Raad kan enkel eisen dat de examencommissie opnieuw samenkomt, omdat hun beslissing niet gefundeerd was. De school heeft dus uiteindelijk het laatste woord, tenzij je ook die eindbeslissing wil aanvechten voor de Raad van State.

Gerechtelijke procedures wil elke school zoveel mogelijk vermijden. Maar hoe ? “Door open communicatie tussen de student, de ouders en de onderwijsinstelling”, zegt Christel Van Haecke, stafmedewerkster van VVKHO (Vlaams Verbond voor Katholieke Hogescholen). “Als de school de betwistingen goed motiveert op papier, zullen ouders en studenten de beslissing van de examencommissie beter aanvaarden.” Op een schriftelijk examen liegen de cijfers natuurlijk niet, maar de discussies beginnen bij mondelinge proeven, praktische taken en stages. Bengt Verbeeck is formeel : “Papierwerk vooraf voorkomt last achteraf. Als je duidelijk weet waarom je niet geslaagd bent, zul je minder snel een rechtszaak beginnen.”

Leerkrachten geïntimideerd ?

Voor de leerkracht of directie is een proces geen lachertje. Amerikaanse studenten herinneren hun leerkrachten in 8 op de 10 gevallen eraan dat ze het recht hebben om hen voor de rechtbank te dagen, aldus een onderzoek uit 2004. Yvonne Lyons, de directrice van een Amerikaanse hogeschool, beaamt : “Er zijn ouders die elk jaar opnieuw met een rechtszaak dreigen bij elke docent van hun kind. Het maakt de beginnende leerkrachten doodsbang.”

Alleen al het dreigement is traumatisch, zo ondervond Evelien M., een startende lerares Frans uit het Kortrijkse. “Tijdens het examentoezicht zag ik een nogal stevig gebouwde leerling spieken”, getuigt ze. “Zonder pardon kreeg hij van mij nul. Maar omdat hij zo heftig protesteerde, ben ik samen met hem naar de onderdirecteur gestapt. Onderweg in de gang duwde hij me hardhandig op de grond. Door de klap waren mijn armspieren gekneusd. Ik was in shock. De dag erna besliste de directie die leerling het volgende semester van school te sturen. Met knikkende knieën en een pijnlijke arm stond ik ’s anderendaags opnieuw voor die klasgroep. Meteen kwam de bewuste leerling me intimideren met de mededeling ‘dat hij het hier niet zou bij laten’. Hij had zogezegd niks mispeuterd – geweld noch fraude – en hij zou me ‘voor de rechtbank slepen, omdat ik hem onterecht een nul had gegeven’. Het bleef gelukkig bij dreigen, maar de hele situatie heeft mijn zelfvertrouwen toch een serieuze knauw gegeven.”

Juridische intimidatie is niet te onderschatten, weet Christel Van Haecke. “Leerkrachten voelen zich aangevallen in hun professionaliteit. Uit ervaring weet ik dat de impact van een rechtszaak groot is.”

In Amerika zit de angst zo diep dat leerkrachten er alles aan doen om rechtszaken te vermijden. Concreet : ze zijn minder geneigd om een onvoldoende te geven of te straffen. “Dat draait uiteindelijk in het nadeel van de student uit”, redeneert Bengt Verbeeck. “Scholen leggen de lat lager, het onderwijsniveau zakt en het diploma is minder waard op de arbeidsmarkt.” Volgens Wayne Blanton, een directeur van een hogeschool in Florida, is het pijnlijkste gevolg de torenhoge gerechtskosten voor de school. “Elke advocaat of schadevergoeding die we moeten betalen is geld dat niet in onderwijs wordt geïnvesteerd. Ik ken scholen die daardoor failliet gegaan zijn.”

