De ‘European Fashion Diamond Award’ gaat dit jaar naar Brioni, het Italiaanse luxelabel voor heren van stand. En sinds kort ook voor dames. Want bij Brioni hebben ze oog voor verleden én toekomst, zolang het maar tijdloze elegantie uitstraalt. Een gesprek met Umberto Angeloni, gentleman van het eerste uur.

Germaine Thys

Mannen zijn thuis of op reis het minst elegant. Dan trekken ze gruwelijke dingen aan als joggingbroeken en T-shirts. Niemand weet waarom. Ik draag steeds een kostuum omdat ik vind dat een man altijd elegant moet zijn.” Aan het woord is Umberto Angeloni, chef van het legendarische Italiaanse modehuis Brioni. Het luxemerk dat al meer dan een halve eeuw een begrip is voor heren van stand, die houden van met de hand gemaakte pakken. Met beroemde klanten als Kofi Annan, Albert van Monaco, Pierce Brosnan en bondskanselier Gerhard Schröder. Een halve eeuw lang gingen de groten der aarde, Hollywood-sterren en kunstenaars hen vooraf. Gary Grant kwam nooit zonder zijn Brioni buiten. James Bond draagt bij zijn halsbrekende toeren Brioni. Zelfs diva’s als Ingrid Bergman, Ava Gardner en Anna Magnani kregen door Brioni een pak aangemeten.

Vorige maand werd aan Dr. Umberto Angeloni op de Igedo in Düsseldorf de European Fashion Diamond Award uitgereikt. Daarmee kreeg de professor in de economie (getrouwd met een kleindochter van een der stichters van Brioni), bankier en auteur, internationale erkenning: “Voor de promotie van de Europese mode.” Angeloni leidt Brioni sedert twaalf jaar. Zelf reist Angeloni in stijl. “Een pak zit comfortabeler dan een joggingpak. Vooral een reisjasje van Brioni is zeer licht en kreukt niet. Je weet ook nooit wie je in een vliegtuig tegen het lijf loopt. Je zal maar onverwacht iemand ontmoeten op wie je indruk had willen maken, en die zich later vooral dat eerste beeld – dat joggingpak! – herinnert.”

Geen wonder dat Angeloni aan wie het maar horen wil een pleidooi houdt voor het maatpak. “De meeste mensen kennen het verschil niet tussen elegant en trendy, en kunnen niet beslissen wat voor hen het best zou passen. In een tijd waarin de consument aangemoedigd wordt zich te bevrijden van kledingvoorschriften, wordt hij paradoksaal genoeg door almaar meer gelijkvormige looks gehersenspoeld. Er is een overdreven veelvoud aan stijlen die allemaal schijnbaar naast elkaar kunnen bestaan. Tegenover de slogans van de merken- en designmythen ‘emotie, fascinatie, motivatie’ kan je de ondertitels ‘confusie, obsessie en illusie’ plaatsen. Daarbij wordt aan het wezen van de mode voorbijgegaan, omdat de mode veel fijnzinniger is. Elegantie baseert zich op details; individuele stijl verwerft men pas door het geraffineerd gebruik van een gemeenschappelijk gedeelde vocabulaire.”

Angeloni is een levende regel uit de voorschriften van de elegantie. Overdag kleedt hij zich sportief in een blauwe blazer en een grijze pantalon; tijdens de interviews draagt hij een zakelijk grijs krijtstreepjespak en voor de avond van de uitreiking van de European Fashion Diamond 2002 heeft hij zijn blauwe maatpak van shantoengzijde en een wit hemd klaar liggen. Wat mankeert daar nog aan? “Een bloem in mijn knoopsgat. Koninklijke, aristocratische bloemen zijn het mooist voor ’s avonds, bijvoorbeeld gardenia’s of rozen. In het Oosten mag het ook een orchidee zijn. Overdag mag iedere bloem, zelfs een héél kleine. Als ik de kans heb er een te stelen – het liefst in hotellobby’s, daar hebben ze er meestal prachtige – en het personeel een andere richting uit kijkt. Maar je mag niet iedere dag een bloem dragen: het moet geen uniform worden.”

Brioni dankt zijn internationale faam aan de twintig eigen boetieks (begin dit jaar opende een Brioni in Knokke) en de wereldwijd vijfhonderd exclusieve verkooppunten. Het is een familiaal bedrijf, dat in 1945 in het pas bevrijde Rome gesticht werd door Nazareno Fonticoli en Gaetano Savini die aan de Via Barberini een winkel annex ‘salon’ openden voor handgesneden maatpakken. Fonticoli en Savina hadden al samengewerkt bij Satos aan de Via del Corso. Ze noemden hun zaak Atelier Brioni, naar een eilandje in de Adriatische Zee voor de kust van Trieste, dat tussen de twee wereldoorlogen een trefpunt was van de mondaine Italiaanse elite die zich onledig hield met het golfspel, paardrijden en polo.

