Papier is dood, lang leve het papier. Ondanks de talloze touchscreens beleeft drukwerk een serieuze renaissance. Deze vier Belgen hebben alvast een hoop papierwerk.

CHRISTINE VAN MOL (27) : Restaureert oude boeken / heeft enkel 60-plussers als collega’s / wast oude boeken met water en zeep

“Een boek restaureren begint met een dissectie. Ik snij het helemaal open om te zien hoe het in elkaar zit. Van de stikmethode tot de dikte van het garen, alles maak ik minutieus na. Inderdaad, een goede boekbinder is geduldig en nauwkeurig. Ik doe alles zelf : marmerpapier schilderen voor de schutbladen, zilveren slotjes maken voor missaaltjes, perkament kleuren en leer afschrapen voor de omslag, alle pagina’s één voor één wassen met water en zeep en ga zo maar door. Alles samen is een boek restaureren zeker een maand werk. Daar de correcte prijs voor vragen, is onmogelijk. Wie wil leven van boekbinderij, moet om den brode ook eindwerken en notarisakten inbinden. Ik vermijd dat oninteressant bandwerk liever. Dus combineer ik het boekenvak met een job in het lager onderwijs.”

“Een oud boek dat je doorbladert, komt tot leven. Het vertelt een verhaal. Daarom hou ik meer van oude dan van nieuwe boeken. Op rommelmarkten, via internet en in antiquariaten sla ik geregeld mijn slag. Zeker als er illustraties in staan. Boeken in ere herstellen, daar doe ik het voor.”

“Na mijn kunstsecundair wist ik niet goed wat ik wilde. Tot een vriend van mijn ouders me meenam naar de boekbindersopleiding in Genk. Ik was meteen verkocht. Vijf jaar lang leerde ik daar de stiel. Een van mijn leraren was Jan Camps, dé Belgische referentie in handboekbinderij en restauratie. Ik was echt zijn poulain. Al mijn klasgenoten waren oude mensen. Voor hen is boekbinden een hobby, voor mij een passie.”

“Mijn dierbaarste boek kreeg ik van mijn oom. Een kostbaar exemplaar dat veel voor hem betekende, maar helemaal kapot was. Of ik het wilde oplappen. Net voor ik het af had, stierf hij. Graag had ik hem zijn boek teruggegeven. Nu hou ik het als aandenken.”

“Achter in de tuin heb ik mijn atelier. Naast stapels oude boeken en half afgewerkte projecten staat het er vol machines en apparaten die ik met de jaren verzamelde : naaibanken, snijtafels, boekenpersen, noem maar op. In plaats van nieuwe exemplaren, zoek ik het internet af naar mooie oude stukken met wat patina. Ze moeten al geleefd hebben, net zoals de boeken.”

SEBASTIAAN BARBÉ (33) : Drukt nog analoog / verruilde zijn Apple voor een Heidelberg / print geboortekaartjes op kiwipapier

“Slow printing, zo zou je letterpress kunnen noemen. Een offsetdrukpers jaagt er elk uur tienduizend vellen door, ik op mijn Heidelberg zo’n zeshonderd. Bij letterpress worden de letters letterlijk ín het papier gedrukt. Gutenberg-style dus. Mijn twee Heidelberg-drukpersen, eentje uit ’61, de andere uit ’72, werken nog volledig mechanisch. Omdat ik vroeger graag aan brommers sleutelde, doe ik de herstellingen zelf. Ook de inkt meng ik met de hand. Zo heb ik het creatieve proces van A tot Z in eigen hand. Eerlijk gezegd werk ik liever op mijn Heidelberg dan op mijn Apple.”

“Toen er vijf jaar geleden een klein drukkerijtje stopte, kocht ik alles over. Ik begon letterlijk in de garage. Het eerste jaar was vooral experimenteren, papier zoeken en de machine leren kennen. De voormalige eigenaar van de drukpersen hielp me op weg. En ook bij mijn oude leraar grafische vormgeving kon ik aankloppen. Gelukkig is er ook een grote internationale community van letterpressers. Geen idee wat ik gedaan zou hebben zonder de helpforums online.”