In België is de Amerikaanse aanklaagcultuur gelukkig niet ingeburgerd. “Toch zit de angst er dik in bij leerkrachten en directie”, zegt Jurgen Neuts. Samen met een aantal experts in onderwijsrecht, verzorgde hij op dinsdag 23 mei een studiedag over examenbetwistingen en schoolse rechtszaken. “De inschrijvingen liepen als een trein”, zegt hij. “Het thema leeft blijkbaar enorm in onderwijskringen.” Toch ondervond Neuts dat scholen niet graag toegeven dat ze al rechtszaken hebben gehad. “Voor een onderzoek belde ik directies met de vraag of ik hun gerechtelijke dossiers mocht komen inkijken. Het merendeel beweerde dat ze nog nooit een examenbetwisting hadden meegemaakt. Maar achteraf ontdekte ik hun dossiers bij de rechtbanken. Scholen houden dat blijkbaar angstvallig verborgen.”

Met recht gebuisd ?

Leerkrachten, directie en onderwijsinstellingen kunnen processen missen als kiespijn. Maar heeft een proces ook geen gevolgen voor de student ? Een zekere Erik V. getuigt op de website van het tijdschrift Klasse : “Veel studenten willen geen conflict met de professoren waarbij zij later nog examens moeten afleggen. Zelf heb ik meer dan acht jaar geleden een procedure aangespannen bij de Raad van State en ik heb het kunnen voelen. Een prof weigerde zelfs om samen met mij in hetzelfde lokaal aanwezig te zijn.” Claire Tillekaerts, hoofd van de juridische dienst van Hogeschool Gent, vult aan. “Ik heb gevallen meegemaakt waarbij de ouders de zaak pleitten in plaats van hun zoon. De student zelf verontschuldigde zich uitgebreid tegenover de mensen van het Departement, omdat hij schrik had voor zijn imago.”

Volgens Bengt Verbeeck loopt het allemaal niet zo’n vaart. “Je klaagt niet de docent, maar de inrichtende macht van de onderwijsinstelling aan. Het conflict wordt op een hoger niveau uitgevochten. Dat studenten vrezen voor rancunes, is ergens ook niet slecht. Dan zullen ze beter afwegen of de rechtszaak wel de moeite loont.”

‘Bezint eer ge begint’ dus ? “Inderdaad, een proces aanspannen is geen spel”, aldus Tillekaerts. Advocaat Jurgen Neuts waarschuwt zijn cliënten ook altijd voor de gevolgen. “Mensen die per se hun gelijk willen halen, komen terecht in een spiraal van procedures en advocatenkosten. Aan studenten die een proces willen aanspannen, zeg ik altijd : maak dat je wegkomt uit je school, want daar breekt de hel los. En zelfs in je volgende school zullen ze weten dat je met rechtszaken dreigt.”

De vraag blijft natuurlijk of een proces iets uithaalt. Stel : u zit in het hoger onderwijs en met uw klacht bent u door de interne beroepsprocedure geraakt. Dan ligt uw zaak nu voor de Raad voor Studievoortgangsbeslissingen. (Ter herinnering : die checkt of de examencommissie u correct heeft beoordeeld.)

De Raad werd in januari 2005 opgericht om lange procedures bij de Raad van State te vermijden, wat ook gedeeltelijk lukte. Omdat in 2005 amper 3 van de 48 klachten van studenten gegrond bleken, staat de raad nogal ter discussie. “Er zetelen geen rechters, maar vertegenwoordigers uit het onderwijsveld”, zegt Christel Van Haecke. “De zitting duurt drie kwartier. Uit hun summiere verslagen kan ik moeilijk afleiden of ze de zaak even grondig toetsen als de Raad Van State.” Anderen stellen zich vragen bij de korte proceduretermijn van vijf dagen, de valse lage drempel en de ongrondwettelijkheid. Bengt Verbeeck relativeert al de heisa : “Er zijn ongeveer honderdduizend studenten in het hoger onderwijs en daarvan hebben er vorig jaar 48 een proces aangespannen over examenbeslissingen. Dat is een heel klein percentage. We zijn nog ver van de Amerikaanse toestanden.”

Door Thijs Demeulemeester