De alliantie tussen de twee was de sleutel van hun succes. Fonticoli was een begaafd herenkleermaker uit Penne, een stadje in de Abruzzen, waar de traditionele handwerkslui beroemd waren voor hun fijne werk. Hun kennis zou dateren uit de tijd van ene Paolo Tosti, die onder de Engelse koning Edward VII een beroemd zanger en componist was. Tosti kleedde zich bij de beste kleermakers van de Londense Savile Row en stuurde zijn afdankertjes naar zijn broers en neven die in zijn geboortedorp Ortona gebleven waren. Die naamloze kleermakers van Ortona zouden de pakken van Tosti uit elkaar gehaald hebben om het geheim van de kunst van de Londense kleermakers te ontdekken. Waar of niet, in de jaren vijftig telde Italië veel meer sartori, kleermakers, dan Frankrijk of Groot-Brittannië en werden de Italiaanse kleermakers de ‘besten ter wereld’ genoemd. Gaetano Savini had het verkooptalent, de handelsgeest en de kunst om een winkel te doen draaien.

Zeer snel begrepen de stichters van Atelier Brioni dat in Amerika hun kans lag. In de jaren vijftig was Rome de pleisterplaats van de Dolce Vita-jetset en sterren als Clark Gable, Cary Cooper en John Wayne kleedden zich in Brioni. De rijke Amerikanen: dat was het volgende doel, daar wilden Savini en Fonticoli hun kostuums aan kwijt. In 1951 organiseerde Marchese Giovanbattista Giorgini, promotor van de Italiaanse mode in het buitenland, in Florence de eerste Italian High Fashion Show voor journalisten en professionele inkopers uit Noord-Amerika. Eén jaar later presenteerde Brioni in de beroemde Sala Bianca van Palazzo Pitti in Florence een volledige collectie die in de geschiedenis van de herenmode als de eerste echte mannenmodeshow geldt. In 1956 kregen de cruisereizigers op het traject Napels-New York Brioni-shows te zien. Al gauw werd de boetiek in de Via Barberini overspoeld door horden Amerikaanse toeristen die bij Brioni voor een flanellen of zijden pak zowat 150 dollar betaalden, tegenover 250 dollar aan de overkant van de Atlantische oceaan. Beroemdheden uit Hollywood die in de studio’s van Cinecittà draaiden: Henry Fonda, Clark Gable, John Wayne, Kirk Douglas, Rock Hudson, Anthony Quinn en tutti quanti. Brioni was de kleermaker van de Amerikanen geworden. Hij gebruikte een kleurenpalet dat zich van alle andere onderscheidde: een knalrood tuxedojacket van shantoeng, een purperviolette smoking over een hemd met kleine jabot, een roze vest met dubbele sluiting over een kobaltblauwe pantalon, een cocktail suit van gouden zijde…

Maar de absolute mijlpaal in de geschiedenis van Brioni staat geschreven op 1960, het jaar waarin de eerste prêt-à-portercollectie wordt voorgesteld. Een huwelijk tussen maatkleding en serieproductie, zonder toegevingen aan kwaliteit en detail. Maar liefst duizend kleermakers zijn er om de op maat geknipte pakken onder handen te nemen. Al naar gelang van het model, ondergaat een pak tot honderd vijftig bewerkingen die van achttien tot dertig uur werk vragen. Terwijl een normaal confectiekostuum op vier uur klaar is. In de loop van het productieproces wordt ieder vest 42 keer gestreken – de laatste keer manueel met een zwaar kleermakersstrijkijzer. Wat daarbij ontstaat, is de classico Italiano: nonchalante Italiaanse elegantie uit de edelste materialen. Zachte schouders, vloeiende lijnen, een lichte markering van het lichaam. Alles gemaakt met een liefde voor het detail, die kenners bij de eerste blik inschatten. Ieder knoopsgat is met de hand gemaakt, iedere zoom is kunst. De materialen spreken voor zich: Iers linnen, wollen stoffen uit het Italiaanse Biella, zijde uit Como, katoen uit Novar en Vikuna-wol van een zeldzame lamasoort.

