Popart-kunstenaar Mel Ramos beleeft op zijn zeventigste met zijn werk een revival.

Doe me een plezier en houd straks uw mond over de sigaar”, zegt de zeventigjarige met wie ik de flauwe helling beklim die naar het hoogste punt van Horta San Juan loopt. Intussen duwt hij het peukje in een grote bloembank langszij. Ik knik en volg hem door de hete dag naar dit afgelegen plekje, bijna drie uur rijden van Barcelona. Mel Ramos ontdekte het dorpje decennia geleden, toen hij hoorde dat Picasso er vaak kwam, werd verliefd op het landschap en op de rust. Hij kocht er een huis waar hij vier maanden per jaar verblijft om te werken.

“Ik begin mijn dag met een wandeling naar het dorpsplein, leuter wat op een terras met vrienden, drink koffie and all that stuff. En ik eet perziken, die hier van een uitzonderlijke kwaliteit zijn. De rest van het jaar zit ik in Oakland, California, waar mijn studio zoveel groter is, misschien vier meter hoog, met prachtig invallend noorderlicht. Ideaal, zou je denken, maar ik werk harder wanneer ik hier ben. Omdat er minder afleiding is. In Oakland loop ik de hele dag over en weer in die enorme ruimte.”

In een hellende straat houden we halt bij een klein huisje, lopen naar de eerste verdieping waar Mel Ramos een opvallend kleine studio betrekt. De muren zijn gevuld met de schilderijen die hem wereldberoemd maakten : pin-ups met consumptieartikelen, zittend op een Cohiba-sigaar, leunend tegen een levensgrote Cola-fles, of opverend uit de verpakking van een Mars-reep. Op de tafel staan potjes met kwasten van verschillende dikte en een computer waarmee hij zijn collages samenstelt om de juiste kleur te bepalen.

“Vroeger werkte ik drie dagen aan een tekening en kleurde die in. Als de kleur me niet beviel kon ik herbeginnen. Nu gaat het allemaal zoveel sneller met photoshop. Ik selecteer de kleuren op het scherm, tot ik de beste combinatie ontdek en ga dan aan de slag. Toch neemt het schilderen van een doek al snel tien dagen in beslag, in Californië bijna drie weken. Dat komt omdat ik op de klassieke manier werk, the long, slow way. Zoals de artiesten uit de Renaissance. I am an unreconstructed renaissance painter, ik breng laag na laag op, met glacis (transparante verflagen die over elkaar worden aangebracht om meer kleurdiepte te geven). Mijn eerste lessen kreeg ik van een vriend van mijn vader met wie we in de bergen op herten gingen jagen. ’s Avonds zaten we allemaal samen bij het licht van een olielamp in die cabin zonder water of elektriciteit en tekende hij kleine insecten. Die tekende ik na, vaak tot laat in de nacht. Ik geloof niet zo in schoolopleidingen, het komt er op aan om aandachtig te kijken naar het werk van anderen en altijd opnieuw te beginnen. De belangrijkste les die ik leerde was dat je geen kunst kunt onderwijzen. It has to come down wherever it comes from. Van de goden of van god weet waar. Je kan alleen een leven lang schilderen als je gemotiveerd bent, maar vraag me niet waar de motivatie vandaan kwam. Vroeger werkte ik acht tot negen uur per dag, tegenwoordig is het wat minder. Mijn zoon zegt altijd dat ik naar mijn zandbak ga, als ik in het atelier verdwijn, en ik kan er zo lang mee bezig zijn omdat het fun is.”

Pin-ups en advertenties

Mel Ramos werd zeventig jaar geleden in Sacramento geboren, studeerde er aan het Art College, maar wist al jong waar hij heen wilde. “Als veertienjarige raakte ik zwaar onder de indruk van het werk van Salvador Dali, zoals elke veertienjarige trouwens. Maar mijn eerste echte klap kreeg ik in New York toen ik 21 was en oog in oog stond met Willem de Koonings Number One Painting. I was knocked off for the rest of the day. Van die dag af en voor de rest van mijn academische opleiding leek mijn werk op dat van de Kooning. I was doing the art of appropriation, stal wat van elk beeld dat ik tegenkwam en dat doe ik nog altijd.”

Toen hij in de jaren zestig in New York de tentoonstelling Six painters and the object zag, met werk van Oldenburg, Warhol, Lichtenstein, Jim Dine, James Rosenquist en Tom Wesselmann, zag hij voor zichzelf een nieuwe weg, liet de stijl van eerder werk voorgoed achter zich. Hij ging realistische, naakte pin-ups schilderen, gecombineerd met advertenties voor merkartikelen, haalde de cover van Time en is dat voor de rest van zijn leven blijven doen.

Mel Ramos’ werk ontstaat uit het samenbrengen van gezichten en lichamen uit magazines of van eigen foto’s. “Soms verander ik de uitdrukking op hun gezicht omdat modellen altijd een beetje zuur kijken. Terwijl ik juist wil dat ze er prettig en tevreden uitzien. Like they’re having a nice time, whatever they’re doing. Ik ben een verzamelaar van beelden die ik dan weer op mijn eigen manier wijzig. Van bekende gezichten verander ik de trekken, geef ze rood haar, of verwijder de kleine pukkeltjes omdat ze lelijk zijn. En ik breng ze samen met producten van bekende merken. Zoals de Lucky Strike girl, een roodharige uit een centerfold van een meisjesmagazine uit de jaren vijftig.”