“De oude kast vol loden letters staat hier vooral uit nostalgie. Die techniek is te beperkt voor wat ik wil doen : originele geboortekaartjes, trouwuitnodigingen en adreskaartjes maken. Ik maak mijn ontwerp op de computer en vertaal dat naar een kunststoffen drukplaat, zeg maar een grote stempel. Zo kan ik alle mogelijke letters printen en zelfs illustraties. De vijftiende-eeuwse techniek in een eenentwintigste-eeuws jasje. Al zijn er ook beperkingen. Voor foto’s of full colour verwijs ik mensen door naar offset.”

“Mijn papier komt uit alle hoeken van de wereld : van Amerika tot Italië. Het liefst werk ik met katoenpapier. Daarin drukken de letters mooier dan in houtpapier en het voelt veel zachter. Of wat dacht je van recyclagepapier gekleurd met afval van kiwi’s, mais, noten of koffie ?”

“Sommige oud-drukkers noemen mijn werk heiligschennis. Vroeger was het de kunst om de letters zo vlak mogelijk te drukken. Zeker niet ín het papier. Terwijl de techniek nu juist zo populair is door het tactiele reliëf van de extra diep gedrukte letters. Ach ja, dat is de categorie mensen die vroeger alles beter vonden. Gelukkig heb ik ook supporters, zoals de vorige eigenaar van mijn Heidelbergs.”

“Papier wordt zoals vinyl : een luxeproduct voor speciale gelegenheden. Net als iedereen gebruik ik Spotify. Maar voor een bijzonder moment leg ik graag een plaat op. Zo tokkel ik graag op mijn tablet, maar een trouwinvitatie op dat glazen scherm ? Nee, dank u. Geef mij maar de tactiliteit van papier.”

www.studio-esteban.com

PAULINE DE LA HAYE JOUSSELIN (38) : Werkt bij papeterie Le Typographe in Brussel / vindt papier geen bedreigde diersoort / heeft iets met de letterzetter, de kever

“Le Typographe begon zes jaar geleden als Brussels drukkerijtje voor maatwerk zoals adreskaartjes of trouwinvitaties. Maar al snel lanceerde de oprichter, de Franse typograaf Cédric Chauvelot, zijn eigen papierwarencollectie. Intussen verkopen we in zeshonderd winkels wereldwijd. Maar alles wordt nog in Brussel gemaakt, met de hand. Van drukwerk met loden of houten letters op oude persen tot enveloppen, opschrijfboekjes, postkaarten, briefpapier, kalenders en bureau- accessoires. We hebben een eigen winkeltje in Elsene waar veel verdelers komen. Ze kunnen perfect online bestellen, maar komen liever hier het papier vóelen.”

“De Ips Typographicus – letterzetter in het Nederlands, typographe in het Frans – is een unieke kever. Hij wurmt zich onder schors van naaldbomen en vreet de boom kapot in horizontale lijnen. Als je de schors afkapt, lijkt de ingevreten stam net een boek. Cédric noemde zijn bedrijf naar die bijzondere kever. Het beestje duikt ook op als logo op verschillende producten.”

“Elke middag, net voor de lunch, doen we een gezamenlijk kwartiertje enveloppen maken. Alle vijftien personeelsleden staan rond de tafel te plooien en te lijmen. Na een kwartiertje hebben we er duizend klaar. Alleen doordat iedereen zó geroutineerd en vlot is, blijft ons handgemaakte Belgische product betaalbaar. Na de vouwsessie eten we samen. Onze baas Cédric kookt elke middag een driegangenmenu voor het hele team. Op de koer houden we kippen, dus regelmatig eten we een omeletje.”