Toch is Brioni niet in het verleden blijven steken, maar heeft het ook oog voor de toekomst. Nog voor Hedi Slimane’s herenpakken werden opgeëist door modieuze vrouwen, hadden de Italianen hun eerste damescollectie al gelanceerd. Niet voor ouderwetse tantes, wel voor de moderne, hedendaagse vrouw. Getuige daarvan de Travel Jacket dat begin dit jaar werd voorgesteld. Oorspronkelijk ontworpen in de herencollectie. Meer bepaald in 1968, toen een Californische globetrotter een reisjas op maat bestelde. Met zestien zakken om geld, tickets, paspoort, handschoenen, brillen, kranten enzovoort in onder te brengen. Zelfs zijn lievelingssigaren hadden hun eigen zakje. Blauw wou hij de jas, met handgenaaide rode stiksteken rond zakken en revers. De nieuwe Travel Jacket van Brioni Donna bestaat in beige en donkerblauw. Met zakken voor mobilofoon, cosmetica en alles wat een dame op reis nodig heeft. In de loop der jaren heeft Brioni gewonnen aan finesse, raffinement en ingetogenheid. De tijd van de Amerikaanse buitenissigheden is voorbij. Men is afgestapt van de experimenten, men verkoopt internationale elegantie aan de nu meer dan 25.000 klanten. Onder hen zoals gezegd, talrijke regeringsleiders, gekroonde hoofden, sultans, zakenlui uit de economische sector en de showbusiness, dirigenten, van Franz Beckenbauer en Riccardo Muto over Donald Trump tot voormalig politiek gevangene Nelson Mandela. Licentie voor luxe James Bond, de ultieme legende van de elegantie en goede smaak, is een van de belangrijkste figuren uit de filmgeschiedenis. Zijn populariteit strekt zich uit over meer dan veertig jaar en negentien films. Een van de hoofdredenen voor zijn succes bij vrouwen (en mannen) is zijn stijl. Bond is altijd tot in de puntjes: in bed, bengelend aan een helikopter of nippend aan zijn wodkatini. In zestien films werd Bond door Savile Row gekleed, tot op een dag in november 1994 Brioni gevraagd werd die rol over te nemen. Umberto Angeloni: “Dat was voor mij het moment dat de Italiaanse mode officieel de absolute top werd. Het uitgangspunt dat Brioni het best de essentie van tijdloze elegante herenkleding vertolkt, is een eer – en heeft zeer zeker niets te maken met ons reclamebudget. Als wij Pierce Brosnan kleden, kleden we niet hem, maar een personage. We kleden de absolute kenner van de Britse en internationale smaak, en die heet James Bond. Hij weet hoe zich te kleden, hij weet hoe je drankjes kiest, hoe men rookt en hoe men een auto bestuurt. Wij beelden dus een legendarisch karakter uit. En dan is er de echte wereld, daarbij horen Kofi Annan en vele staatslieden. Wie duidelijk geen Brioni draagt, is Tony Blair, en dat is eraan te zien.”

handen te kort

De meester-kleermakers worden oud en hun opvolgers ontbreekt het aan ervaring. De tijd dat de kunst van het kleermaken van vader op zoon overging, is lang voorbij. De stielkennis dreigt uit te sterven. Er zijn enkele beroepsscholen maar wat daar geleerd wordt, beantwoordt niet aan de maatstaven van Brioni. Sedert de jaren zestig kent Italië een gestage terugval in het kleermakersbestand. Angeloni rekent uit dat op de twintig jonge kleermakers van toen, er nu nog één nieuwe bij komt. Zelfs een edel merk als Brioni heeft voor een kleermaker weinig glamour omdat hij uiteindelijk de hele dag met een gekromde rug moet zitten naaien. Vier volle dagen zijn drie kleermakers in de weer om een maatpak in elkaar te steken. En daarbij mag niet het kleinste foutje gemaakt worden. Om het probleem een beetje op te lossen werd in 1987 in Penne in de Abruzzen de Scuola Superiore di Sartoria Nazareno Fonticoli geopend. Na vier jaar leertijd en één jaar praktijk krijgen de leerlingen hun diploma. De twintig besten mogen bij Brioni aan de slag. Goede kleermaaksters vinden is voor Brioni geen probleem, maar zo werkt het volgens Angeloni niet: “Onze cliëntèle zou bij het passen en het meten geen vrouwen accepteren. En u weet: voor zijn kleermaker is de koning naakt. Tussen hen is er een nog intiemer verhouding dan met de kapper. De barbier, de oude vertrouwde van de man, ziet enkel zijn gezicht. De kleermaker daarentegen… nou ja. Er zijn zelfs geen geheimen.”

Elegantie baseert zich op details; individuele stijl verwerft men pas door het geraffineerd gebruik van een gemeenschappelijk gedeelde vocabulaire.

Een Brioni-pak vraagt achttien tot dertig uur werk. Een confectiekostuum is op vier uur klaar.

Als wij Pierce Brosnan kleden, kleden we niet hem, maar een personage. We kleden James Bond.