“Ik voel me absoluut een nederige werker als ik mijn schilderijen vergelijk met die van de echt grote kunstenaars als Bramante of Velasques. Ik gebruik hun beelden wel, ze verdwijnen in mijn hoofd en worden er gefilterd zodat ze er op een andere manier uitkomen. Iedere artiest heeft zijn eigen verhaal, voor mij was Roy Lichtenstein de meest unieke. Hij had een zeer indringende focus op wat zijn werk moest zijn en hoe zich dat verder hoorde te ontwikkelen. Hij kon een hele rist verschillende onderwerpen aan en slaagde erin om daar op een eenvoudige manier grote kunst van te maken. Andy Warhol was op zijn manier een grote persoonlijkheid en als hij om een idee verlegen zat, ging hij zijn galeriehouder in New York opzoeken en vroeg hem wat hij de volgende keer moest doen. Die legde hem dat uit, en daarmee ging hij aan de slag. Uiteindelijk had het allemaal niet veel belang, omdat het om een mechanisch proces ging.”

Niet geliefd bij feministen

Zijn focus heeft altijd op iconic imagery gelegen, zegt Mel Ramos. “En vreemd genoeg beleeft deze een revival. Jonge mensen herkennen zichzelf in mijn werk, schrijven me een pak brieven. Veertig jaar later blijkt er niet eens zo gek veel veranderd. Wie achterom kijkt merkt ook dat er nauwelijks exciting art movements zijn geweest sinds de hoogdagen van de popart. That was the ultimate big splash, sindsdien is er nauwelijks wat gebeurd, een paar kleine uitschieters als het werk van Keith Haring niet te na gesproken. Popart was ook belangrijk omdat the high attitude about art op de helling werd gezet, en dat appreciëren jonge mensen.”

Dat hij niet eens overdrijft, blijkt uit de feiten : zijn schilderij Saucey werd tijdens een veiling bij Christie’s in New York recentelijk verkocht voor 175.000 dollar. Terwijl iedereen dacht dat de combinatie van seks en producten not done was.

“Natuurlijk kreeg ik de feministen altijd weer op mijn dak. In the old days werd ik door piketten van militante feministes op de korrel genomen. Ze noemden me een male chauvinist pig, hadden het over de exploitatie van de vrouw and all that stuff. Toen ik op een avond een big show deed in Kansas was de hele eerste rij bezet door jonge meiden die een beetje pissed off leken. Tijdens het vragenuurtje stonden ze allemaal op en keerden hun rug naar me toe en eentje las een pamflet voor tegen me. Toen werd het stil en opeens stond een oudere vrouw uit de menigte op en schreeuwde : ” For Christ’s sake, if you don’t like him, get out of here. I like him.” Nu, die vrouw redde met die ene zin mijn hele avond. En ach, dat soort acties is uiteindelijk een zoete dood gestorven, al weet ik dat er nog altijd vrouwen zijn, zoals Hillary Clinton, die strong feelings hebben omtrent mijn werk dat uiteindelijk over een beeld gaat dat zo eigen is aan deze tijd. En mag ik er nog even de nadruk op leggen dat ik niet de auteur ben van dat soort reclame, dat gewoon overal aanwezig blijft in deze maatschappij. Ik krijg ook regelmatig opdrachten voor nieuw werk, van grote bedrijven. Zij dicteren het product, ik kies de vrouwen, stuur hen samples. Mijn werk bevat geen enkele socio-psychologische boodschap. Het gaat alleen om een combinatie van beelden die in een betekenisvolle manier samengebracht worden, in een esthetische manier ook, zodat ze een glimlach op je gezicht brengen en je je beter laten voelen, niet gedeprimeerd.”

Ironie of gebrek aan ironie

Ramos vertelt hoe hij ooit kreeg een briefje van de oorspronkelijke catwoman in Batman. “Zij speelde ook in een paar andere films, maar toen ze wat ouder werd, hadden de regisseurs geen belangstelling meer voor haar. Ze doorliep een intense psychotherapie en toen ze daaruit kwam, schreef ze mij een brief waarin ze de waardering over mijn werk uitsprak en zich afvroeg of ik ook haar zou schilderen. Ik schreef dat ik daar geen moeite mee zou hebben maar kreeg nooit antwoord. Mijn ja-woord was voor haar blijkbaar voldoende.

Maar ik kreeg ook advocaten over me heen van firma’s die vonden dat ik hun producten misbruikte, terwijl zij jaren eerder een bestelling hadden geplaatst, alleen waren de nieuwe bazen dat vergeten. En de critici hebben me zowel van ironie beschuldigd als van een gebrek aan ironie.”

Mel Ramos kan erom lachen, heeft de voldoening dat Playboy hem jaren geleden kwam vragen om pin-uptekenaar Vargas te vervangen. Wat hij weigerde. Hij is zeventig en een gelukkig man, de volgende zondag is hij een halve eeuw getrouwd met Leda die op de trap geboeid zit te luisteren. Zij is vele jaren zijn model geweest (“because I was easy available”), en heeft er geen moeite mee dat hij later andere modellen heeft gekozen. Terwijl zij zelf intussen beelden op doek zet van groenten en fruit en tijdens het eten een catalogus van eigen werk onder mijn neus duwt. Maar ze begrijpt ook wel dat ik voor Mel ben gekomen.

Bij het afscheid informeer ik naar zijn mooiste schilderij, en daar moet hij niet over nadenken. ” My best painting is my next one”, waarna hij weer de heuvel opsloft. Met Leda en zonder sigaartje.

Mijn werk bevat geen socio-psychologische boodschap. Het gaat enkel om beelden die in een betekenisvolle manier worden samengebracht.

Popart was belangrijk omdat de hoogdravende opvattingen over kunst op de helling werden gezet. En dat appreciëren jonge mensen.