Zonder een graad in de chemie snap je geen snars van de doorsnee ingrediëntenlijst. Hoe herken je substanties waar je allergisch voor bent, weet je of het product veel bewaarmiddelen bevat en schat je het gehalte van bepaalde activa in? Een korte introductie in het potjeslatijn.

Sofie Albrecht / foto Diane Hendrikx

Het lijkt wel Chinees, bestaat hoofdzakelijk uit Latijnse termen met een vleugje Engels, maar eigenlijk is het een taal op zich: het INCI ( International Nomenclature Cosmetic Ingredients). De belangrijkste functie van deze internationale cosmeticataal is: de consument in staat te stellen om altijd en overal na te gaan welke ingrediënten een product bevat. Dat is belangrijk wanneer men ergens allergisch voor is.

Volgens Valerie Vroome, apotheker van opleiding en woordvoerster van de farmacie- en cosmeticagroep Pierre Fabre, is het niet mogelijk om aan de hand van de lijst de efficiëntie van een product in te schatten. “De exacte dosissen kennen we nooit, dat is geheim,” zegt ze. “Bovendien kan een kleine hoeveelheid van bepaalde activa al volstaan om een efficiënte formule te hebben, en anderzijds kan een bepaalde concentratie net niet voldoende zijn om een effect te bekomen.” Het is wel mogelijk om de verhoudingen van de ingrediënten in te schatten, omdat die altijd kwantitatief gerangschikt staan: de stoffen met het hoogste gehalte worden eerst vermeld.

Elk cosmeticum bestaat uit twee delen: de activa en de drager. Het aandeel van de actieve bestanddelen is procentueel meestal vrij klein maar essentieel: die bepaalt namelijk de functie van het product. Een emulsie met uv-filters is een zonnecrème, terwijl hydraterende stoffen of vitaminederivaten er een verzorgingsproduct van maken.

De drager is het geheel van stoffen dat de vorm en de kwaliteit van het product bepaalt. De meeste cosmetica bestaan voornamelijk uit water ( aqua), alcohol of vetten. Verder zijn er de tensieactieven of bindmiddelen die de olie- en waterfase mengen en samenhouden, bestanddelen om een aangename textuur te hebben, stoffen om het product te doen schuimen of juist niet, oplos- en bewaarmiddelen.

Om de kwaliteit van de formule constant te houden, moeten meestal bewaarmiddelen worden toegevoegd. De complexe mix van een groot aantal ingrediënten, externe factoren zoals licht, zuurstof en temperatuur en de werking van micro-organismen kunnen chemische interacties veroorzaken, die de kleur, geur en textuur veranderen. Bewaarmiddelen voorkomen dat crèmes ranzig worden of schimmelen.

Vooral producten op basis van water zijn gevoelig voor bederf, omdat de vochtige omgeving een goede voedingsbodem biedt aan micro-organismen. Shampoo, tandpasta, crèmes, haargel, badschuim en douchegels hebben dus verschillende bewaarmiddelen nodig, in tegenstelling tot formules die erg zuur zijn, zoals permanentvloeistoffen; of veel alcohol bevatten, zoals eau de toilettes.

De meest gebruikte soort zijn parabenen. Ze worden doorgaans goed verdragen en komen voor in allerhande cosmetica: crème, zeep en deodorant maar ook lipstick, poeder en aftershave. Net als de organische zuren hebben ze een antibacteriële werking. Formaldehyde is sterk ontsmettend en zeer geschikt voor producten op waterbasis, maar komt steeds minder voor omdat het makkelijk allergische reacties uitlokt. Antioxidantia ten slotte neutraliseren vrije radicalen, zodat besmetting en degradatie van de formule wordt vermeden.