“Onze A4-enveloppes zijn heel populair bij Franse ministeries, horen we van onze Parijse verdeler. Ze presenteren er contracten en officiële papieren in. Dat presenteert veel beter dan zo’n saai administratief bruin exemplaar zeker ?”

“Onze bijzonderste papiersoort ? Papier gemaakt van oude Hiroshima-origami’s die Japanners vouwen als geluksbrengers. Sinds het bombardement hadden ze er zoveel verzameld, dat ze besloten een deel te recycleren. Prachtig : het papier zit vol gekleurde stipjes.”

“Al onze producten, zo’n vierhonderd, hebben bijzondere details. Zo lijmen we voor extra stevigheid onze notitieboekjes in met een strookje stof : geblokt katoen voor ruitjespapier, streepjes voor schrijfpapier en uni voor blanco papier. Om te zorgen dat alle boekjes precies even dik zijn, moeten we gelukkig geen blaadjes zitten tellen. We wegen ze gewoon. Briefpapier maken we ook nog altijd. Al is de vraag naar A5-formaat groter dan naar A4. Blijkbaar schrijven mensen nog wel brieven, maar liever korte.”

www.typographe.be

THIBAUT VAN BOXTEL (34) EN CÉDRIC PHILIPPI (32) : Knutselen advertenties in papier / bedoelen met copy-paste ook echt knippen en plakken / bedachten met hun Ink Studio al campagnes voor Planet Parfum en Lacoste

“In onze studio bouwen we papieren maquettes. Achteraf maken we daar foto’s van als poster. Of we wekken die tot leven met een stop-motionfilmpje. Met gekleurd papier, een cutter, lijm en plakband maken wij bij Ink Studio wat andere ontwerpers in Photoshop of 3D-software doen. Veel leuker, maar ook veel meer werk. Paper designs zijn echt groepsprojecten. Iedereen doet mee : van stagiair tot commercieel directeur. Meestal is er wel een schets, maar iedereen mag improviseren. Met zijn allen rond de tafel zitten knippen en plakken : dat is fun.”

“Als grafisch ontwerper en illustrator gebruik je papier vooral als drager om op te printen. Tot we een paar jaar geleden dachten : waarom doen we niet iets met het papier zélf ? Onze eerste paper designs waren nieuwjaarskaarten en carnavalsmaskers. Gemaakt na onze uren, gewoon omdat we daar zin in hadden. Ze gingen viraal het internet rond, 343.000 views haalden we ermee.”

“Even weg zijn van je scherm en bezig zijn met iets concreets geeft een creatieve boost. Het is een andere manier van denken met andere mogelijkheden en uitkomsten. Zo maakten we ooit een stop-motionfilmpje van een papieren uitklapboek voor een Lacoste-parfum.”

“Paper design is nu trendy, maar we zien er echt toekomst in. Er is nog zoveel te ontdekken. Waarom niet eens experimenteren met origami of papier-maché ? Nu houden we nog vast aan honderd procent handwerk in papier, maar wie weet gaan we dat ooit mixen met 3D-animaties.”

“Liefde voor papier en handwerk is de basis van onze studio. Onze naam, Ink, dateert uit onze studietijd toen we veel met Oost-Indische inkt tekenden. Veel mensen vermoeden dat we vroeger aan graffitikunst deden. Helemaal niet, maar we appreciëren wel de felle kleuren en spontaniteit van street art.”

“Er zal in de toekomst minder, maar beter papier zijn. Toen wij in 2006 begonnen met Ink, vreesde iedereen het einde van papier. Zeker toen later de iPad kwam. Voor wegwerppaperassen genre kranten en reclamefolders sans plus zien we geen rooskleurige toekomst. Alleen het drukwerk waarin papier nog een echte meerwaarde biedt, zal overleven. Zo bekeken is de papier-revival superecologisch.”

www.inkstudio.be

DOOR IRIS DE FEIJTER & FOTO’S KAREL DUERINCKX