Bewaarmiddelen en parfums lokken de meeste klachten uit, gaande van lichte irritaties tot heuse allergieën. Irritatie doet zich lokaal voor, op de plaats waar de huid in aanraking is gekomen met de stof. Jeuk en schilfervorming zijn de belangrijkste symptomen. Het heeft te maken met de concentratie van de stof. Een allergische reactie is meer individueel. De symptomen zijn uiteenlopend, gaande van huiduitslag tot ademhalingsmoeilijkheden. De precieze oorzaak is vaak moeilijk te achterhalen, omdat de reactie zich niet noodzakelijk onmiddellijk noch lokaal manifesteert, maar mogelijk pas na een tijdje en over het hele lichaam. Een patchtest bij de dermatoloog geeft uitsluitsel over de stoffen waar je allergisch voor bent.

Zijn producten met een beknopte ingrediëntenlijst dan ‘veiliger’? “Wel in de zin dat ze minder elementen bevatten waardoor de kans op een irritatie daalt, al hangt dat risico in de eerste plaats af van de gebruikte bestanddelen.” Mensen met een gevoelige huid raadt ze aan om de producten van hetzelfde merk te gebruiken, aangezien die zoveel mogelijk dezelfde bestanddelen bevatten.

Het ‘hypo-allergeen’-label is misleidend, want het suggereert dat het allergische reacties volledig uitsluit, en dat is niet noodzakelijk het geval. Het betekent enkel dat de gebruikte ingrediënten de kans op allergische reacties zo klein mogelijk maken. Maar aangezien die meer persoons- dan productgebonden zijn, kan men zoiets nooit garanderen.

Ook de term ‘dermatologisch getest’ kan voor verwarring zorgen en stelt in principe niet veel voor: het zegt niets over het aantal personen dat werd getest, de wetenschappelijkheid van de test en zelfs niets over de resultaten.

Wat zit erin?

– Emulgatoren: bevorderen het ontstaan van een emulsie

vb: lecithine, TEA stereate, cholesterol.

– Tensieactieve stoffen: bindmiddelen die de verschillende ingrediënten samenhouden.

vb: cocamidopropyl betaïne, polysoarbate, Peg-40, laureth-4, ethylhexylstereate

– Vitamines: A (retinol, retinyl palmitaat…), C (ascorbic acid/palmitate, magnesium, ascorbyl), E (tocoferol (acetaat))

– Stoffen die het product doen schuimen of juist niet.

vb. Sodium Lauryl Sulfaat

– Oplosmiddelen: vb. alcohol, propyleneglycol, aceton

– Bewaarmiddelen: parabenen, formaldehyde, ethylalcohol, organische zuren (vb: sorbine, salicylzuur, benzoë…), antioxidantia bètacaroteen, tocoferol (acetate), enzymen, selenium, zink, BHA, BHT, plantaardige flavonoiden, essentiële oliën van kruiden…)

* In een hydraterende crème vind je vooral ingrediënten, zoals vaseline of glycerineglycerol die verdamping van vocht tegengaan door een dekkende laag op de huid te leggen. Andere mogelijkheden zijn stoffen die vocht aantrekken en vasthouden, vb. ceramiden, ureum, collageen, elastine, hyaluronzuur, glycerol, propylene of butylene glycol.

* Deodorants onderdrukken lichaamsgeuren en bevatten voornamelijk antiseptica (alcohol denat.), antioxidantia en geurvangers. Antiperspirants daarentegen werken vooral op het verminderen van de transpiratie door middel van aluminiumzouten (aluminiumchlorohydrate, aluminium zirconium tetrachlorohydrex glycine) die de poriën gedeeltelijk afsluiten.

* Reinigende producten, zoals shampoo en douchegel bestaan voornamelijk uit water (aqua), reinigende emulgatoren en tensieactieven (sodium laureth sulfate, cocamidopropyl betaïne,), gelifiërende substanties om de textuur te verbeteren (carbomer, xanthan gum, sodium chloride).

* Zonnecrème bevat minerale filters, mica, titaniumdioxide, zinkoxide, talk, sulfamide) die uv-stralen weerkaatsen en chemische filters (cinnamaten, octocrylene, benzophenone, paba’s, butyl methoxydibenzoylmethane, …) die de zonnestralen absorberen. Vaak worden ook nog hydraterende (glycerine), verzachtende (panthenol) en antiradicalaire elementen (tocoferol, BHT…) toegevoegd.